Soltüstik Koreya men Qıtay basşısı Dalyanda kezdesti. foto: VOA NEWS.

Birneşe kün bwrın, Soltüstik Koreya basşısı Kim Joñ Un (Kim Çen In/Kim Jong Un) alda bolatın AQŞ prezidenti Tramppen kezdesuden bwrın, tağı bir märte Qıtayğa qwpiya türde saparlay barıp, Qıtay basşısı Şi Jinpiñmen (Si Czin'pin) kezdesken edi. Bwl Qıtay men Soltüstik Koreya liderleriniñ 6 apta işinde ekinşi ret bas qosuı. AQŞ-Iran, Süriya, Armeniya jäne Ukraina mäselelerimen qatar älem nazarında twrğan Korey tübegi mäselesi qay bağıtqa qaray damuda? Şi men Kimniñ qaytalay kezdesuiniñ sırı nede? Olar bwl kezdesuler arqılı neni añğartpaq? Osı swraqtar töñireginde jauap izdep körelik.

Şi men Kimniñ Daliyandağı kezdesui

Kim Joñ Un Beyjiñge qwpiya saparmen barıp, Qıtay basşısımen ötkizgen kezdesuinen keyin 40 kün ötip, tağı bir ret Qıtayğa qwpiya saparmen bardı. 7 mamırdağı bwl kezdesu Qıtaydıñ soltüstik şığıs jağalauındağı Daliyan jerinde boldı.  Qıtaylıq resmi BAQ-tıñ mälimetinşe, Kim Joñ Un bwl retki eki kündik saparında da yadrolıq qarusızdanu turalı uädesin qaytalağan.

Qıtaydıñ «Şinhua» resmi aqparat agenttiginiñ habarında Kim Joñ Unnıñ: «Korey tübeginiñ yadrolıq qarusızdanu isinde  KHDR öz maydanında ayqın äri tabandı boladı. Tek, keybir taraptar özderiniñ dwşpandıq sayasatı men qauip-qaterlerin joyğanda ğana, Soltüstik Koreya yadrolıq qarudı qajet etpeydi», – degen sözin tarattı.

Qalay bolsa da, Kim Joñ Unnıñ 6 apta işinde Qıtay basşısımen eki ret kezdesui sırt közdi tañqaldırdı. Keybir sarapşılar, bwl yadrolıq qarusızdanu turalı auqımdı kelissözdiñ bolatının bildiredi.

AQŞ lauazımdılarınıñ közqarası

Buş pen Obama  twsında AQŞ Qarulı küşteri Ştab bastıqtarınıñ törağası Mayk Mullen (Mike Mullen) payımdauınşa, Şi men Kim bir-birin wnata bermeydi. Biraq, Tramppen kezdesuiniñ aldında Kim Joñ Un Qıtay basşısımen tağı bir märte keñes ötkizui, Qıtaydıñ Soltüstik Koreyağa bolğan ıqpalın körsetedi.

Mayk Mullen osı aptanıñ basında Jon Hopkins Universitetiniñ Halıqaralıq qatınastar institutında ötken kezdesude: «Men jöninen aytqanda, bwl signaldıñ bir bölegi ğana. Aytpağı – wmıtpañızdar, biz osındamız», – degen.

AQŞ-tıñ bwrınğı äskeri lauazımdılarınıñ pikirinşe, Qıtay lauazımdıları bwrınğıday emes Soltüstik Koreyağa bolğan ıqpalınıñ şekteulerge wşırağanına qaramastan, Qıtay tarabı ekonomika arqılı Soltüstik Koreyanı şeñgeldep twra aladı, sol arqılı KHDR-ğa ülken äser ete aladı dep qaraydı nemese osını jasauğa tırısadı.

Sarapşılar: Tramp-Kim kelissözinde jaña qiındıqtar tuuı mümkin

Uaşingtondağı (Vaşington) Wlttıq zertteu ortalığınıñ qorğanıs jönindegi direktorı Harri Kazianis (Harry J. Kazianis) VOA NEWS tilşilerine bergen swqbatında: «Biz kezdesude ne aytılğanın bilmeymiz, biraq, Soltüstik Koreya men Qıtay basşılarınıñ arasındağı soñğı barıs-kelis kümän tuğızadı. Tramp-Kim kezdesuiniñ uaqıtı men ornı turalı mälimettiñ äli de taratılmay otırğanın eskersek, biz prezident Tramp aytqanday «kelissözden emes, qazirgi bolıp jatqan isterden alañdauımız kerek» sekildi. Meniñşe, Tramp-Kim kelissözinde talqılanatın mäselelerde belgili qiındıqtar tuındauı mümkin», – dedi.

