Kökjaylau közden bwl-bwl wşa ma?

Qaraşa kelisimen Almatıda tabiğat janaşırları tağı da dürlikti. Qala äkimdigi Kökjaylauda tau şañğı kurortın salmaqşı. Salamız dep bilek sıbanğandarına biraz jıl bolğan. Biıl sol bastamanı birjola bekitip, iske asırğısı keledi. Alayda taudıñ jayın jaqsı biletin belsendiler kese-köldeneñ twrıp isti bayaulatuğa, qoldan kelse tübegeyli jolın kesuge nietti.

 Ekologtar men tabiğat janaşırları äkimdiktiñ «Kökjaylaudan ğajayıp kurort jasaymız» degen bastamasına qarsı. Belsendiler bwl tabiği aymaq qaptağan zamanaui kottedjderden bas kötere almay qalğan Butakovka men Şımbwlaqtıñ küyin keşe me dep alañdaydı. 4 qaraşa küni Almatıda osı mäselege qatıstı qoğamdıq tıñdau ötken. Äkimdik jobanıñ jay-japsarın tüsindirdi. Qarsı argument keltirgen ekologtardıñ aytuınşa zamanaui qwrılıs kesirinen ondağı 811 ösimdik türi men 1700-den astam januarlar joyılıp ketui ıqtimal. Belsendiler bwl joba ekologiyalıq zardap pen tehnogendik qaterdi bılay qoyğanda, ekonomikalıq twrğıdan da tiimsiz dep otır.

Al qalalıq turizm jäne sırtqı baylanıs basqarmasınıñ basşısı Maqsat Qiqımov mınaday faktilerdi alğa tartadı:

• Äkimdik qwrılıs kölemin 208 mıñ şarşı metrden 19,4 mıñ şarşı metrge deyin azaytqan;
• 22 mıñ ağaştıñ ornına 1280 ağaş ğana kesilmek;
• Şañğı trassası 64-ten 24,5 şaqırımğa deyin qısqartılğan;
• 16 aspalı joldıñ ornına altauı ğana salınbaq;
• Künine josparlanğanday 10 mıñ emes, 5 mıñ adam ğana kire aladı;
• Üş jasandı köldiñ ornına bireu ğana salınadı (80 mıñ kub metr);

Osı orayda qos taraptıñ pikirine qwlaq türgen edik. Kökjaylaudağı tau-şañğı kurortın saludıñ qanşalıqtı payda häm ziyanğa şığarın öziñiz tarazılarsız.

 Erjan Oralbekov, «Kökjaylaudı qorğayıq» qozğalısınıñ belsendisi:

– Jobanı jaqtauşılar eşqanday naqtı argument keltirip otırğan joq. Olar «bizge turizmdi damıtu kerek», «qaşanğı mwnaydıñ qarjısına täueldi bolamız» deydi. Köpşiligi populistik közqarasqa wqsaydı. Ärine, biz, yağni Kökjaylaudı qorğauşılar, ayaq-qolımızdı köterip twrıp eldegi turizmniñ damuın qoldaymız. Biraq basqa basqa emes, Kökjaylauğa tiispese eken. Kökjaylau – tau şañğı kurortına arnalmağan. Onda nağız tabiği baylıqtar bar. Solardıñ mwrtın bwzbau kerek. Almatı – territoriyasında qar barısı mekendeytin älemdegi biregey şahar. Mäselen, Dubay şeyhteri öz elderinde eko landşaft twrğızu üşin basqa elderden jüzdegen million dollarğa topıraq alıp keledi. Al biz halıqtıñ jinağan aqşasına Qwday bere salğan tabiği qwndılıqtı, eko jüyeni qwrta saluğa äreket jasaymız. Paradoks.

