Theresa May. Brexit (cdn.extra.ie)

Britaniya basılımdarı Brexit şeşimi men Euroodaqtan şığu mäselesin qızu talqılap jatır. Daily Telegraph-ta «Mağınası joq kezekti referendumnıñ artı sayasi şayqasqa aynaladı», – degen saraptama jariyaladı. Sırtqı ister ministri jäne konservativtik partiyanıñ bwrınğı basşısı Uil'yam Heygttiñ bwl maqalasında Brexit-tiñ sayasi mañızı men keleşegine taldau jasalğan.

Soñğı künderi EO-dan şığu turalı referendumdı qayta qarau konservativtik partiyalardıñ nazarın özine audardı. Artı ülken dauğa aynalğan sayasi-ekonomikalıq mäseleniñ tüyini Birikken Korol'diktiñ bolaşağına ayqın bağdar jasaytını mälim. Maqala avtorı pikir qayşılığına äkelgen Brexit şeşimine qatıstı negizgi 5 saualğa jauap izdeydi.

1. Referendumdı wyımdastıru men ötkizuge qanşa uaqıt ketedi?

Eger onı ötkizu jaylı şeşim qañtar ayında qabıldansa, nauqan aqpan ayında jürgiziledi. Biraq, Britaniyada referendum ötkizu turalı arnayı konstituciyalıq ereje joq. Kez kelgen memlekettik mañızı bar is parlamenttiñ arnayı aktisin talap etedi. Bwl mäselede parlamenttiñ jalpığa ortaq kelisimine senim bildiru mümkin emes. Referendum ötkizu boyınşa pikirtalastar men dauıs beru, onıñ erejeleri men qabıldanğan şeşimderdi jüzege asıru tübinde joyqın dau tuındatadı. Sonday-aq eger referendum bekitilse, mindetti türde qoğamdıq pikirtalas ornaydı. Ädil türde Brexit «dauın» şeşu kerek.

2019 jıldıñ mamır ayında EO-da Europalıq parlament pen Britaniya saylauı ötetinin eskersek, Brexit oñtaylı şeşimin tappasa, bilik basındağılarğa qauip tönedi. Tipti, Wlıbritaniyanıñ «Täuelsizdik» partiyası kezekti nauqanın jürgizuge mäjbür boladı. Biznes salasında qiındıqtar tuındaydı. Al ükimet EO-ğa müşe 27 eldermen baylanıstı qayta qarau üşin 50-baptıñ eki jıldıq qoldanılu merzimin wzartuına tura keledi. Demek, Britaniya wstanımdarı odan sayın älsireydi.

2. Referendum qalay jüzege asuı qajet?

Bwl rette 2016 jılı dauıs berude qoyılğan mäseleniñ qaytalanuın talap etemiz. Mwnday bolmağan jağdayda, eki tañdau bar:  EO müşeligin saqtau jäne Brexit-ti şartsızdandırıp, Tereza Meydiñ «Çekkers» josparımen almastıru.

3. Referendum kürdeli ekonomikalıq konfliktilerdi şeşe ala ma?

Avtordıñ jazuınşa, kezekti kezdesu eşqanday mäseleni şeşe almaydı. Kerisinşe, valyuta bağamın qwldıratıp, sauda-ekonomikalıq dağdarısqa äkep soğadı. Sol sebepti «jañbır jaumay jatıp su boludıñ qajeti joq».

4. Britaniyanı ne kütip twr?

Heyg bwl saual twrğısında biliktegi şendilerdi qayta saylap, reformalardı retke keltirse, Wlıbritaniyanıñ bolaşağına nıq senimmen qaray alamız deydi. Onıñ oyınşa, tağı da referendum ötkizu – eñ qatal, eñ jağımsız jäne agressivti şeşim. EO-dan şığuğa Şotlandiya, Soltüstik Irlandiya jäne London dauıs berse de, odaqtıñ qwldırauı mümkin. Demek, bwl Korbin ükimetin bilikke keltirudiñ jıldam äri dwrıs jolı boladı.

5. Meydiñ kezekti referendumı Bryussel'men kelisimge qol jetkize me?

Uil'yam Heygtiñ jazuınşa, bwl saualdıñ dwrıs jauabı tabılmaydı. «Eger Bryussel'de Britaniya qaytadan referendum ötkizemiz dep şeşse, onda qolaylı kelisimge qol jetkizu mümkin emes».

Atalğan maqalanı avtor: «Bwl iske kem degende bir jıl ketedi. Osığan deyin orın alğan kelispeuşilikter şeşimin tappasa, Djeremi Korbinniñ biligi üstemdik qwruı mümkin»,– degen boljammen ayaqtaydı.

 P.S: Soñğı jıldarı Europalıq Odaq sauda-ekonomikalıq jağınan qiındıqtarğa tap boldı. Eger Wlıbritaniya Brexit şeşiminde sayasi kikiljiñderge basa män berer bolsa, memlekettik kompaniyalardı byurrokratiyalıq «regressten» qwtqarıp, qarjılıq dağdarıstan qwtıla aladı. Aldağı uaqıtta Mey ükimeti jaña ekonomikalıq jospar qwrıp, mañızdı kelisimder jürgizu arqılı evolyuciyalıq progresske qol jetkizbek. Biraq sayasi iste twraqsızdıq tanıtıp kele jaqtan Birikken Korol'dik key jobalardı odaq qwramınan tıs memlekettermen jürgizu barısında kedergilerge tap boluı mümkin.

Bwl – gipoteza. Älem tarihında «temir äyel» atanğan Tereza Mey men onıñ qarsılastarı arasındağı Brexit dauınıñ şeşimi uaqıt enşisinde.