Juırda Wlttıq kitaphanada «Jahandıq älemdegi zamanaui qazaqstandıq mädeniet» attı kitap seriyasınıñ twsauı kesilgen bolatın. Onıñ ayasında Oljas Süleymenov, Bekswltan Nwrjekeev, Dulat Isabekov, Smağwl Elubay, Şäken Kümisbaywlı siyaqtı qalamgerlerimizdiñ mañdayaldı şığarmaları şet tilderine tärjimalanğan. Ol boyınşa endi ispan, arab, qıtay, ağılşın tildi oqırmandar qazaq jazuşılarınıñ tuındılarımen erkin tanısa aladı.

 Sol jiında jazuşılar bwl igi bastamağa rizaşılıqtarın jetkizdi. Sonımen qatar köñildegi tüytkilderin de jasırğan joq. «Kitaptıñ şet tilinde basılıp şıqqanı quantadı. Bwğan köp uaqıt, köp energiya, köp qarajat jwmsalğanı da dausız. Biraq audarma sapası qalay boldı eken degen kümän bäribir köñilden ketpeydi. Erteñ şet tildi oqırmandar «mınalar ne şatıp ketken» dep üş betin oqıp, laqtırıp tastamasına kim kepil? Degenmen eñ bastısı – igi şarua bastaldı. Tek jaqsılıqqa ümittenemiz» dep öz oyların bildirgen bolatın. Osıdan soñ ädebi audarmanıñ küyi qalay dep oylanıp, qordalanğan köp saualdı sarapşılarımızğa qoyğan edik.

Belgili jazuşı Smağwl Elubaydıñ aytuınşa, ädebi audarma sätti jolğa qoyıluı üşin eñ aldımen ädebi agent jüyesin iske qosu kerek. Qazirgi zamanda onsız ädebiettiñ mañdayı jarıq bola qoymaydı deydi jazuşı.

Smağwl Elubay, jazuşı

 – Ädebi şığarmanıñ özge tilge audarıluı öte kürdeli problema. «Aq boz üy» romanı ispan tiline audarılğan kezde onımen kim aynalısqanın bilmedim. Atı-jöninen de, qanday şığarmalar audarğanınan da habarsızbın. Jalpı, ärbir elde ädebi agent degen boladı. Olar bärin qadağalap otıradı: kitaptı qalay taratu kerek, qay baspadan şığaru kerek, qay audarmaşığa beru kerek. Osınıñ bärin öz moynına aladı. Kitap şıqqannan keyin de taralımına, satılımına, tüsetin paydasına da älgi agentter tikeley jauap beredi. Paydadan belgili bir payızın aladı. Kitaptı audaruğa atsalısqan azamattar är eldegi elşilikter arqılı memlekettik mekemelermen baylanısqan. Ärine, bwl jaqsı. Alayda özim şetelde toğız jıl jwmıs istep kelgendikten, bwl şaruanıñ şet-jağasın bilemin. Ädebi agenttik turalı da qaqsap otırğanım da sol sebepten edi. Damığan elderdiñ bärinde jazuşı men baspa arasındağı däneker rölin agentter atqaradı. Jazuşılar üyinde otırıp jazumen ğana aynalısadı. Mwnı aytıp otırğan sebebim – audarmanı da qadağalaytın sol ädebi agentter. Özine payda tüsetin bolğandıqtan avtormen birdey janı aşidı, tabanınan tausılğanşa jügiredi. Sol jüyeni qolğa almağandıqtan audarma isine kümänmen qarap qala beremiz. Ükimettiñ kirisken bwl şaruasınıñ qanşalıqtı jemisti boların da uaqıt körsetedi, – deydi jazuşı.