Kurort saludı qoldap otırğan Aydos Sarım, Mwhtar Tayjan sekildi belsendiler tört jıl bwrın bizdiñ qozğalıstıñ jağında edi. Alayda keyin pikirleri özgerip şığa keldi. Olardı birneşe ret özimizdiñ jiındarğa, talqılaularğa, akciyalarğa da şaqırdıq. Biraq san türli sıltau aytıp, kelmey qoydı. Men olardıñ da, basqa qoldauşılardıñ da «bizge bwl kurort kerek» dep jatqan sözderine ilanbaymın. Biz müsini bwzılmağan tabiğattı sol qalpında saqtap, oğan qol tigizbeuimiz kerek. Damıtatın bolsa Almatınıñ aynalasında basqa da aymaqtar jetip jatır.

Rasul Rısmambetov, qarjıger:

 – Birinşiden, Kökjaylau – qorıq. Sondıqtan onı qanday da bir jolmen igeru üşin Almatı byudjetine salmaq tüsedi. Men Kökjaylaudı qorğauşılardıñ ötinişimen jobanıñ qwnı turalı aqparat izdestirgenimde sanaulı cifrdı ğana kezdestirdim. Onda joba qwnınıñ şamamen 230 million dollar ekeni aytılğan. Alayda jobağa qatıstı qanday da bir qarjılıq model' körmedim. Memlekettiñ qarajatı jwmsalatın kez kelgen joba qarjılıq-ekonomikalıq model' qarastırıluı tiis. Qwrılısqa qanşa jwmsaladı? Aqşa ne närsege jwmsaladı? Şığın qanday? Payda qanday? Kökjaylauğa aparatın jol aqılı bola ma, älde tegin be? Bäri eseptelui kerek. Sondıqtan 230 million dollar äli jwmbaq, eşqanday ayqın kartina körinbeytin jobağa jwmsalıp kete me dep qorqamın. Sebebi, soñğı uaqıtta memlekettiñ aqşası qalay bolsa solay jwmsalıp jür. Jalğız Almatıda ğana emes. Bükil el boyınşa solay. Men qarjıger retinde birinşi kezekte jobanıñ ekonomikalıq negizdemesin swrağım keledi.

Qwsman Şalabaev, qoğam qayratkeri:

– Jaqında Vengriyağa barıp ülken jiınğa qatıstım. Sonda estigenim – ol el byudjetiniñ basım böligin turizm arqılı toltırıp otır eken. Biz özimiz onşa män bermey, qwlıq tanıtpay jürmiz, äytpese Almatı – nağız turistik qala. Onıñ damıtatın, ärlep, äsemdey tüsetin aymaqtarı öte köp. Kökjaylaudı kurort etu sodan tuıp otırğan ideya. Oğan ärine, qarsı şığıp jatqandar da bar. Biraq birinşi kezekte – ol jerdi eşkim büldireyin dep jatqan joq. Kerisinşe, körkin asırıp, mümkindikterin keñeyte tüspek. Odan tabiğat ta, qala da, adamdar da zardap şekpeydi. Tek rahatın sezinedi, nätijesin köredi. Ekolog, gidrolog mamandar bärin zerttep, zerdelep otır. Boluı mümkin tabiği apattardı da anıqtap, soğan tötep bere alatın infraqwrılım jasaydı. Oğan eş kümän bolmauı tiis. Eger osını iske asıratın bolsaq onda şahar turizmi asa joğarı deñgeyde damidı. Turizmdi damıtatın bolsaq eldiñ imidji älemge tanıladı, qanşama şeteldik adamdar bizge keledi, olarmen söylesip, pikirlesip bizdiñ de tanımımız artadı. Olardıñ da bizge degen jaqsı közqarası qalıptasadı. Turizm – mädeniet, ruhaniyattıñ da damuına sebepker. Sondıqtan Kökjaylau jobasına tar auqımdı qarap, bağa beruge bolmaydı. Oğan asa keñ masştabta män beru kerek.

