Jeltoqsanşı Gülbahram Jünis. Foto: azattyq.org

Jaudı körse jaltarudıñ ornına, qaymıqpay qayrat tanıtatındardı jüreginiñ tügi bar eken dep jatamız. Batıldığın ayqın añğartatın azamattardıñ balalıq sätterdegi özin-özi wstauı men özgelerden erektigin söz qılatın da jäne biz. Olay etumiz jönsiz de emes. Sebebi, tebirenisi bir, tegeurini teñ, maqsattarı ayqın jandar  alañnan ayaq tartqan joq. Olardıñ barlığı bala şaqtan aq sol maqsattı mwrat etip eseygen edi. Alayda Almatığa kelgen armanşıl jastar, qiyalındağı qalanıñ qapıda qazaqtıq bolmıstan arılıp bara jatqanın añğardı. Osığan qatıstı jinala bergen ıza aqırı ışqına kelip, 1986 jılğı jeltoqsan ayınıñ ortasında aqtarıldı. Şıdamnıñ şegi barın qaperden şığarmau qajettigine esti köñildiñ közi jetti. Gülbahram Esmwratqızı Jünistiñ de seksen altınşı jıldıñ jeltoqsanı mäñgi jadında. Sol jıldan büginge deyin jeltoqsan degen wğımdı ol bir sätke de qaperinen şığarıp körgen emes. 

- Alañğa siz ne üşin bardıñız?

Bala künimde atası men äjesiniñ tärbiesinde bolğan namısqoy edim. Alañğa şığıp, namısşıl ekenimdi paş etpek oyım eşqaşan da bolğan emes, alayda alğaş jwmısqa twrğanda «Qazaq koncert» birlestiginde özimniñ wltşıldığımdı añğartıp qoyıppın.

Jeltoqsan jıldarında men qalıptasqan, öz pikir-payımı bar azamat bolatınmın. 15-20 jastağı student-jas emespin ol jıldarı. Sondıqtan men öz jerimde erkin tınıstap, erkin adım basuın qalaytın qızmetker bolatınmın ol şaqtarda. «Türiksib turalı än» dep atalatın fil'mge tüsip jatqan jerimizden gruppamızdı qaytarıp jiberdi. Ne jağday bolıp jatqandığınan  biz habarsızbız. 17 jeltoqsan küni sağat üşter şamasında  Qapal-arasannan «Qazaqfil'mge» kelgende ğana män-jayğa qanıqtıq.  «Qazaqfil'mdegilerdiñ» alañğa baramaq nietteri joq ekenin bildim de, alañğa özim keldim. Közi aşıq oqığan adamdar bilikke talap-tilegin aytıp jatqan bolar dep kelgen men alañdağı jañdaydı körip janım türşikti. Soqqı körip, wstalıp, M.Äuzov audandıq İşki İster bölimine äkelindim.

Mına qızıqqa qarañız, ağammen äskerde birge bolğan Nwrlan degen kisi meni tanıp, kameradan şığarıp, swraq alu bölmesine aldırdı. Däl ağamnıñ özindey eskertu aytıp, wrsıp, artqı esikten şığarıp, taksige salıp jiberdi. Üyge kelgen soñ mazasız küy keştim. Otıra almadım. Kimimdi auıstırdımda Mwhtar Äuezov teatrına qaray jol tarttım. Äzirbayjan Mambetov ağamızdıñ bölmesine kirip barıp edim, onda öner salasınıñ marğasqaları jiılıp, alañdağı jağday men halıqtıñ ekiwday küyin talqılap otır eken. Sol küni teatrda äzil-ısqaq keşi boluğa tiis eken. Zalğa lıq tolğan halıq artisterdi kütip otır. Äzirbayjan ağağa meniñ pikirim äser etken bolu kerek, barlıq qızmetkerlerin alañğa baruğa bwyırdı. Twñğışbay ağanıñ köligine minip, Äzirbayjan ağa, marqwm Saği törteumiz Abay men Mir köşesine jetken kezde bizdi toqtattı. Äzirbayjan ağanıñ SSSR halıq deputatı ekendigin körsetken qwjatına qaramastan alañdı jauıp twrğandar soqqığa ala bastadı. Qazirgi Jeltoqsan köşesiniñ boyında jatqan arıqtı körsem sol sät bügingidey köz aldıma oraladı. Maşinanı wrğılay bastağanda men sol arıqqa sekirip tüstim de, eñbektegen boyı qalıñ köptiñ arasına enip kettim, aman qaldım. Biraq  tağı ekinşi märte wstaldım.  Sodan isim sotqa berilip, 5 ret sot boldı.

