Derek-däyek: Resey AQŞ-tağı prezidenttik saylauğa aralastı ma?

2016 jılı qaraşada AQŞ-ta kezekti prezidenttik saylau ötti. Nätijesinde, Respublikalıq partiya wsınğan käsipker, sayasatker Donal'd Tramp jeñiske jetip, Amerikanıñ 45-şi prezidenti atandı. Sol uaqıttan beri AQŞ-tağı saylauğa Resey aralasıp, derekterdi qoldı etti degen gipoteza aytılıp keledi. Rasımen, Resey AQŞ-tağı prezidenttik saylauğa aralastı ma? Saraptap körelik.

AQŞ-tağı 58-şi prezidenttik saylauğa Kreml' «qol swqtı» degen taqırıpta älem basılımdarı jarısa jazğannan keyin AQŞ Barlau qızmeti arnayı tekseru jürgizip, Reseydiñ aralasuımen jergilikti partiyanıñ serveri bwzıldı degen qorıtındı şığardı. Bwdan bölek, tekseru barısında jariyalanğan arnayı qwjatta Vladimir Putin AQŞ saylauına aralasu üşin kompaniyalarğa tikeley tapsırma bergendigi de jazılğan. Sodan beri Resey Amerika qoğamındağı bıtırañqılıqtı közdep, eldiñ işki sayasatın regresske wşıratudı közdeytindigi aytılıp ta, jazılıp ta keledi. Saylau jöninde Uaşington men Kreml' arnayı kelissöz jasağan joq degen Aq üy basşısı Donal'd Tramp ta Resey kez kelgen memleketke qarsı «agressiyalıq sayasat» wstanatındığın aytıp, birneşe märte sankciyalar engizgen.

Atalğan mäsele töñireginde tayauda ğana tıñ zertteuler mälim boldı. AQŞ senatınıñ barlau jönindegi komiteti Reseydiñ amerikalıqtar pikirine ıqpal etu maqsatında äleumettik jelilerdi paydalanğanı turalı esep jariyaladı. Esep avtorlarınıñ pikirinşe, Kreml' qoldauımen jwmıs istegen «troll'der fabrikası» 2016 jılğı prezidenttik saylauda Demokratiyalıq partiya ökili Hillari Klintonnıñ bedelin tüsirudi közdep, jeke mälimetterdi qoldı etken. Senat jariyalağan esep AQŞ arnayı qızmet ökilderiniñ osı mäsele boyınşa jariyalağan qorıtındı esebimen säykes keledi.

Atalğan mäselege qatıstı sarapşılar da Resey özge memleketterdiñ sayasi jüyesine belsendi aralasıp, ärtürli saylaularğa «qol swğuı» mümkin deydi. Amerika men Resey qarım-qatınası jöninde zertteu eñbekterin jazıp jürgen AQŞ wlttıq barlau qızmetiniñ eks-direktorı Djeyms Klepper reseylikterdiñ 1960 jıldan bastap ärtürli elderdiñ saylau jüyesine aralasqandığın aytadı. Klepper öziniñ «Fakt jäne qorqınış: barlau ömiriniñ qiın şındıqtarı» attı kitabında Kreml' 2016 jılı AQŞ-tıñ saylauına aralasu jüyesin eñ alğaş Ukrainadağı saylau kezinde täjiribieden ötkizdi deydi. Klepperdiñ pikirinşe, AQŞ saylauında qoldanılğan barlıq taktika eñ alğaş Ukrainada birneşe märte sınaqtan ötken. Rasımen, 2018 jıldıñ qazanında Ukrainanıñ eks-prezidenti Petr Poroşenko Resey Ukrainadağı saylauğa belsendi türde aralasuğa dayındaluda dep mälimdegen bolatın. Osıdan keyin Europa memleketteri alda bolatın prezidenttik saylau kezinde kiber şabuıldıñ aldın aluğa qatıstı şara qoldanatının jetkizgen.

