Boeing kompaniyası wşıratın älem kemesi. Foto: Boeing.

2018 jılı älemde ğılım-tehnikanıñ eleuli tabıstarı kütilude. Ğarıştı zertteu salasınan tartıp, zımıran qozğaltqış motorları bar kölikter de jarıqqa şığuı mümkin dep topşılanğan. BBC men The Times körsetken biılğı jılı ğılımda qol jetkizetin adamzat tabıstarın qarap köriñiz.

2018 jılı eñ ülken ğılımi jetistikter ğarış zertteu salasınan kütilude. AQŞ prezidenti Donal'd Tramp 40 jıldan astam toqtap twrğan ğarışqa wşqıştar jiberu jobasın qayta qolğa alıp, bwl turalı bwyrıqqa qol qoydı.

Osı jılı bir emes birneşe memleket ğarışqa kemelerin attandıradı. Bwl ğarıştıñ da halıqaralıq keñistikke aynalğanın tüsindiredi. Solardıñ alğaşqıları bolıp Ündistannıñ «Chandraan-2» dep atalatın älem kemesi wşpaq. Bwl el 2008 jılı Ayğa jibergen tabıstı zertteu jwmıstarın jalğastırmaq. «Chandraan-2» Ay betine qonıp, Jerdiñ alıp serigine zertteu jürgizbek. Atalğan ğarış kemesi naurız ayında Andhra-Pradeştegi ğarış aylağınan Ayğa bet alıp wşıp, öziniñ qızmetin bastaydı.

Jıldıñ eñ eleuli oqiğalarınıñ biri mamır ayında bolmaq, NASA zerttep jasağan «InSight» attı keme Marsqa bet aladı. Bwl adamzat parasatınıñ eñ soñğı jetistigimen jabdıqtalğan keme, Marsqa jetken soñ planetanıñ betin qazıp, onıñ tarihı turalı zertteytin boladı. Sonımen birge ol «qızıl şardağı» silkinistiñ dıbıs tolqındarın jazıp alıp, sol arqılı iski qwrılımınan habar bere aladı.

«InSight» . Foto: NASA.

Mausım ayında Japoniya Ğarış agenttiginiñ «Hayabusa-2» kemesi Ryugu asteroidına wşıp jetedi. «Hayabusa-2»-ge jüktelgen mindet – asteroidtıñ tas qiırşıqtarın Jerge jetkizu. Jerge jetkizilgen tastar arqılı zertteuşiler bwl «qıdırmaşınıñ» qwrılımın zerttep anıqtaydı. Esteriñizde bolsa, 2017 jılı «Hayabusa» kemesi Itokava attı asteroidke jetip älemdi dür silkindirgen edi. Bwl keme türli qiınşılıqtarğa qaramastan Jerge asteroidtıñ tas kesekterin alıp oraldı. Osıdan keyin zertteuşiler men injenerler «Hayabusa-2» kemesin tipti de kemeldi etip jabdıqtap, onıñ köbirek tas ülgilerin äkeluine qabiletti etti. Onıñ jäne Ryuguge jaqındağanda alıstan basqaratın qwrılğılardı onıñ betine jetkizuge de ikemi bar.

Hayabusa. Foto: AKIHIRO IKESHITA / JAXA.

Sonımen birge Japoniya men Europa ğarış agenttikteri birlese otırıp Künge eñ jaqın Merkuriydi zertteudi qolğa almaq. Bwl jwldızğa «BepiColombo» attı zertteuşi kemeni jwmsaydı. Ol Merkuriy turalı adamzattıñ tanımın keñeytpek. Degenmen, onıñ aldında NASA-nıñ «Messenger» attı kemesi jetken. «BepiColombo»-tiñ tağı bir mindeti bir tasımaldauşı zımıran arqılı eki älem kemesin keñistikke alıp şığadı. Eki keme planetanıñ tartılıs küşin zerttemek. Sol arqılı ğalımdar Merkuriyde ne üşin temirdiñ köp ekenin jäne sırtqı qabatındağı jwqa tastardıñ neden payda bolğanına zertteu jasamaq.

Al, 2018 jıldıñ ğana emes adamzat tarihınıñ da eñ eleuli oqiğalarınıñ biri «Falcon Heavy» zımıranınıñ keñistikke köterilui bolıp otır. Bwl quattı zımırandı tanımal Ilon Masktıñ SpaceX kompaniyası jasağan. Ötken jılı jeltoqsan ayında, «Falcon Heavy»-dıñ Floridadağı Jon Kennedi atındağı ğarış ortalığında qwrastırılıp jatqanı mälim bolğan edi. «Falcon Heavy» älemdegi eñ quattı zımıran, ol 9 qosımşa jäne bir ortalıq motormen jabdıqtalğan. Salmağı 57 tonna, biiktigi 70 metr. Atalmış zımıran qazirgi uaqıttağı  kommerciyalıq ğarış jarısında lider bolıp twr. Bir emes birneşe ğarış kemelerin Jer orbitasınan wzatıp saluğa qabiletti. Jeke kompaniyalardıñ ğarışkerlerdi ğarışqa wşıruı kelesi jıldıñ enşisinde dep boljaydı köpşilik.

«Falcon Heavy». Foto: SPACEX.

Biıl tağı SpaceX jäne Boeing kompaniyaları jaña wşıru jüyelerin sınaqtan ötkizip, mälimetter jinau üşin wşqışsız ğarış kemelerin de wşırıp köredi. Keyin, wşqıştardı alıp wşatın kemelerdi de wşırmaq. Degenmen bwl josparlardıñ keyinge qaluı da mümkin. Sınaqtar sätti ötse, AQŞ Ğarış agenttigi eki kompaniyağa da rwqsat bermek.

Jeke kompaniyalardıñ zımıran jüyelerimen birge, NASA da öziniñ jaña zımırandarın keñistikke şığaradı. Köp küttirgen äri qımbat «Orion» kemesi ğarış turistterin Jer orbitasınıñ tömengi qabatına aparıp kelmek. Degenmen, bwl keme 2019 jılı sınaqtan ötkizilip, sätti bolıp jatsa 2021 jılı ğarışqa baratın alğaşqı turisterdi alıp wşadı.

«Bloodhound». Foto:

Wlıbritaniyanıñ «Bloodhound» attı super köiligi biıl qwrlıqtağı eñ joğarı qarqındı körsetip, älemdik rekord jañartpaq. Bwl kölikke «Eurofighter Typhoon» wşağınıñ qozğaltqışı ornatılğan. Osığan deyin birneşe ret sınaqtı keşiktirgen. Ötken jılı jay rejimdegi sınaqta sağatına 320 şaqırım jıldamdıqtı körsetti, biıl eñ joğarı jıldamdıqqa jetkizbek. Bwl ret «Bloodhound» sağatına 800 şaqırımdıq jıldamdıqtan asadı dep kütilude. Alayda, älemde qwrlıqtağı eñ jıldam rekordı 1228 şaqırım. Soğan qarağanda, «Bloodhound» biıl rekord jañarta almaydı, tek sınaqtağı täjiribelerdi jinaqtay kele 2019 nemese 2020 jıldarı jaña rekord tirkeui mümkin. «Bloodhound»-tıñ tolıq quatı jıldamdıqtı sağatına 1610 şaqırımğa şığara aladı.