Gavay araldarında ötip jatqan äskeri teñiz küşteriniñ jattığu. Foto: Hawaii Public Radio.

2018 jılğı «Tınıq mwhit ayası» äskeri oqu-jattığuı Gavay araldarında bastaldı. Tamızdıñ bas şenine deyin jalğasatın kezekti jattığudıñ bir erekşeligi Qıtaydıñ qatıstırılmauı. Onıñ esesine V'etnamnıñ «Tınıq mwhit ayasında» alğaş ret boy körsetui. Bwl turalı köptegen eldiñ sarapşıları, V'etnamnıñ äskeri jattığuğa qatısuına basa nazar audaru kerektigin, sebebi bwl Amerika Qwrama Ştattarı Aziya-Tınıq mwhitı aymağındağı Qıtaydıñ ıqpalın qarsı twru üşin, öñirdegi basqa elderimen küş biriktiretinin körsetedi degen pikirde.

Atalmış jattığuğa Australiya (Avstraliya), Bruney, braziliya, Kanada, Çili, Kolumbiya, Franciya, Germaniya, Ündistan, Indoneziya, Izrail', Japoniya, Malayziya, Meksika, Niderlandı, Jaña Zelandiya, Peru, Oñtüstik Koreya, Filippin, Singapur, Şri-Lanka, Tailand, Tonga, Wlıbritaniya, AQŞ jäne V'etnam qatarlı 26 el qatısuda. Bwlardıñ arasında, V'etnam, Braziliya, Şri-Lanka jäne Izrail' qatarlı tört el jattığuğa alğaş ret qatısıp otır.  AQŞ teñiz küşteri älemdegi eñ auqımdı teñiz jattığuın 27 mausım küni iske qosqan. 2 tamızğa deyin jalğasatın äskeri jattığuğa 25 mıñ jauınger, 52 soğıs kemesi (süñguir kemelerdi qamtığan) jäne 200-den astam soğıs wşağı qatısadı.

Jattığudağı AQŞ küşteri. Foto: VOA.

AQŞ Saraptama ortalığınıñ äskeri-teñiz isteri jönindegi sarapşıları, bwl retki äskeri oqu jattığudıñ maqsatı turalı aytqanda: «Qwrama Ştat ortaq maqsattağı eldermen, aytalıq demokratiyanı jaqtauşı eldermen birlese äskeri jattığu ötkizip otır. Al, socialistik rejimdegi V'etnamnıñ bwl jattığuğa qatısuı älem nazarın audartadı. Äsirese, Qıtaydı qatıstırmay, V'etnamdı özine tartuı jattığudıñ maqsatın anıq añğartıp otır. Aytalıq, özimen bir maqsattağı elderdiñ küşin Qıtayğa qarsı birlikke alıp kelmek», – degen közqarasta.

26 memlekettik basım köbi Qıtayğa jaqın aumaqta ornalasqan. V'etnam bolsa Qıtaydıñ oñtüstik irgesinde, Oñtüstik Koreya men Japoniya şığısında, Ündistan oñtüstik batısında, Australiya, Indoneziya, Singapur, Malayziya, Filippin elderi Qıtaydı aynala qorşap jatır. Keñ kölemdegi strategiyadan alıp qarağanda, AQŞ öz ıqpalın osı aumaqtağı Qıtaydıñ ıqpalımen teñestiru nemese asıru üşin osı eldermen qarım-qatınasın damıta tüsuge tırısadı. Däl osı maqsatta, V'etnam memleketi demokratiyalı el sanalmasa da kezekti jattığuğa tartıp otır. Kezekti jattığuğa V'etnamnıñ tartıluı AQŞ-V'etnam qatınasında mañızdı qadam bolıp sanaladı. Qazirgi kezde Oñtüstik Qıtay teñizinen Qıtay ıqpalın ığıstıru üşin AQŞ tarabı V'etnamdı mañızdı serik retinde qarastırıp otır.

V'etnamda soñğı eki jıldan beri Qıtayğa qarsı demonstraciyalar beleñ aldı. El azamattarı arasında da Qıtay käsiporındarına degen narazılıqtar kün sayın örşi tüsude. 2016 jıldan beri AQŞ pen V'etnam arasındağı qarım-qatınas küşeye tüsti. Naurız ayında AQŞ-tıñ wşaq tasımaldauşı alıp kemesi V'etnam jağalauına kelip toqtap, 40 jıldan beri qaytalanbağan tarihi oqiğağa aynaldı. Japoniyanıñ «Diplomat» attı resmi basılımı da V'etnamdı Ündi-Tınıq mwhitında Japoniyanıñ senimdi seriktesi dep bağalağan.

V'etnamda da Qıtayğa qarsı narazılıq örşidi. Foto: The Chronicle Herald.

Osınıñ bäri, bir sözben aytqanda AQŞ-tıñ Qıtayğa qarsı ülken strategiyası deuge boladı. «AQŞ-Qıtay arasında soğıs bolğan jağdayda qalay bolmaq?» degen mäselege taldau jasağan äskeri ister mamandarı men sarapşıları bir auızdan äue jäne teñiz soğısınıñ bolatının, Tınıq mwhit bastı soğıs alañına aynalatının aytqan. Soñğı on jıldan astam uaqıtta Qıtay tarabı osını anıq zerttep tanıp, öziniñ teñiz jäne äue küşterin basa damıttı. Bwğan deyin Qıtay öziniñ quattı qwrlıq armiyasımen maqtanıp kelgeni de ras. Qazir Qıtaydıñ teñiz jäne äue küşteri tolıqtay AQŞ-pen teñ kelmese de, keybir salalarda oq boyı ozıp ketkeni mälim. Onıñ sebebin sarapşılar, Qıtay tarabı özine kerekti negizgi tetikterdi taldap, solardı aldımen damıtudı közdegenimen baylanıstıradı.

Qıtay teñiz armiyasın jedel damıtuda. Foto: Manila Livewire.

Eki derjava arasındağı bwl tires, şın mänisinde, wzaq jıldar boyı jetilgen qayşılıq deuge boladı. Wqsamağan sayasi jüyedegi jäne wqsamağan bağıttağı eki el biligi Tınıq mwhit sındı alıp qazanda birge qaynay almaytının bwrınnan bilgen. Sondıqtan da, bıltır qırküyek ayında Tramp Qıtaydı Qwrama Ştattıñ strategiyalıq qarsılası retinde resmi türde atadı. Keybir sarapşılardıñ pikirine sener bolsaq, AQŞ pen Qıtay arasındağı ekonomikalıq, sayasi jäne äskeri teketires bolaşaqta AQŞ-Resey arasındağı qayşılıqtardan da asıp tüsui bek mümkin.

“The Qazaq Times”