Qazirgi tañda «Wlttıq audarma byurosı» qoğamdıq qorı «Qazaq tilindegi 100 jaña oqulıq» jobasımen qatar qazaq ädebietiniñ antologiyasın BWW-nıñ altı tiline (ağılşın, francuz, ispan, qıtay, orıs, arab) audarumen belsendi türde aynalısıp jatır. Onıñ qorıtındısı boyınşa qazaq şığarmaları 70-ten astam memleket, 3 mlrd-tan astam halıqqa taramaq. Atalğan qoğamdıq qordıñ atqaruşı direktorı Rauan Kenjehanwlınan da audarmanıñ qiındığı, sapası jaylı swradıq. Onıñ sözinşe bwrın audarma öz elimizde jasalsa, endi tärjima procesi tikeley altı tildiñ otanında jürgizilmek.

Rauan Kenjehanwlı, «Wlttıq audarma byurosı» qoğamdıq qorınıñ atqaruşı direktorı

– Audarmanıñ asa kürdeli şarua ekenin biz jaqsı tüsinemiz. Özge tilge jasalatın audarma köp jağdayda özimizdiñ elde jasalıp, özimizde basılıp, sosın sırtqa taratılatın. Bwl jolı sapanı qamtamasız etu üşin audarmanı sırtta jasatıp, sol tildegi oqırman ortasına ikemdeu jağına den qoyudamız. Ol üşin sol tildik orta üşin jwmıs isteytin eñ täjiribeli baspa üyleri, eñ bedeldi mekemelermen birlesip jwmıs istep jatırmız. Mäselen, Britan keñesiniñ qoldauımen Kembridj universitetiniñ baspası ağılşın tiline audarılatın şığarmalardı dayındauğa jauaptı boldı. Olar da bwl jobağa öte mwqiyat, ülken dayındıqpen keldi. Aldımen ağılşınşa biletin mamandarmen birlesip jolma jol audarma jasaymız. Arı qaray onı ädebi audarmaşılar jetildiredi. Sosın Kembridj baspasınıñ mamandarı mätindi ağılşın tildi oqırmanğa layıqtap damıtadı. Onı cultural induction dep ataydı. Bwl jwmıstıñ ayasında sırttağı audarmaşılar men bizdiñ avtorlar kezdesip, pikirlesip, audarma sapasın arttıru üşin birge jwmıs isteydi, – deydi Rauan Kenjehanwlı.

Qazirgi uaqıtta qazaq ädebietiniñ eki antologiyası dayındalıp jatır eken. Proza jäne poeziya bağıtında. Ärqaysına 30 jazuşı men 30 aqın toptastırılğan. Ädebiet salasında ötkir pikir aytıp jürgen belgili maman, mädeniettanuşı Tilek Irısbek, qazaq ädebieti turalı älemdik internettiñ tımpiıp, jaq aşpay qoyuı rasında qauipti qwbılıs deydi.

Tilek Irısbek, mädeniettanuşı

– Jaqında qızğuşılığım artıp francuz tildi Afrikanıñ keybir memleketteriniñ ädebieti turalı materialdardı internet äleminen izdep otırıp qızıqtı köp aqparattarğa tap boldım. Jalpı, men üşin olardıñ dünietanımı Mirça Eliadeni oqığannan soñ öte qızıq bolatın, sosın özimiz qatarlas jas qalamgerlerin keziktirip, swhbattarın tıñdap mäz boldım. Al däl solay youtube-tan ağılşın, francuz tilderinde qazaq ädebieti turalı aqparat izdep körip edim tük te joq eken, tipti eşkim qızığuşılıq tanıtpağanı tağı bar. Al özimiz bizde keremet ädebiet bar dep jahanğa jar salğımız keledi. Sondıqtan, audarma qanşa sätti şıqqanımen eger swranıs bolmasa jazuşınıñ birden tanılıp ketui qiın şarua. Mümkin bir sayasi ıqpaldıñ boluı kerek şığar.

Meniñşe audarma jasau qiındıq tudırarı sözsiz. Degenmen, eger audarma sapası sätti şığatını ras bolsa onda eşkimniñ köñiline qaramay eñ talanttı degen avtorlardı ekşelep otırıp, taldap alu kerek. Bwl qazaq ädebieti üşin öte jaqsı bastama. Bwl jağdayda halıqaralıq deñgeydegi avtorlardı ülgi etip alu kerek sekildi. Men Orhan Pamuktı mısalğa keltirer edim. Jazuşınıñ jazu stilin bwzbay avtor men şığarmanı tüsinip audarğanğa jetpeydi. Al sovettik avtorlarğa keler bolsaq, oğan eşkim qızıqpaytın sekildi bolıp körinedi mağan. Tipti, ömirbayandarı da bir-birinen aumaytın avtorlardı oqudan öz basım erinemin, – deydi Tilek Irısbek.