2016 jılı 8 qaraşada ötken AQŞ-tağı prezidenttik saylau kezinde nätijelerdi tağatsızdana kütken halıq. Respublikalıqtar men Demokrattardıñ jaqtauşıları. Foto: http://fotorelax.ru

Biıl aqpanda AQŞ Qarulı Küşteriniñ kiberqauipsizdik bölimi 2018 jılı AQŞ-tağı aralıq saylau kezinde Peterburgte reseylik «internet-zertteu agenttigine» (sonday-aq «troll'der fabrikası» retinde belgili) qarsı kiberoperaciya ötkizdi. «Washington Post» basılımınıñ habarlauınşa, 2018 jıldıñ qaraşasında bolğan kiberşabuıl saldarınan agenttiktiñ qwpiya mälimetteri qoldı bolıp, ğalamtor jwmısı toqtatılğan. Tekseru nätijesinde amerikandıq kompaniya reseylik «trol' fabrikasınıñ» bir bölimin düniejüzilik jeliden joyğan. Arnayı operaciya 5 qaraşada, yağni AQŞ-tağı aralıq saylau qarsañında ötkizilgen. Basılımda aytılğanday, auqımdı operaciya Resey tarapınan tuındaytın kiberkeñistiktegi qauip-qaterlerge qarsı äreket etu boyınşa AQŞ barlau qızmetiniñ alğaşqı jwmısı.

Mwnımen qatar, Resey tarapınan kiberqılmıstıñ artuına baylanıstı ötken jılı naurızda AQŞ Qarjı ministrligi reseylik kompaniyalarğa qarsı sankciyalar engizgen bolatın. 2018 jılı aqpanda Amerikadağı Kolumbiya okruginiñ federaldı sotı reseylik «internet-zertteu agenttigi» 2016 jılğı prezidenttik saylauğa aralastı dep resmi türde ayıptadı. Tergeu qorıtındısına säykes, kompaniya qızmetkerleri AQŞ azamattarınıñ atınan äleumettik jelilerde akkaunttar aşıp, jelide Hillari Klinton men demokratiyalıq partiyağa qatıstı qwpiya aqparattardı ornalastırğan. Al reseylik kompaniya basşısı, prezident Vladimir Putinniñ «senimdi serigi» Evgeniy Prigojin öziniñ «troll'der fabrikasına» eş qatısı joq ekenin jäne onıñ kompaniyasına tağılğan ayıptıñ jalğan ekenin aytıp aqtaldı.

«Troll'der fabrikası» degen atpen belgili wyımnıñ ştab-päteri Sankt-Peterburgte ornalasqan «Internet-zertteuler agenttigi» Kreml'ge jaqın reseylik käsipker Evgeniy Prigojinge tiesili. Arnayı prokuror Robert Myuller de Reseydiñ 2016 jılı AQŞ-tağı prezident saylauına aralasuı turalı qorıtındı esebinde osı agenttikti birneşe ret atap ötken. AQŞ «troll'der fabrikasımen» baylanıstı birneşe zañdı jäne jeke twlğağa (arasında Prigojin de bar) sankciya salğan.

Vladimir Putin 2017 jılı ötken Arktika forumındağı mälimdemesinde Reseydiñ AQŞ Ökiletti jäne tötenşe elşisi Sergey Kislyaktıñ tıñşılıq maqsattı «qwpiya kezdesulerine» qatıstı jarıq körgen habarlardı «sandıraq» dep bağalap, «Öziniñ är kezdesui qwpiya äreket dep ataluda. Şınında da bwl sandıraq emes pe? Aq Üydiñ sayasi qoğamdı, iskerler jäne memleket qayratkerlerimen kezdesu bükil älem qabıldağan diplomatiyalıq bir äreket» dep bağalağan. Sonımen qatar, NBC News telearnasına swhbat bergen Resey basşısı Amerika öz isinde basqalardı kinäli etpey, saylau jüyesine özgerister engizui tiis dep wsınıs bildirgen. Sol uaqıttan beri Putin «Reseyge bağıttalğan közqarası AQŞ-tıñ işki sayasi küşteri tarapınan öz müddesi men dañqın köteru üşin qoldanıladı» degen pikirde.

Qorıta aytqanda, joğarıda keltirilgen dälelder Reseydiñ basqa memleketterdiñ işki sayasatına kiligui nemese AQŞ-tağı prezident saylauına aralasuı jöninde aytılğan san boljamdardı rastay tüskendey. Qaytkenmen de, Europalıq odaq elderi men Qwrama Ştattarı «agressiyalıq sayasat» wstanadı degen Reseydiñ kelesi qadamı jaña bir sayasi oyınğa jol bastaytını anıq.

"The Qazaq Times"