Atalğan ortalıqtıñ sarapşılarınıñ aytuınşa, kelissöz tım joğarı deñgeyde bolatını anıq. Äri, taraptardıñ mämilelerin ortaqtastıru tım wzaq procesti talap etedi. Kelissözde taraptardıñ özderin «jeñimpaz» retinde sezinui üşin jasalatın teñestiru jwmıstarı da oñay bolmaydı.

Al Qıtay men Soltüstik Koreya basşılarınıñ soñğı kezdesuinde ne aytılğanı turalı boljam jasağan Harri Kazianis: «Menşe ol ekeui Tramp-Kim arasındağı kelissözde Soltüstik Koreya qanday qauipsizdik kelisimine qol jetkizui kerek jäne milliardtağan dollar kölemindegi kömek qarajatın talap etu sekildi isterdi keñesken boluı mümkin», – dedi.

Qıtaylıq sarapşılar: Kim Joñ Un sankciyanı jeñildetudi swradı

Keybir qıtaylıq sarapşılar, Kim Joñ Un Daliyan saparında Qıtaydan keybir sankciyalardı jeñildetuge jağday jasaudı swradı dep qaraydı. Alayda, Aq üy mälimdemesine säykes, Qıtay basşısı Kim Joñ Unmen bolğan soñğı kezdesuinen keyin prezident Trampqa qoñırau şalğan. Al, osı söylesu kezinde Qıtay basşısı Soltüstik Koreyadağı yadrolıq bağdarlama men zımıran qwrlığıları joyılğanşa, sankciyalardı jalğastıruğa kelisim bergen.

Pompeonıñ Soltüstik Koreya saparı  

Korey tübegi mäselesin wzaq uaqıttan beri baqılap otırğan sarapşılar, Kim Joñ Unnıñ kütpegen jerden Qıtayğa qwpiya saparmen baruı Pompeonıñ Soltüstik Koreyağa jasağan saparına baylanıstı dep qaraydı.

Tramp 8 mamır tüsten keyin, Aq üyde Iran yadrolıq kelisiminen bas tartatını turalı şeşimin jariyaladı. Sonımen birge AQŞ memlekettik hatşısınıñ Pioñyañğa saparlaytını belgili boldı. Eñ qızığı, bwl kezde Pompeo Soltüstik Koreya jetip bolğan jäne Tramp mälimdemesinen bir sağattan keyin Kim Joñ Unmen kezdesti. Pompeo saparında Tramp-Kim kelissözi turalı dayındıq mäselesi talqılanadı delingen. Alayda, Pompeo Soltüstik Koreyada qamalğan amerikalıqtardı bosatu isi turalı da keñeskeni belgili bolğan.

Tramppen kelissözi sätsiz bolsa, Kim Joñ Un Qıtayğa arqa süyemek

Qıtay men Soltüstik Koreya basşılarınıñ qaytalay kezdesuimen qatar, Qıtaydıñ prem'er-ministri Li Kıçyañ (Li Keqiang) Tokioğa is-saparmen barıp, Oñtüstik Koreya jäne Japoniya basşılarımen sammit ötkizdi. Bwl sammitte de Soltüstik Koreyanıñ yadrolıq qarusızdanu mäselesi söz boldı.

Sonımen, Soltüstik Koreya basışısınıñ kütpegen jerden Şi Jinpiñge kezdesui taraptardıñ nazarın audardı. AQŞ üşin bwl kelissözdiñ qiınday tüsetinin añğarttı. Sebebi, Şi pen Kim arasındağı kelisimder sırtqı älemge beymälim. Al, Kim Joñ Un bolsa Qıtaymen bolğan baylanısınıñ qalıptan tıs ekenin körsetip, AQŞ-tı kelissözdegi poziciyasın jwmsatudı közdegeni anıq. Aytalıq, kelissöz nätijesi KHDR-ğa wnamay jatsa, osığan deyin jasağan beybitşilik procesterin qayrıp qoyıp, Qıtaydıñ qorğauına arqa süyep, qayşılıqtı qayta jandandıruı da mümkin.

AQŞ Memlekettik departamentinde, Kongress pen Qarjı ministrliginde qızmet atqarğan Entoni Ruggiero (Anthony Ruggiero) Tvitter paraqşasında: «Eger Tramppen ötetin kelissöz sätsiz bolsa, Kim Joñ Un Şi Jinpiñniñ qorğauın qalaydı. Alayda, Kim Joñ Unnıñ yadrolıq qarusızdanu turalı bergen uädesi jalğan bolsa, öz bankteriniñ sankciyağa wşıraytının Şi Jinpiñ de biledi», – dep jazdı.

“The Qazaq Times”