جاۋدى كورسە جالتارۋدىڭ ورنىنا، قايمىقپاي قايرات تانىتاتىنداردى جۇرەگىنىڭ تۇگى بار ەكەن دەپ جاتامىز. باتىلدىعىن ايقىن اڭعارتاتىن ازاماتتاردىڭ بالالىق ساتتەردەگى ءوزىن-ءوزى ۇستاۋى مەن وزگەلەردەن ەرەكتىگىن ءسوز قىلاتىن دا جانە ءبىز. ولاي ەتۋمىز ءجونسىز دە ەمەس. سەبەبى، تەبىرەنىسى ءبىر، تەگەۋرىنى تەڭ، ماقساتتارى ايقىن جاندار الاڭنان اياق تارتقان جوق. ولاردىڭ بارلىعى بالا شاقتان اق سول ماقساتتى مۇرات ەتىپ ەسەيگەن ەدى. الايدا الماتىعا كەلگەن ارمانشىل جاستار، قيالىنداعى قالانىڭ قاپىدا قازاقتىق بولمىستان ارىلىپ بارا جاتقانىن اڭعاردى. وسىعان قاتىستى جينالا بەرگەن ىزا اقىرى ىشقىنا كەلىپ، 1986 جىلعى جەلتوقسان ايىنىڭ ورتاسىندا اقتارىلدى. شىدامنىڭ شەگى بارىن قاپەردەن شىعارماۋ قاجەتتىگىنە ەستى كوڭىلدىڭ كوزى جەتتى. گۇلباحرام ەسمۇراتقىزى ءجۇنىستىڭ دە سەكسەن التىنشى جىلدىڭ جەلتوقسانى ماڭگى جادىندا. سول جىلدان بۇگىنگە دەيىن جەلتوقسان دەگەن ۇعىمدى ول ءبىر ساتكە دە قاپەرىنەن شىعارىپ كورگەن ەمەس.
- الاڭعا ءسىز نە ءۇشىن باردىڭىز؟
بالا كۇنىمدە اتاسى مەن اجەسىنىڭ تاربيەسىندە بولعان نامىسقوي ەدىم. الاڭعا شىعىپ، نامىسشىل ەكەنىمدى پاش ەتپەك ويىم ەشقاشان دا بولعان ەمەس، الايدا العاش جۇمىسقا تۇرعاندا «قازاق كونتسەرت» بىرلەستىگىندە ءوزىمنىڭ ۇلتشىلدىعىمدى اڭعارتىپ قويىپپىن.
جەلتوقسان جىلدارىندا مەن قالىپتاسقان، ءوز پىكىر-پايىمى بار ازامات بولاتىنمىن. 15-20 جاستاعى ستۋدەنت-جاس ەمەسپىن ول جىلدارى. سوندىقتان مەن ءوز جەرىمدە ەركىن تىنىستاپ، ەركىن ادىم باسۋىن قالايتىن قىزمەتكەر بولاتىنمىن ول شاقتاردا. «تۇرىكسىب تۋرالى ءان» دەپ اتالاتىن فيلمگە ءتۇسىپ جاتقان جەرىمىزدەن گرۋپپامىزدى قايتارىپ جىبەردى. نە جاعداي بولىپ جاتقاندىعىنان ءبىز حابارسىزبىز. 17 جەلتوقسان كۇنى ساعات ۇشتەر شاماسىندا قاپال-اراساننان «قازاقفيلمگە» كەلگەندە عانا ءمان-جايعا قانىقتىق. «قازاقفيلمدەگىلەردىڭ» الاڭعا باراماق نيەتتەرى جوق ەكەنىن ءبىلدىم دە، الاڭعا ءوزىم كەلدىم. كوزى اشىق وقىعان ادامدار بيلىككە تالاپ-تىلەگىن ايتىپ جاتقان بولار دەپ كەلگەن مەن الاڭداعى جاڭدايدى كورىپ جانىم تۇرشىكتى. سوققى كورىپ، ۇستالىپ، م.ءاۋزوۆ اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە اكەلىندىم.
