دەرەك-دايەك: رەسەي اقش-تاعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ارالاستى ما؟

2016 جىلى قاراشادا اقش-تا كەزەكتى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ءوتتى. ناتيجەسىندە، رەسپۋبليكالىق پارتيا ۇسىنعان كاسىپكەر، ساياساتكەر دونالد ترامپ جەڭىسكە جەتىپ، امەريكانىڭ 45-ءشى پرەزيدەنتى اتاندى. سول ۋاقىتتان بەرى اقش-تاعى سايلاۋعا رەسەي ارالاسىپ، دەرەكتەردى قولدى ەتتى دەگەن گيپوتەزا ايتىلىپ كەلەدى. راسىمەن، رەسەي اقش-تاعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ارالاستى ما؟ ساراپتاپ كورەلىك.

اقش-تاعى 58-ءشى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا كرەمل «قول سۇقتى» دەگەن تاقىرىپتا الەم باسىلىمدارى جارىسا جازعاننان كەيىن اقش بارلاۋ قىزمەتى ارنايى تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، رەسەيدىڭ ارالاسۋىمەن جەرگىلىكتى پارتيانىڭ سەرۆەرى بۇزىلدى دەگەن قورىتىندى شىعاردى. بۇدان بولەك، تەكسەرۋ بارىسىندا جاريالانعان ارنايى قۇجاتتا ۆلاديمير پۋتين اقش سايلاۋىنا ارالاسۋ ءۇشىن كومپانيالارعا تىكەلەي تاپسىرما بەرگەندىگى دە جازىلعان. سودان بەرى رەسەي امەريكا قوعامىنداعى بىتىراڭقىلىقتى كوزدەپ، ەلدىڭ ىشكى ساياساتىن رەگرەسسكە ۇشىراتۋدى كوزدەيتىندىگى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى. سايلاۋ جونىندە ۋاشينگتون مەن كرەمل ارنايى كەلىسسوز جاساعان جوق دەگەن اق ءۇي باسشىسى دونالد ترامپ تا رەسەي كەز كەلگەن مەملەكەتكە قارسى «اگرەسسيالىق ساياسات» ۇستاناتىندىعىن ايتىپ، بىرنەشە مارتە سانكتسيالار ەنگىزگەن.

اتالعان ماسەلە توڭىرەگىندە تاياۋدا عانا تىڭ زەرتتەۋلەر ءمالىم بولدى. اقش سەناتىنىڭ بارلاۋ جونىندەگى كوميتەتى رەسەيدىڭ امەريكالىقتار پىكىرىنە ىقپال ەتۋ ماقساتىندا الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانعانى تۋرالى ەسەپ جاريالادى. ەسەپ اۆتورلارىنىڭ پىكىرىنشە، كرەمل قولداۋىمەن جۇمىس ىستەگەن «تروللدەر فابريكاسى» 2016 جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا دەموكراتيالىق پارتيا وكىلى حيللاري كلينتوننىڭ بەدەلىن ءتۇسىرۋدى كوزدەپ، جەكە مالىمەتتەردى قولدى ەتكەن. سەنات جاريالاعان ەسەپ اقش ارنايى قىزمەت وكىلدەرىنىڭ وسى ماسەلە بويىنشا جاريالاعان قورىتىندى ەسەبىمەن سايكەس كەلەدى.

