Estoniya elektrondı ükimet qwruğa tırısıp keledi. Foto: Twitter.

1,3 mln ğana halqı bar Baltıq öñirindegi Estoniya 1997 jıldan beri ükimetti onlayn rejimge özgertu üşin qwlşınıp keledi. Nağız jaña ğasırğa layıq bwl ideyanıñ ömirşeñdigi de bayqaladı. Degenmen, onı jüzege asıruı oñay bolması anıq. Bwl turalı BBC-diñ onlayn qızmeti saraptağan edi.

Halıqqa qızmet körsetu ortalıqtarındağı wzın-sonar kezekter, qağazdardı toltıru, odan keyin şendi-şekpendilerdiñ esigin qağu... mine, bwlar üyrenşikti iske aynalıp qalğan. Bwl adamdardıñ ömiri men twrmısına türli qiınşılıqtardı tudırumen birge uaqıttarın da şığın etedi. Osımen birge adamdar wzın-sonar kezekte twrğanda wyalı telefondarın üzdiksiz qoldanudı ädetine aynaldıruda. Ekeui de birdey adamdardıñ uaqıtın öltirip jatır. Olay bolsa, tehnologiyalar däuirinde ne üşin kiltsözder basbarmaqtıñ bederimen ğana aşılıp, telefon arqılı videoesepter jasalıp, siz tek smartfon nemese komp'yuter arqılı sausaqtarıñızdı ğana qimıldatıp, memlekettik mekemelerdegi formaldı swraqtarıñızdı şeşe almasqa? Estoniyada mwnday mümkindikter jüzege asırılğan. Qazir tolıqtay cifrlı ükimetke ötuge talpınuda.

Estoniya ükimeti «e-Estonia» dep atalğan jobaları arqılı öziniñ köptegen qızmetin internet-platformalarına layıqtı etip jasağanın «külli älemge ülgi etuge tatidı» dep bağalauda.  Atalğan memleket 1997 jılı jobanı bastap, 2000 jılı twrğındar osı arqılı salıqtarın töley bastağan. Qazirgi kezde Estoniyanıñ 95 payız twrğını salıqtarın onlayn türde töleydi. Däri recepterin, analizderdiñ qorıtındısın da onlayn alu mümkindigi bar. Tek ol ğana emes, kerekti qwjattarğa de onlayn qol qoyıp, saylauğa da onlayn dauıs bere aladı. Estoniya azamattığın alğısı keletin şeteldikterge de osı talap qoyıladı. Eldiñ resmi baspasöz mälimdemeşisi bergen mälimetke sensek, bwl jüye tek el aumağınıñ işinde ğana qoldanıladı. Barlıq derekter elektrondı nwsqada saqtaladı, qajetti kezde köşirmeleri alınadı eken.

Tek Estoniya ğana emes, Finlyandiya, Japoniya, Kipr elderi de osı jüyeni engizude. Atalğan elder bwl jüyeni ornatuda estoniyalıq mamandarğa nemese olar jasağan dayın jüyelerge jüginedi. Estoniyanıñ basqaru jäne internetti qoldanuda köpşilik ädisteri älemniñ aldınğı qatarında bağalanadı. Oksford universitetiniñ Internet jäne qoğamdıq qatınastar boyınşa professorı Halen Margettstiñ aytuınşa, Keñes odağınıñ qwramınan bölinip şıqqannan keyin (1991 jılı), Estoniya eskiniñ bärinen bas tartıp, bärin nölden bastauğa tırısqan. Aytalıq, qağaz bastılıqtan arıludı bastı orınğa qoyıptı. «Sondıqtan olar Keñes qwramınan bölingen basqalarğa qarğanda atalğan salada bir taban bolsa da alğa ketti», – deydi Halen professor.

Degenmen, qazirgi kezde jeli qauipsizdigi mäselesi birqatar elderdiñ eñ bastı alañdaytın isine aynalıp keledi. Äleumettik jelilerdegi adamdardıñ jeke mälimetterinen tartıp, ükimetterdiñ mañızdı qwpiya qwjattarına deyin bülinip, wrlanıp jatqanda elektrondı ükimetter sonday ğalamtor qılmıskerleriniñ şabuılına wşıramay qaluı mümkin be?!

2014 jılı Miçigan universitetiniñ studentteri Estoniyanıñ onlayn qızmet körsetu jüyesiniñ qauipsizdigin tekseruden ötkizgen. Tekseruden keyin olar Estoniya ükimetine bwl jüyeden bas tartu turalı wsınıs aytqan. Estoniya ükimeti bwl jüyeniñ mıqtı qorğalğanın aytıp sendirude. Qağaz bastılıqtan qwtılıp, azamattarğa qolaylı qızmet körsetu üşin atalğan elektrondı ükimet türi ıñğaylı bolğanımen, wlttıq qauipsizdikke jaña qaterlerdi de erte keleri anıq.

“The Qazaq Times”