Boeing كومپانياسى ۇشىراتىن الەم كەمەسى. فوتو: Boeing.

2018 جىلى الەمدە عىلىم-تەحنيكانىڭ ەلەۋلى تابىستارى كۇتىلۋدە. عارىشتى زەرتتەۋ سالاسىنان تارتىپ، زىمىران قوزعالتقىش موتورلارى بار كولىكتەر دە جارىققا شىعۋى مۇمكىن دەپ توپشىلانعان. BBC مەن The Times كورسەتكەن بيىلعى جىلى عىلىمدا قول جەتكىزەتىن ادامزات تابىستارىن قاراپ كورىڭىز.

2018 جىلى ەڭ ۇلكەن عىلىمي جەتىستىكتەر عارىش زەرتتەۋ سالاسىنان كۇتىلۋدە. اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ 40 جىلدان استام توقتاپ تۇرعان عارىشقا ۇشقىشتار جىبەرۋ جوباسىن قايتا قولعا الىپ، بۇل تۋرالى بۇيرىققا قول قويدى.

وسى جىلى ءبىر ەمەس بىرنەشە مەملەكەت عارىشقا كەمەلەرىن اتتاندىرادى. بۇل عارىشتىڭ دا حالىقارالىق كەڭىستىككە اينالعانىن تۇسىندىرەدى. سولاردىڭ العاشقىلارى بولىپ ءۇندىستاننىڭ «Chandraan-2» دەپ اتالاتىن الەم كەمەسى ۇشپاق. بۇل ەل 2008 جىلى ايعا جىبەرگەن تابىستى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جالعاستىرماق. «Chandraan-2» اي بەتىنە قونىپ، جەردىڭ الىپ سەرىگىنە زەرتتەۋ جۇرگىزبەك. اتالعان عارىش كەمەسى ناۋرىز ايىندا اندحرا-پرادەشتەگى عارىش ايلاعىنان ايعا بەت الىپ ۇشىپ، ءوزىنىڭ قىزمەتىن باستايدى.

جىلدىڭ ەڭ ەلەۋلى وقيعالارىنىڭ ءبىرى مامىر ايىندا بولماق، ناسا زەرتتەپ جاساعان «InSight» اتتى كەمە مارسقا بەت الادى. بۇل ادامزات پاراساتىنىڭ ەڭ سوڭعى جەتىستىگىمەن جابدىقتالعان كەمە، مارسقا جەتكەن سوڭ پلانەتانىڭ بەتىن قازىپ، ونىڭ تاريحى تۋرالى زەرتتەيتىن بولادى. سونىمەن بىرگە ول «قىزىل شارداعى» سىلكىنىستىڭ دىبىس تولقىندارىن جازىپ الىپ، سول ارقىلى ىسكى قۇرىلىمىنان حابار بەرە الادى.

«InSight» . فوتو: NASA.

ماۋسىم ايىندا جاپونيا عارىش اگەنتتىگىنىڭ «حايابۋسا-2» كەمەسى ريۋگۋ استەرويدىنا ۇشىپ جەتەدى. «حايابۋسا-2»-گە جۇكتەلگەن مىندەت – استەرويدتىڭ تاس قيىرشىقتارىن جەرگە جەتكىزۋ. جەرگە جەتكىزىلگەن تاستار ارقىلى زەرتتەۋشىلەر بۇل «قىدىرماشىنىڭ» قۇرىلىمىن زەرتتەپ انىقتايدى. ەستەرىڭىزدە بولسا، 2017 جىلى «حايابۋسا» كەمەسى يتوكاۆا اتتى استەرويدكە جەتىپ الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەدى. بۇل كەمە ءتۇرلى قيىنشىلىقتارعا قاراماستان جەرگە استەرويدتىڭ تاس كەسەكتەرىن الىپ ورالدى. وسىدان كەيىن زەرتتەۋشىلەر مەن ينجەنەرلەر «حايابۋسا-2» كەمەسىن ءتىپتى دە كەمەلدى ەتىپ جابدىقتاپ، ونىڭ كوبىرەك تاس ۇلگىلەرىن اكەلۋىنە قابىلەتتى ەتتى. ونىڭ جانە ريۋگۋگە جاقىنداعاندا الىستان باسقاراتىن قۇرىلعىلاردى ونىڭ بەتىنە جەتكىزۋگە دە يكەمى بار.

حايابۋسا. فوتو: AKIHIRO IKESHITA / JAXA.

سونىمەن بىرگە جاپونيا مەن ەۋروپا عارىش اگەنتتىكتەرى بىرلەسە وتىرىپ كۇنگە ەڭ جاقىن مەركۋريدى زەرتتەۋدى قولعا الماق. بۇل جۇلدىزعا «BepiColombo» اتتى زەرتتەۋشى كەمەنى جۇمسايدى. ول مەركۋري تۋرالى ادامزاتتىڭ تانىمىن كەڭەيتپەك. دەگەنمەن، ونىڭ الدىندا NASA-نىڭ «Messenger» اتتى كەمەسى جەتكەن. «BepiColombo»-ءتىڭ تاعى ءبىر مىندەتى ءبىر تاسىمالداۋشى زىمىران ارقىلى ەكى الەم كەمەسىن كەڭىستىككە الىپ شىعادى. ەكى كەمە پلانەتانىڭ تارتىلىس كۇشىن زەرتتەمەك. سول ارقىلى عالىمدار مەركۋريدە نە ءۇشىن تەمىردىڭ كوپ ەكەنىن جانە سىرتقى قاباتىنداعى جۇقا تاستاردىڭ نەدەن پايدا بولعانىنا زەرتتەۋ جاساماق.