اتالعان ماسەلەگە قاتىستى ساراپشىلار دا رەسەي وزگە مەملەكەتتەردىڭ ساياسي جۇيەسىنە بەلسەندى ارالاسىپ، ءارتۇرلى سايلاۋلارعا «قول سۇعۋى» مۇمكىن دەيدى. امەريكا مەن رەسەي قارىم-قاتىناسى جونىندە زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىن جازىپ جۇرگەن اقش ۇلتتىق بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ەكس-ديرەكتورى دجەيمس كلەپپەر رەسەيلىكتەردىڭ 1960 جىلدان باستاپ ءارتۇرلى ەلدەردىڭ سايلاۋ جۇيەسىنە ارالاسقاندىعىن ايتادى. كلەپپەر ءوزىنىڭ «فاكت جانە قورقىنىش: بارلاۋ ءومىرىنىڭ قيىن شىندىقتارى» اتتى كىتابىندا كرەمل 2016 جىلى اقش-تىڭ سايلاۋىنا ارالاسۋ جۇيەسىن ەڭ العاش ۋكرايناداعى سايلاۋ كەزىندە تاجىريبيەدەن وتكىزدى دەيدى. كلەپپەردىڭ پىكىرىنشە، اقش سايلاۋىندا قولدانىلعان بارلىق تاكتيكا ەڭ العاش ۋكراينادا بىرنەشە مارتە سىناقتان وتكەن. راسىمەن، 2018 جىلدىڭ قازانىندا ۋكراينانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى پەتر پوروشەنكو رەسەي ۋكرايناداعى سايلاۋعا بەلسەندى تۇردە ارالاسۋعا دايىندالۋدا دەپ مالىمدەگەن بولاتىن. وسىدان كەيىن ەۋروپا مەملەكەتتەرى الدا بولاتىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋ كەزىندە كيبەر شابۋىلدىڭ الدىن الۋعا قاتىستى شارا قولداناتىنىن جەتكىزگەن.

2016 جىلى 8 قاراشادا وتكەن اقش-تاعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ كەزىندە ناتيجەلەردى تاعاتسىزدانا كۇتكەن حالىق. رەسپۋبليكالىقتار مەن دەموكراتتاردىڭ جاقتاۋشىلارى. فوتو: http://fotorelax.ru

بيىل اقپاندا اقش قارۋلى كۇشتەرىنىڭ كيبەرقاۋىپسىزدىك ءبولىمى 2018 جىلى اقش-تاعى ارالىق سايلاۋ كەزىندە پەتەربۋرگتە رەسەيلىك «ينتەرنەت-زەرتتەۋ اگەنتتىگىنە» (سونداي-اق «تروللدەر فابريكاسى» رەتىندە بەلگىلى) قارسى كيبەروپەراتسيا وتكىزدى. «Washington Post» باسىلىمىنىڭ حابارلاۋىنشا، 2018 جىلدىڭ قاراشاسىندا بولعان كيبەرشابۋىل سالدارىنان اگەنتتىكتىڭ قۇپيا مالىمەتتەرى قولدى بولىپ، عالامتور جۇمىسى توقتاتىلعان. تەكسەرۋ ناتيجەسىندە امەريكاندىق كومپانيا رەسەيلىك «ترول فابريكاسىنىڭ» ءبىر ءبولىمىن دۇنيەجۇزىلىك جەلىدەن جويعان. ارنايى وپەراتسيا 5 قاراشادا، ياعني اقش-تاعى ارالىق سايلاۋ قارساڭىندا وتكىزىلگەن. باسىلىمدا ايتىلعانداي، اۋقىمدى وپەراتسيا رەسەي تاراپىنان تۋىندايتىن كيبەركەڭىستىكتەگى قاۋىپ-قاتەرلەرگە قارسى ارەكەت ەتۋ بويىنشا اقش بارلاۋ قىزمەتىنىڭ العاشقى جۇمىسى.