مىنا قىزىققا قاراڭىز، اعاممەن اسكەردە بىرگە بولعان نۇرلان دەگەن كىسى مەنى تانىپ، كامەرادان شىعارىپ، سۇراق الۋ بولمەسىنە الدىردى. ءدال اعامنىڭ وزىندەي ەسكەرتۋ ايتىپ، ۇرسىپ، ارتقى ەسىكتەن شىعارىپ، تاكسيگە سالىپ جىبەردى. ۇيگە كەلگەن سوڭ مازاسىز كۇي كەشتىم. وتىرا المادىم. كيمىمدى اۋىستىردىمدا مۇحتار اۋەزوۆ تەاترىنا قاراي جول تارتتىم. ءازىربايجان مامبەتوۆ اعامىزدىڭ بولمەسىنە كىرىپ بارىپ ەدىم، وندا ونەر سالاسىنىڭ مارعاسقالارى جيىلىپ، الاڭداعى جاعداي مەن حالىقتىڭ ەكىۇداي كۇيىن تالقىلاپ وتىر ەكەن. سول كۇنى تەاتردا ءازىل-ىسقاق كەشى بولۋعا ءتيىس ەكەن. زالعا لىق تولعان حالىق ارتيستەردى كۇتىپ وتىر. ءازىربايجان اعاعا مەنىڭ پىكىرىم اسەر ەتكەن بولۋ كەرەك، بارلىق قىزمەتكەرلەرىن الاڭعا بارۋعا بۇيىردى. تۇڭعىشباي اعانىڭ كولىگىنە ءمىنىپ، ءازىربايجان اعا، مارقۇم ساعي تورتەۋمىز اباي مەن مير كوشەسىنە جەتكەن كەزدە ءبىزدى توقتاتتى. ءازىربايجان اعانىڭ سسسر حالىق دەپۋتاتى ەكەندىگىن كورسەتكەن قۇجاتىنا قاراماستان الاڭدى جاۋىپ تۇرعاندار سوققىعا الا باستادى. قازىرگى جەلتوقسان كوشەسىنىڭ بويىندا جاتقان ارىقتى كورسەم سول ءسات بۇگىنگىدەي كوز الدىما ورالادى. ماشينانى ۇرعىلاي باستاعاندا مەن سول ارىققا سەكىرىپ ءتۇستىم دە، ەڭبەكتەگەن بويى قالىڭ كوپتىڭ اراسىنا ەنىپ كەتتىم، امان قالدىم. بىراق تاعى ەكىنشى مارتە ۇستالدىم. سودان ءىسىم سوتقا بەرىلىپ، 5 رەت سوت بولدى.
- اۋىر سوققى العان جوقسىز با؟
- ەندى ەلگە جاريا ەتپەي ءجۇرۋشى ەدىم، سىرتىم ءبۇتىن، ءىشىم ءتۇتىن دەمەكشى II توپتاعى مۇگەدەكپىن. انامنان بۇرىن 33 جاسىمدا زەينەتكەر اتاندىم. شىنى كەرەك، مەنىڭ عانا جانىم جىلاعان جوق، انامنىڭ ءوزى كورگەن سايىن «سۇلۋ عىپ تۋىپ ەدىم، بەت-اۋزىڭنان تۇك جوق» دەپ قىنجىلادى.
- وتباسىڭىز تۋرالى ايتىڭىزشى...
- جەلتوقساندىق بۋىننىڭ كوبى اتا-انا بولۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلدى. تاباننان سىز ءوتىپ، باسقا سوققى، وزگە مۇشەلەرگە تەپكى تيگەننەن اكەلىك باقىت، انالىق باقىتتان ادالانىپ، جەتىمدەر ۇيىنەن، تۋعان-تۋىس بالالارىن اسىراپ الىپ جاتقاندار دا بار. وسىنداي جاعداياتتى كورىپ-ءبىلىپ ءجۇرىپ قالاي عانا جەلتوقسانداعى بولعان وقيعانى ۇمىتۋعا بولادى. مەن سەكسەن التىنشى جىلعا دەيىن تۇرمىس قۇرىپ، پەرزەنتتى بولىپ ۇلگەرگەن جايىم بار. سول ۇلىمنان نەمەرە ءسۇيىپ، اجە اتانىپ ءجۇرمىن. بىراق، ارينە جەلتوقسان ىزعارىنان سوڭ بالالى بولا المادىم. دەگەنمەن وسى جاعىدايىما دا شۇكىرلىك ەتەمىن. جولداسىم 1998 جىلى قايتىس بولىپ كەتتى. ون ەكى قۇرساق كوتەرگەن انامنىڭ سەگىز پەرزەنتى باۋىرلاسىپ امان-ەسەن كۇن كەشۋدەمىز. كوپ بالالى جانۇيادا وسكەندىكتەن، بالالارىمنىڭ كوپ بولعانىن قالاپ ەدىم...
