كيم مەن ءشيدىڭ ەكىنشى رەتكى كەزدەسۋ كەلىسسوزگە قانداي قاتەر ءتوندىردى؟

بىرنەشە كۇن بۇرىن، سولتۇستىك كورەيا باسشىسى كيم جوڭ ۋن (كيم چەن ىن/Kim Jong Un) الدا بولاتىن اقش پرەزيدەنتى ترامپپەن كەزدەسۋدەن بۇرىن، تاعى ءبىر مارتە قىتايعا قۇپيا تۇردە ساپارلاي بارىپ، قىتاي باسشىسى شي جينپيڭمەن (سي تسزينپين) كەزدەسكەن ەدى. بۇل قىتاي مەن سولتۇستىك كورەيا ليدەرلەرىنىڭ 6 اپتا ىشىندە ەكىنشى رەت باس قوسۋى. اقش-يران، ءسۇريا، ارمەنيا جانە ۋكراينا ماسەلەلەرىمەن قاتار الەم نازارىندا تۇرعان كورەي تۇبەگى ماسەلەسى قاي باعىتقا قاراي دامۋدا؟ شي مەن كيمنىڭ قايتالاي كەزدەسۋىنىڭ سىرى نەدە؟ ولار بۇل كەزدەسۋلەر ارقىلى نەنى اڭعارتپاق؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك.

شي مەن كيمنىڭ داليانداعى كەزدەسۋى

كيم جوڭ ۋن بەيجىڭگە قۇپيا ساپارمەن بارىپ، قىتاي باسشىسىمەن وتكىزگەن كەزدەسۋىنەن كەيىن 40 كۇن ءوتىپ، تاعى ءبىر رەت قىتايعا قۇپيا ساپارمەن باردى. 7 مامىرداعى بۇل كەزدەسۋ قىتايدىڭ سولتۇستىك شىعىس جاعالاۋىنداعى داليان جەرىندە بولدى.  قىتايلىق رەسمي باق-تىڭ مالىمەتىنشە، كيم جوڭ ۋن بۇل رەتكى ەكى كۇندىك ساپارىندا دا يادرولىق قارۋسىزدانۋ تۋرالى ۋادەسىن قايتالاعان.

قىتايدىڭ «شينحۋا» رەسمي اقپارات اگەنتتىگىنىڭ حابارىندا كيم جوڭ ۋننىڭ: «كورەي تۇبەگىنىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋ ىسىندە  كحدر ءوز مايدانىندا ايقىن ءارى تاباندى بولادى. تەك، كەيبىر تاراپتار وزدەرىنىڭ دۇشپاندىق ساياساتى مەن قاۋىپ-قاتەرلەرىن جويعاندا عانا، سولتۇستىك كورەيا يادرولىق قارۋدى قاجەت ەتپەيدى»، – دەگەن ءسوزىن تاراتتى.

قالاي بولسا دا، كيم جوڭ ۋننىڭ 6 اپتا ىشىندە قىتاي باسشىسىمەن ەكى رەت كەزدەسۋى سىرت كوزدى تاڭقالدىردى. كەيبىر ساراپشىلار، بۇل يادرولىق قارۋسىزدانۋ تۋرالى اۋقىمدى كەلىسسوزدىڭ بولاتىنىن بىلدىرەدى.

اقش لاۋازىمدىلارىنىڭ كوزقاراسى

بۋش پەن وباما  تۇسىندا اقش قارۋلى كۇشتەرى شتاب باستىقتارىنىڭ توراعاسى مايك مۋللەن (Mike Mullen) پايىمداۋىنشا، شي مەن كيم ءبىر-ءبىرىن ۇناتا بەرمەيدى. بىراق، ترامپپەن كەزدەسۋىنىڭ الدىندا كيم جوڭ ۋن قىتاي باسشىسىمەن تاعى ءبىر مارتە كەڭەس وتكىزۋى، قىتايدىڭ سولتۇستىك كورەياعا بولعان ىقپالىن كورسەتەدى.

مايك مۋللەن وسى اپتانىڭ باسىندا جون حوپكينس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىندا وتكەن كەزدەسۋدە: «مەن جونىنەن ايتقاندا، بۇل سيگنالدىڭ ءبىر بولەگى عانا. ايتپاعى – ۇمىتپاڭىزدار، ءبىز وسىندامىز»، – دەگەن.