مۇنىمەن قاتار، رەسەي تاراپىنان كيبەرقىلمىستىڭ ارتۋىنا بايلانىستى وتكەن جىلى ناۋرىزدا اقش قارجى مينيسترلىگى رەسەيلىك كومپانيالارعا قارسى سانكتسيالار ەنگىزگەن بولاتىن. 2018 جىلى اقپاندا امەريكاداعى كولۋمبيا وكرۋگىنىڭ فەدەرالدى سوتى رەسەيلىك «ينتەرنەت-زەرتتەۋ اگەنتتىگى» 2016 جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ارالاستى دەپ رەسمي تۇردە ايىپتادى. تەرگەۋ قورىتىندىسىنا سايكەس، كومپانيا قىزمەتكەرلەرى اقش ازاماتتارىنىڭ اتىنان الەۋمەتتىك جەلىلەردە اككاۋنتتار اشىپ، جەلىدە حيللاري كلينتون مەن دەموكراتيالىق پارتياعا قاتىستى قۇپيا اقپاراتتاردى ورنالاستىرعان. ال رەسەيلىك كومپانيا باسشىسى، پرەزيدەنت ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ «سەنىمدى سەرىگى» ەۆگەني پريگوجين ءوزىنىڭ «تروللدەر فابريكاسىنا» ەش قاتىسى جوق ەكەنىن جانە ونىڭ كومپانياسىنا تاعىلعان ايىپتىڭ جالعان ەكەنىن ايتىپ اقتالدى.

«تروللدەر فابريكاسى» دەگەن اتپەن بەلگىلى ۇيىمنىڭ شتاب-پاتەرى سانكت-پەتەربۋرگتە ورنالاسقان «ينتەرنەت-زەرتتەۋلەر اگەنتتىگى» كرەملگە جاقىن رەسەيلىك كاسىپكەر ەۆگەني پريگوجينگە تيەسىلى. ارنايى پروكۋرور روبەرت ميۋللەر دە رەسەيدىڭ 2016 جىلى اقش-تاعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا ارالاسۋى تۋرالى قورىتىندى ەسەبىندە وسى اگەنتتىكتى بىرنەشە رەت اتاپ وتكەن. اقش «تروللدەر فابريكاسىمەن» بايلانىستى بىرنەشە زاڭدى جانە جەكە تۇلعاعا (اراسىندا پريگوجين دە بار) سانكتسيا سالعان.

ۆلاديمير پۋتين 2017 جىلى وتكەن اركتيكا فورۋمىنداعى مالىمدەمەسىندە رەسەيدىڭ اقش وكىلەتتى جانە توتەنشە ەلشىسى سەرگەي كيسلياكتىڭ تىڭشىلىق ماقساتتى «قۇپيا كەزدەسۋلەرىنە» قاتىستى جارىق كورگەن حابارلاردى «ساندىراق» دەپ باعالاپ، «ءوزىنىڭ ءار كەزدەسۋى قۇپيا ارەكەت دەپ اتالۋدا. شىنىندا دا بۇل ساندىراق ەمەس پە؟ اق ءۇيدىڭ ساياسي قوعامدى، ىسكەرلەر جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرىمەن كەزدەسۋ بۇكىل الەم قابىلداعان ديپلوماتيالىق ءبىر ارەكەت» دەپ باعالاعان. سونىمەن قاتار، NBC News تەلەارناسىنا سۇحبات بەرگەن رەسەي باسشىسى امەريكا ءوز ىسىندە باسقالاردى كىنالى ەتپەي، سايلاۋ جۇيەسىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋى ءتيىس دەپ ۇسىنىس بىلدىرگەن. سول ۋاقىتتان بەرى پۋتين «رەسەيگە باعىتتالعان كوزقاراسى اقش-تىڭ ىشكى ساياسي كۇشتەرى تاراپىنان ءوز مۇددەسى مەن داڭقىن كوتەرۋ ءۇشىن قولدانىلادى» دەگەن پىكىردە.

قورىتا ايتقاندا، جوعارىدا كەلتىرىلگەن دالەلدەر رەسەيدىڭ باسقا مەملەكەتتەردىڭ ىشكى ساياساتىنا كيلىگۋى نەمەسە اقش-تاعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا ارالاسۋى جونىندە ايتىلعان سان بولجامداردى راستاي تۇسكەندەي. قايتكەنمەن دە، ەۋروپالىق وداق ەلدەرى مەن قۇراما شتاتتارى «اگرەسسيالىق ساياسات» ۇستانادى دەگەن رەسەيدىڭ كەلەسى قادامى جاڭا ءبىر ساياسي ويىنعا جول باستايتىنى انىق.

"The Qazaq Times"