Kitap saudası men biznesi turalı bizde soñğı uaqıtta ğana eptep aytıla bastadı. Ülken narıq qalıptastı dep aytuğa kelmeydi. Al zaman talabı boyınşa – ädebiet narıqtıq belsendilik jağdayında ğana dwrıs damidı.

– Jaqsı ädebi agentter tabılıp, olar öz jwmısın kommerciyalıq arnağa tüsire alsa ärine, kerek. Biraq bizde narıq bolmay twr. Kitaptarın satıp, sol arqılı payda tauıp otırğan avtor joq. Ötken aptada ğana «Meloman» dükenine kirip qarap edim, kitaptardıñ 95 payızı – orıs tilinde. Eki-üş söre ağılşın tilinde twr. Qazaq tilindegi kitaptardıñ ülesi odan da az. Äzirşe avtorlarğa kömektese alatın, osı şaruanıñ tehnologiyasın jaqsı biletin agentti kezdestirgen joqpın, – deyi Rauan Kenjehanwlı. Onıñ aytuınşa, ädebietke degen közqaras är elde ärtürli. Smağwl ağamız aytqanday «biz mıs dep bağalağan närse olarda altın boluı mümkin. Al altın dep quanğanımız olar üşin – mıs şığar». Sondıqtan audarma sekildi näzik şaruanı bastar aldın ülken jospar jasap, sonıñ ayasında köp şaruanı atqarğannan keyin ğana kirisu kerek sekildi. Bwl twrğıda «Wlttıq audarma byurosınıñ» mınaday sheması bar.

– Kelesi jılı ağılşın, francuz, ispan, orıs, qıtay, arab, tilderine audaratın äriptesterimiz osında kelip, avtorlarmen jeke-jeke kezdesip, swhbattasıp, bizdiñ mädenietimizben tanıssa, eldi, jerdi körse, teatr, muzeylerdi aralasa bizdiñ tanımğa jaqınday tüsedi degen oyımız bar. Qazirgi jağdayda osınday amaldar qajet bolıp twr.  Qazaqşadan ağılşın tiline sauattı tikeley audarıp, mazmwndı jetik jetkize alatın mamandar öte az. Atalğan birqatar tilge audaratın maman mülde tapşı. Degenmen birdi-ekili mamandar bar. Sonday mamandardı tauıp, jwmısqa tartıp jatırmız. Mäselen, Äsiya Bağdäuletqızı. Özi jurnalist, mädeniettanuğa mamandanıp jür. Soñğı bir jarım jıl Angliyada kinotanu mamandığı boyınşa magistraturanı bitirdi. Ädebietke de jaqın. Ağılşın tili jetik. Basqa da sol sekildi mamandar bar, – deydi qoğamdıq qordıñ atqaruşı direktorı.

Ädebietti – ardıñ isi deymiz. Oqırman tüsinigi san qırlı, soğan say auditoriya da san aluan. Onıñ bärin qamtıp, bärin jarılqau, bärine jağu tağı mümkin emes. «Köp oqılatın jazuşığa aynalğıñ kelse, oqırmandar üşin jazğanıñ dwrıs. Al mıqtı jazuşığa aynalğıñ kelse onda tek öziñ üşin ğana jazuıñ kerek dep oylaymın. Öytkeni adam şındığı men şınayılığın özi ğana tüsinedi. Ädebiette bir taqırıp bar, ol – adam. Eger sol adamdı simulyaciyağa wşıratıp almay tüsindire alsañ, onda keremetsiñ der edim. Bizge ädebiet turalı tüsinikti özgertetin kez kelgen sekildi» deydi Tilek. Biz de osı oyğa toqtaytın sekildimiz.

"The Qazaq Times"