اقش-تىڭ بۇرىنعى اسكەري لاۋازىمدىلارىنىڭ پىكىرىنشە، قىتاي لاۋازىمدىلارى بۇرىنعىداي ەمەس سولتۇستىك كورەياعا بولعان ىقپالىنىڭ شەكتەۋلەرگە ۇشىراعانىنا قاراماستان، قىتاي تارابى ەكونوميكا ارقىلى سولتۇستىك كورەيانى شەڭگەلدەپ تۇرا الادى، سول ارقىلى كحدر-عا ۇلكەن اسەر ەتە الادى دەپ قارايدى نەمەسە وسىنى جاساۋعا تىرىسادى.

ساراپشىلار: ترامپ-كيم كەلىسسوزىندە جاڭا قيىندىقتار تۋى مۇمكىن

ۋاشينگتونداعى (ۆاشينگتون) ۇلتتىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ قورعانىس جونىندەگى ديرەكتورى حارري كازيانيس (Harry J. Kazianis) VOA NEWS تىلشىلەرىنە بەرگەن سۇقباتىندا: «ءبىز كەزدەسۋدە نە ايتىلعانىن بىلمەيمىز، بىراق، سولتۇستىك كورەيا مەن قىتاي باسشىلارىنىڭ اراسىنداعى سوڭعى بارىس-كەلىس كۇمان تۋعىزادى. ترامپ-كيم كەزدەسۋىنىڭ ۋاقىتى مەن ورنى تۋرالى مالىمەتتىڭ ءالى دە تاراتىلماي وتىرعانىن ەسكەرسەك، ءبىز پرەزيدەنت ترامپ ايتقانداي «كەلىسسوزدەن ەمەس، قازىرگى بولىپ جاتقان ىستەردەن الاڭداۋىمىز كەرەك» سەكىلدى. مەنىڭشە، ترامپ-كيم كەلىسسوزىندە تالقىلاناتىن ماسەلەلەردە بەلگىلى قيىندىقتار تۋىنداۋى مۇمكىن»، – دەدى.

اتالعان ورتالىقتىڭ ساراپشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، كەلىسسوز تىم جوعارى دەڭگەيدە بولاتىنى انىق. ءارى، تاراپتاردىڭ مامىلەلەرىن ورتاقتاستىرۋ تىم ۇزاق پروتسەستى تالاپ ەتەدى. كەلىسسوزدە تاراپتاردىڭ وزدەرىن «جەڭىمپاز» رەتىندە سەزىنۋى ءۇشىن جاسالاتىن تەڭەستىرۋ جۇمىستارى دا وڭاي بولمايدى.

ال قىتاي مەن سولتۇستىك كورەيا باسشىلارىنىڭ سوڭعى كەزدەسۋىندە نە ايتىلعانى تۋرالى بولجام جاساعان حارري كازيانيس: «مەنشە ول ەكەۋى ترامپ-كيم اراسىنداعى كەلىسسوزدە سولتۇستىك كورەيا قانداي قاۋىپسىزدىك كەلىسىمىنە قول جەتكىزۋى كەرەك جانە ميللياردتاعان دوللار كولەمىندەگى كومەك قاراجاتىن تالاپ ەتۋ سەكىلدى ىستەردى كەڭەسكەن بولۋى مۇمكىن»، – دەدى.

قىتايلىق ساراپشىلار: كيم جوڭ ۋن سانكتسيانى جەڭىلدەتۋدى سۇرادى

كەيبىر قىتايلىق ساراپشىلار، كيم جوڭ ۋن داليان ساپارىندا قىتايدان كەيبىر سانكتسيالاردى جەڭىلدەتۋگە جاعداي جاساۋدى سۇرادى دەپ قارايدى. الايدا، اق ءۇي مالىمدەمەسىنە سايكەس، قىتاي باسشىسى كيم جوڭ ۋنمەن بولعان سوڭعى كەزدەسۋىنەن كەيىن پرەزيدەنت ترامپقا قوڭىراۋ شالعان. ال، وسى سويلەسۋ كەزىندە قىتاي باسشىسى سولتۇستىك كورەياداعى يادرولىق باعدارلاما مەن زىمىران قۇرلىعىلارى جويىلعانشا، سانكتسيالاردى جالعاستىرۋعا كەلىسىم بەرگەن.