- Auır soqqı alğan joqsız ba?

- Endi elge jariya etpey jüruşi edim, sırtım bütin, işim tütin demekşi II toptağı mügedekpin. Anamnan bwrın 33 jasımda zeynetker atandım. Şını kerek, meniñ ğana janım jılağan joq, anamnıñ özi körgen sayın «swlu ğıp tuıp edim, bet-auzıñnan tük joq» dep qınjıladı.

- Otbasıñız turalı aytıñızşı...

- Jeltoqsandıq buınnıñ köbi ata-ana bolu mümkindiginen ayrıldı. Tabannan sız ötip, basqa soqqı, özge müşelerge tepki tigennen äkelik baqıt, analıq baqıttan adalanıp, jetimder üyinen, tuğan-tuıs balaların asırap alıp jatqandar da bar. Osınday jağdayattı körip-bilip jürip qalay ğana jeltoqsandağı bolğan oqiğanı wmıtuğa boladı. Men seksen altınşı jılğa deyin twrmıs qwrıp, perzentti bolıp ülgergen jayım bar. Sol wlımnan nemere süyip, äje atanıp jürmin. Biraq, ärine jeltoqsan ızğarınan soñ balalı bola almadım. Degenmen osı jağıdayıma da şükirlik etemin. Joldasım 1998 jılı qaytıs bolıp ketti. On eki qwrsaq kötergen anamnıñ segiz perzenti bauırlasıp aman-esen kün keşudemiz. Köp balalı janwyada öskendikten, balalarımnıñ köp bolğanın qalap edim...

- Jeltoqsandıqtar degen kimder degen saualğa qalay jauap qayırar ediñiz?

- El  men Otannıñ, Egemendiktiñ nağız küreskerleri degen anıqtama berer edim, jeltoqsandıqtarğa. Olar egemendi eline erkeleuge tolıqtay haqıları bar. Al biz erkeletpek tügili özekten teuip jatatın kezderdiñ kuäsi de bolıp jürmiz (jılap jiberdi).

- Siz er minezdisiz ğoy, köziñizden jas körem degen oy qaperime kirip-şıqpaptı, keşiriñiz?

-Eşteñe etpes, qayta siz keşiriñiz, 86-nıñ jeltoqsanı esime tüsip  ketti.

- Siz öziñizdi basqalardan özgeşemin dep oylaysız ba?

- Basqa jeltoqsandıqtardan ne erekşeligiñiz bar degiñ kele me, sonda? Köteriliske qatısqan qız-jigitter  ar men namıstı mäñigilik tu etken, arman-maqsatı wqsas azamattar. Sol wqsastıq pen qwdaydıñ bergen elge degen süyispenşiliginiñ nätijesinde olar bastarın bäygege tikti. Mendegi namıs pen jürektilik jeltoqsanda alañnan tabılğan, quğın körip qızmetine bosağandardıñ ärqaysısında bar. Resey men Amerika, Qıtay elderin aydaharlar dep ataymız ğoy. Olar emes, biz aydaharmız. Tınış jatqan aydahardıñ qwyrığın baspa degen. Ras, añğalmız, biraq soğan oray jürektiligimiz de bar.

Qaşan qarasaq, batıl aytıp, batırıp söylep, qazaq degen sözdi bir sätke auzınan tastamaytın Gülbahram Jünis sekildi jeltoqsandıqtar kezdeysoq jeltoqsandıq bola salmağandığına köz jetkize tüsemiz. Sodan bolar, alaştıq arıstardıñ «Men jastarğa senemin» dep ketken jalındı sözin jeltoqsandıqtar jalğastırıp kele jatqan buın degen oyğa qalasıñ....

Aynwr Töleu

“The Qazaq Times”