ال، 2018 جىلدىڭ عانا ەمەس ادامزات تاريحىنىڭ دا ەڭ ەلەۋلى وقيعالارىنىڭ ءبىرى «Falcon Heavy» زىمىرانىنىڭ كەڭىستىككە كوتەرىلۋى بولىپ وتىر. بۇل قۋاتتى زىمىراندى تانىمال يلون ماسكتىڭ SpaceX كومپانياسى جاساعان. وتكەن جىلى جەلتوقسان ايىندا، «Falcon Heavy»-دىڭ فلوريداداعى جون كەننەدي اتىنداعى عارىش ورتالىعىندا قۇراستىرىلىپ جاتقانى ءمالىم بولعان ەدى. «Falcon Heavy» الەمدەگى ەڭ قۋاتتى زىمىران، ول 9 قوسىمشا جانە ءبىر ورتالىق موتورمەن جابدىقتالعان. سالماعى 57 توننا، بيىكتىگى 70 مەتر. اتالمىش زىمىران قازىرگى ۋاقىتتاعى  كوممەرتسيالىق عارىش جارىسىندا ليدەر بولىپ تۇر. ءبىر ەمەس بىرنەشە عارىش كەمەلەرىن جەر وربيتاسىنان ۇزاتىپ سالۋعا قابىلەتتى. جەكە كومپانيالاردىڭ عارىشكەرلەردى عارىشقا ۇشىرۋى كەلەسى جىلدىڭ ەنشىسىندە دەپ بولجايدى كوپشىلىك.

«Falcon Heavy». فوتو: SPACEX.

بيىل تاعى SpaceX جانە Boeing كومپانيالارى جاڭا ۇشىرۋ جۇيەلەرىن سىناقتان وتكىزىپ، مالىمەتتەر جيناۋ ءۇشىن ۇشقىشسىز عارىش كەمەلەرىن دە ۇشىرىپ كورەدى. كەيىن، ۇشقىشتاردى الىپ ۇشاتىن كەمەلەردى دە ۇشىرماق. دەگەنمەن بۇل جوسپارلاردىڭ كەيىنگە قالۋى دا مۇمكىن. سىناقتار ءساتتى وتسە، اقش عارىش اگەنتتىگى ەكى كومپانياعا دا رۇقسات بەرمەك.

جەكە كومپانيالاردىڭ زىمىران جۇيەلەرىمەن بىرگە، NASA دا ءوزىنىڭ جاڭا زىمىراندارىن كەڭىستىككە شىعارادى. كوپ كۇتتىرگەن ءارى قىمبات «وريون» كەمەسى عارىش تۋريستتەرىن جەر وربيتاسىنىڭ تومەنگى قاباتىنا اپارىپ كەلمەك. دەگەنمەن، بۇل كەمە 2019 جىلى سىناقتان وتكىزىلىپ، ءساتتى بولىپ جاتسا 2021 جىلى عارىشقا باراتىن العاشقى تۋريستەردى الىپ ۇشادى.

«Bloodhound». فوتو:

ۇلىبريتانيانىڭ «Bloodhound» اتتى سۋپەر كوىلىگى بيىل قۇرلىقتاعى ەڭ جوعارى قارقىندى كورسەتىپ، الەمدىك رەكورد جاڭارتپاق. بۇل كولىككە «Eurofighter Typhoon» ۇشاعىنىڭ قوزعالتقىشى ورناتىلعان. وسىعان دەيىن بىرنەشە رەت سىناقتى كەشىكتىرگەن. وتكەن جىلى جاي رەجيمدەگى سىناقتا ساعاتىنا 320 شاقىرىم جىلدامدىقتى كورسەتتى، بيىل ەڭ جوعارى جىلدامدىققا جەتكىزبەك. بۇل رەت «Bloodhound» ساعاتىنا 800 شاقىرىمدىق جىلدامدىقتان اسادى دەپ كۇتىلۋدە. الايدا، الەمدە قۇرلىقتاعى ەڭ جىلدام رەكوردى 1228 شاقىرىم. سوعان قاراعاندا، «Bloodhound» بيىل رەكورد جاڭارتا المايدى، تەك سىناقتاعى تاجىريبەلەردى جيناقتاي كەلە 2019 نەمەسە 2020 جىلدارى جاڭا رەكورد تىركەۋى مۇمكىن. «Bloodhound»-تىڭ تولىق قۋاتى جىلدامدىقتى ساعاتىنا 1610 شاقىرىمعا شىعارا الادى.