Ajar Jandosova, «Tauasar fond» qoğamdıq qorınıñ atqaruşı direktorı:

– Qazir älemde ekologiyalıq turizm damıp jatır. Olarğa sol qalpı twrğan, adam qolı timegen tabiğat wnaydı. Bwl – älemdik trend. Tau şañğı kurortınıñ salınuına biz qarsı emespiz. Biraq ol nısan qalada emes, qaladan alşaqta bolğanı jön. 40 minut, bir sağat jürip barsa eşteñe de emes qoy. Şet elderde onday nısandarğa tipti eki sağattap sapar şegip jetedi. Olar mwnı alıs körmeydi. Eger biz qaladan alıs jerde qonaq üyler, tau şañğı trassaların salıp tastaytın bolsaq onda ol äldeqayda tiimdi röl atqaruşı edi. Mısalı, Butakovkanı alayıqşı. Ol jerde qorşaular öte köp. Qañırap qalğan ğimarattardı köp kezdestiresiz. Äbden siqı qaşqan. Alma Arasan sayı da, Ülken Almatı köli de osınday naşar küyde twr. Dayın twrğan Şımbwlaq jobası bar. Onı tau arqılı Almatau bazasımen jalğastırıp, erekşe kurort jasauğa boluşı edi. Sonda ekologiyağa da qattı ziyan kelmeydi. Äri qalanıñ da üstinen tönip twrmaydı. Äldeqayda aulaqtağı biraq paydası mol aymaqtı modernizaciyalauşı edik. Äkimdiktiñ nelikten balama nwsqalardı qarastırmay otırğanına tañğalamın.

Kökjaylau – qazirdiñ özinde dayın twrğan park. Taulı park. Onda janğa kerektiniñ bäri bar. Adamdar tabiğat ayasında demaladı. Tauğa şığıp tınıs tabadı. Tek därethana jetispeydi. Ärine, onıñ jarası jeñil. Därethana salıp, bwl mäseleni şeşu qala biligine qiınğa tüspese kerek.

Äkimdiktiñ bastamasın jaqtauşı top Gruziyadağı däl osınday kurorttı mısalğa keltiredi. Onıñ qwnı – 70 million dollar. Al Qıtay nemese Özbekstanda twrğızılıp jatqan asa iri kurorttıñ qwnı – 100 million dollar. Al kölemi men masştabı jağınan «Kökjaylau» eñ wsaq, al qwnı jağınan eñ iri kurort bolğalı otır. Bwl da aqılğa sıymaydı. Bir qızığı jalğız «Kökjaylaudıñ» byudjeti elimizdiñ basqa öñirleriniñ jalpı byudjetinen asıp tüsedi.

Eñ bastı qauiptiñ biri – tabiği apat. Eger quattı jer silkinisi bola qalsa, onda köl jiegindegi tektonikalıq jarıqtar oyanıp ketip, asa ülken sel tasqının tuındatuı mümkin. Bilik olay bola qalsa qala bwdan sonşalıqtı zardap şekpeydi dep sendiredi. Biraq biz nege däl sol sätte tauda demalıp jüretin adamdardı, Kökjaylauğa barar jolda sayda, añğarlarda twratın adamdardı oylamaymız.

Nwrjan Alğaşov, geograf:

– Eger ol jerge qaptatıp kottedjder salıp tastaytın bolsa, ärine kerek emes. Meniñşe, eşkim turizmdi damıtudı, söytip el qazınasına qarjı äkeludi oylap twrmağan siyaqtı. Äyteuir, eptep jobaların ötkizip, sosın sol jerden qalağanınşa kottedj salıp, sol jerde ıqpaldı adamdardıñ twruına jağday jasau siyaqtı bar maqsat. Degenmen kim bilgen? Ä degende mağan sonday oy keldi. Biraq äli de bolsa jobanıñ twjırımdamasımen tolıq tanısıp köru kerek.