- جەلتوقساندىقتار دەگەن كىمدەر دەگەن ساۋالعا قالاي جاۋاپ قايىرار ەدىڭىز؟
- ەل مەن وتاننىڭ، ەگەمەندىكتىڭ ناعىز كۇرەسكەرلەرى دەگەن انىقتاما بەرەر ەدىم، جەلتوقساندىقتارعا. ولار ەگەمەندى ەلىنە ەركەلەۋگە تولىقتاي حاقىلارى بار. ال ءبىز ەركەلەتپەك تۇگىلى وزەكتەن تەۋىپ جاتاتىن كەزدەردىڭ كۋاسى دە بولىپ ءجۇرمىز (جىلاپ جىبەردى).
- ءسىز ەر مىنەزدىسىز عوي، كوزىڭىزدەن جاس كورەم دەگەن وي قاپەرىمە كىرىپ-شىقپاپتى، كەشىرىڭىز؟
-ەشتەڭە ەتپەس، قايتا ءسىز كەشىرىڭىز، 86-نىڭ جەلتوقسانى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى.
- ءسىز ءوزىڭىزدى باسقالاردان وزگەشەمىن دەپ ويلايسىز با؟
- باسقا جەلتوقساندىقتاردان نە ەرەكشەلىگىڭىز بار دەگىڭ كەلە مە، سوندا؟ كوتەرىلىسكە قاتىسقان قىز-جىگىتتەر ار مەن نامىستى ماڭىگىلىك تۋ ەتكەن، ارمان-ماقساتى ۇقساس ازاماتتار. سول ۇقساستىق پەن قۇدايدىڭ بەرگەن ەلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ ناتيجەسىندە ولار باستارىن بايگەگە تىكتى. مەندەگى نامىس پەن جۇرەكتىلىك جەلتوقساندا الاڭنان تابىلعان، قۋعىن كورىپ قىزمەتىنە بوساعانداردىڭ ارقايسىسىندا بار. رەسەي مەن امەريكا، قىتاي ەلدەرىن ايداھارلار دەپ اتايمىز عوي. ولار ەمەس، ءبىز ايداھارمىز. تىنىش جاتقان ايداھاردىڭ قۇيرىعىن باسپا دەگەن. راس، اڭعالمىز، بىراق سوعان وراي جۇرەكتىلىگىمىز دە بار.
قاشان قاراساق، باتىل ايتىپ، باتىرىپ سويلەپ، قازاق دەگەن ءسوزدى ءبىر ساتكە اۋزىنان تاستامايتىن گۇلباھرام ءجۇنىس سەكىلدى جەلتوقساندىقتار كەزدەيسوق جەلتوقساندىق بولا سالماعاندىعىنا كوز جەتكىزە تۇسەمىز. سودان بولار، الاشتىق ارىستاردىڭ «مەن جاستارعا سەنەمىن» دەپ كەتكەن جالىندى ءسوزىن جەلتوقساندىقتار جالعاستىرىپ كەلە جاتقان بۋىن دەگەن ويعا قالاسىڭ....
اينۇر تولەۋ
«ۋچاسكەدەن ارۋاققا كوك حات»: الماتىدا مارقۇمعا كەلگەن شاقىرتۋ
رىسبەك سارسەنبايۇلى: اەس – جارىلىپ كەتۋگە شاق تۇرعان بومبانى قۇشاقتاپ وتىرعانمەن بىردەي
اينارا ايدارحان. ايگەرىم اقتالعانشا كۇرەسەدى. ەندى بۇۇ-نا ارىزدانامىز
وتانعا ورالعان قانداس بەيىمدەلۋى نەمەسە قانداستار مەن قازاقستانداعى ميگرانتتاردى اقپاراتتىق قولداۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەۋدىڭ مەديا-ستراتەگياسى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى