Foto: theguardian

Qıtay şekaraşıları Şıñjañ-Wyğır avtonomiyalıq aymağı arqılı elge kirgen turisterdiñ telefondarına tıñşılıq qwrılğılar ornatqan. Bwl turalı şeteldik birqatar BAQ-ta (The Guardian, Motherboard, The New York Times, Süddeutsche Zeitung) jariyalandı.

Şıñjañ şekaraşıları şekaradan ötpesten bwrın turisterdiñ qwlıptalmağan telefondarın özderine berudi talap etip, telefonmen biraz uaqıt joğalıp ketken. Qıtayğa Qırğızstannıñ şekarası arqılı kirgen jolauşılar kedendik tekserulerden keyin iPhone telefondarınıñ komp'yuterge qosılğandığın aytıp şağımdanğan.

Al Android platformasındağı telefon qoldanuşıları tekseristen ötken soñ telefondarına BXAQ bağdarlaması ornatılğandığın bayqağan. BXAQ bağdarlaması qwrılğılardı skanerlep, telefon nömirleri, mätindik habarlardı, qoñırau tarihı sekildi jeke derekterdi jinaydı. Şekaradağılar telefonğa ornatıp, qwrılğını teksergen soñ, bağdarlamanı öşirudi wmıtıp ketken de boluı mümkin degen boljam bar.

Mäselen, 2018 jıldıñ jazınıñ soñında Qırğızstannan Batıs Qıtayğa şekaradan ötken turistiñ aytuınşa, smartfonınan osınday bağdarlamanıñ ornatılğanın körgen. Qıtaylar telefondardı jinap alğanda ne isteytinin aytpaydı, tek "qaru-jaraq, terrorizm, islamizm jäne pornografiyanıñ belgilerin izdeymiz" dep aytadı deydi ol.

"Bwl mağan wnamaydı. Eger mwnday jağday meniñ elimde bolsa, men qorqatın edim. Al, Qıtayğa barğanda bärine dayın bolu kerek der edim", - deydi sayahatşı.

Sonday-aq, the Guardian Qıtay ükimeti jergilikti mwsılman twrğındarınıñ türin tanu maqsatında köşeler men meşitterde baqılau kameraların ornatıp, olardıñ bostandıqtarın şekteude dep jazadı. Sonımen birge, twrğındardı telefondarına ılği baqılauda wstap, qwrılğını zerttep otıratın bağdarlamanı jükteuge mäjbürlegen.

Bwdan bölek soñğı jıldarı halıq arasında Qıtaydağı qazaq, qırğız mäselesi qızıp twr. Sebebi jergilikti bilik arğı bettegi etnikalıq qazaqtar men qırğızdardı qudalap, mäjbürli türde sayasi üyrenu lagerlerine attandıruda. Jalpı Şıñjañ-Wyğır avtonomiyalıq aymağındağı az wlttardıñ jergilikti bilik tarapınan qısım körip jatqandığı jöninde halıqaralıq BAQ betterinde aqparat tarağan bolatın. Alayda, resmi Beyjiñ özine tağılğan ayıptardıñ barlığın joqqa şığarıp, sayasi üyrenu ortalıqtarındağı adamdardıñ barlığı öz erkimen barğandığın alğa taruda.

"The Qazaq Times"