Dastan Eldesov, jurnalist:

– Soñğı uaqıttağı klimattıñ özgerui Almatı tabiğatın özgertip ketti. Qalalıqtar 2011 jılı mamır ayında bolğan quattı dauıldıñ İle-Alatauı wlttıq parkinde qanşama ağaştı qiratıp ketkenin wmıtpağan bolar. Sol kezde «Medeude» 4144 tal qwlağan edi. Zapdap şekken aumaqtıñ kölemi – 480 gektarğa juıqtadı. Odan keyin 2015 jılı sel jürip, qanşama şığın äkeldi. Kökjaylau öz bastauın Terisbwtaqtan aladı. Bwl degeniñiz – bolaşaqtağı taudağı topıraqtıñ ügitiletiniñ, söytip köşkin jürui mümkin ekeniniñ belgisi. Tauda kurort salu qisınsız. Sebebi, oğan Almatı klimatı mümkindik bere qoymaydı. Bizde qısta jañbır köp jauadı. Basqa elderde mwnday kurorttar klimattıñ qwbılmalılığına baylanıstı poziciyasın joğaltıp jatır. Al bizde onı salğısı keledi. Äri anau-mınau emes, tura tektonikalıq jarıqtıñ üstine kurort sap tastağımız keledi. Mwnı jurnalist Vadim Boreyko jaqsı zerttegen. Qazirdiñ özinde Kökjaylauda qwrılıs bastalıp ketken. Qoğamnıñ, halıqtıñ kelisiminsiz. Kurorttıñ tehnikalıq ekonomikalıq negizdemesi üşin qıruar aqşa bölingen. Eger rasımen kurort qwrılıs bastalatın bolsa, onda aqşa jelge wştı dey beriñiz. Öytkeni, bizdiñ klimat pen tabiği qauip bäribir mümkindik bermeydi.

Rahman Alşanov, Almatı qalalıq mäslihatınıñ deputatı:

 – Bwl mäseleni üşke bölip qarastıruğa boladı. Birinşisi – taulı turizmdi damıtuğa erekşe mañız bergen jön. Qazir älem elderi bwl salanı şikizat öndiretin ekonomika salasımen qatar damıtıp jatır. Dubaydı alayıqşı. Ol jerde jarığan tabiğat joq, tau da joq. Esesine joqtan bar jasap, qoldan jasap, şañğı tebetin kurorttar salıp tastağan. Demek swranıs bar. Al bizde tabiği baylıqtar bar. Qolda bardı wqsata bilu kerek. Demalıs künderi Şımbwlaq pen Medeuge adam sıymaydı. Bwrınğıday emes, halıqtıñ jağdayı dwrıstaldı. Soğan säykes qızığuşılıq ta köbeydi. Onıñ üstine şetten keletin turister de az emes. Äkimdik mwnı da eskerip otır. Äkim Kökjaylau jobasın tiimdi, qolaylı, qoljetimdi etip jasayıq dep jatır. Adamdar da ärtürli pikir aytuda. Kökjaylauğa qatıstı türli qoğamdıq tıñdaularğa qatısıp jürmiz ğoy, ol jerde är adam özin ärtürli wstaydı. Bireu ayğaylap-ayğaylap ketip qaladı. Öz pikirin aytadı da, basqalarğa qwlaq aspaydı. Endi bireuler qalayda jobanı sınap, özin körsetkisi keledi. Degenmen naqtı janaşır pikirler aytqan, twşımdı wsınıstar joldağan azamattar da bar. Olardıñ wsınıstarın eskeruge, jobanı jetildiruge paydalanuğa boladı. Bwl biz üşin kädimgidey kömek. Jalpı, qoğamdıq talqılaular da sol üşin wyımdastırıladı. Är adam jan-jaqtan tiimdi wsınıstar aytıp, tipti qarsı şıqqan taraptan da tıñ oylar jobanıñ dami tüsuine sebep boluı mümkin. Sondıqtan biz ärkim üşin aşıqpız. Osınday qoğam talqısı arqılı joba pisip, qaynap, öz babına kelui tiis.

Kökjaylau mäselesi äli birjaqtı şeşile qoyğan joq. Tarazı bası älsin-älsin eki jaqqa kezek auadı. 230 million dollar az qarajat emes. Bwl qarajattıñ şahardıñ işki ekologiyası men infraqwrılımın tüzep tastauğa da qwdiretti ekeni anıq närse.  

"The Qazaq Times"