پومپەونىڭ سولتۇستىك كورەيا ساپارى  

كورەي تۇبەگى ماسەلەسىن ۇزاق ۋاقىتتان بەرى باقىلاپ وتىرعان ساراپشىلار، كيم جوڭ ۋننىڭ كۇتپەگەن جەردەن قىتايعا قۇپيا ساپارمەن بارۋى پومپەونىڭ سولتۇستىك كورەياعا جاساعان ساپارىنا بايلانىستى دەپ قارايدى.

ترامپ 8 مامىر تۇستەن كەيىن، اق ۇيدە يران يادرولىق كەلىسىمىنەن باس تارتاتىنى تۋرالى شەشىمىن جاريالادى. سونىمەن بىرگە اقش مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ پيوڭياڭعا ساپارلايتىنى بەلگىلى بولدى. ەڭ قىزىعى، بۇل كەزدە پومپەو سولتۇستىك كورەيا جەتىپ بولعان جانە ترامپ مالىمدەمەسىنەن ءبىر ساعاتتان كەيىن كيم جوڭ ۋنمەن كەزدەستى. پومپەو ساپارىندا ترامپ-كيم كەلىسسوزى تۋرالى دايىندىق ماسەلەسى تالقىلانادى دەلىنگەن. الايدا، پومپەو سولتۇستىك كورەيادا قامالعان امەريكالىقتاردى بوساتۋ ءىسى تۋرالى دا كەڭەسكەنى بەلگىلى بولعان.

ترامپپەن كەلىسسوزى ءساتسىز بولسا، كيم جوڭ ۋن قىتايعا ارقا سۇيەمەك

قىتاي مەن سولتۇستىك كورەيا باسشىلارىنىڭ قايتالاي كەزدەسۋىمەن قاتار، قىتايدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى لي كىچياڭ (Li Keqiang) توكيوعا ءىس-ساپارمەن بارىپ، وڭتۇستىك كورەيا جانە جاپونيا باسشىلارىمەن سامميت وتكىزدى. بۇل سامميتتە دە سولتۇستىك كورەيانىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋ ماسەلەسى ءسوز بولدى.

سونىمەن، سولتۇستىك كورەيا باسىشىسىنىڭ كۇتپەگەن جەردەن شي جينپيڭگە كەزدەسۋى تاراپتاردىڭ نازارىن اۋداردى. اقش ءۇشىن بۇل كەلىسسوزدىڭ قيىنداي تۇسەتىنىن اڭعارتتى. سەبەبى، شي پەن كيم اراسىنداعى كەلىسىمدەر سىرتقى الەمگە بەيمالىم. ال، كيم جوڭ ۋن بولسا قىتايمەن بولعان بايلانىسىنىڭ قالىپتان تىس ەكەنىن كورسەتىپ، اقش-تى كەلىسسوزدەگى پوزيتسياسىن جۇمساتۋدى كوزدەگەنى انىق. ايتالىق، كەلىسسوز ناتيجەسى كحدر-عا ۇناماي جاتسا، وسىعان دەيىن جاساعان بەيبىتشىلىك پروتسەستەرىن قايرىپ قويىپ، قىتايدىڭ قورعاۋىنا ارقا سۇيەپ، قايشىلىقتى قايتا جانداندىرۋى دا مۇمكىن.

اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىندە، كونگرەسس پەن قارجى مينيسترلىگىندە قىزمەت اتقارعان ەنتوني رۋگگيەرو (Anthony Ruggiero) تۆيتتەر پاراقشاسىندا: «ەگەر ترامپپەن وتەتىن كەلىسسوز ءساتسىز بولسا، كيم جوڭ ۋن شي ءجينپيڭنىڭ قورعاۋىن قالايدى. الايدا، كيم جوڭ ۋننىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋ تۋرالى بەرگەن ۋادەسى جالعان بولسا، ءوز بانكتەرىنىڭ سانكتسياعا ۇشىرايتىنىن شي جينپيڭ دە بىلەدى»، – دەپ جازدى.

“The Qazaq Times”