Qıtay jäne Australiya basşıları. Foto: BBC.

Oñtüstik Qıtay teñiziniñ ielik qwqığı turalı, öñirdegi köptegen eldiñ ortasında daulı talaptar bir ğasırdan beri tuıp keledi. Degenmen, soñğı birneşe jılda atalğan aymaqtağı dau örşi tüsti. Tayvan', Qıtay, V'etnam, Filippinder, Malayziya jäne Bruney qatarlı memleketter men aymaqtar arasında Oñtüstik Qıtay teñizindegi araldar jäne su alaptarına  işinara nemese tolıqtay ielik qwqığın jariyalap keledi. Äsirese, soñğı jıldarı Qıtaydıñ atalğan aymaqtağı qadamdarı jiiley tüsip, özge elderdiñ ielik qwqığı turalı şağımdar köbeydi.

Ötken jılı şilde ayında Filippininiñ bastaması boyınşa halıqaralıq arbitrajdıq sot Qıtaydıñ ielik qwqığın tanımaytın bolıp şeşti. Biraq Beyjiñ biligi bwl törelikti mülde qabıldamaytın bolıp şıqtı. Osıdan keyin atalğan teñizdegi ielik qwqıq mäselesi halıqaralıq qauımdastıqtıñ nazarın audardı. Tipti qauımdastıq bwl mäseleniñ älemdik janjaldıñ biltesi boluı mümkin nemese jahandıq qaqtığısqa wlasuı mümkin dep alañdauda.

23 qaraşa beysenbi küni Australiya (Avstraliya) ükimeti Kanberranıñ diplomatiyalıq strategiyasın keñinen bayandaytın qwjatın jariya etip, Oñtüstik Qıtay teñizindegi daulı aymağında Qıtay qızmetiniñ «jıldamdığı men masştabı» turalı «erekşe alañdauşılıq» bildirgen bolatın. Beyjiñ bolsa, atalğan qwjat Qıtaymen jalpı diplomatiyada pozitivti bolğanımen, Oñtüstik Qıtay teñizi mäselesinde Australiya aralaspauı kerek dep qaraydı. Bwl eki el arasındağı diplomatiyalıq jaña mäselelerdi ortağa şığardı.

Oñtüstik Qıtay teñiziniñ mäselesi halıqaralıq qatınastarğa äser etetin negizgi mäselelerdiñ biri. Tramp AQŞ prezidenti bolıp saylanğannan keyin, AQŞ-tıñ atalğan aymaqtağı sırtqı sayasatı birşama oqşau küyde qaldı. Bwl Qıtaydıñ Oñtüstik teñizdegi ıqpalın arttıra tüsuine oray boldı. Osı kezde Australiya bwl teñiz alabındağı ortaqşıl rölin arttıra tüsti. Australiyanıñ bwl qadamı Beyjiñge wnamağanı anıq.

Beysenbi küni Qıtay SİM-i jurnalisterge bergen mälimeti arasında: «Oñtüstik Qıtay teñizi mäselesine Australiyanıñ qatısı joq», – dep aşıq ayttı. «Australiyanıñ joldağan «diplomatiyalıq aq kitapşası» Qıtay-Australiya baylanısınıñ damuına qaratıladı. Oñtüstik Qıtay teñizi mäselesinde biz jauapsız eskertulerdi joldadıq. Bwl turalı eleuli alañdauşılıq bildiremiz»,– delindi Qıtay SİM-niñ mälimetinde.

Qıtay Sırtqı ister ministrligi Australiya jaqtıñ atalğan aymaqtağı ielik qwqığınıñ joq ekenin alğa tartuda. Qıtay SİM mälimdemeşisi: «Biz Avstraliyanı Oñtüstik Qıtay teñizi mäselesi boyınşa jauapkerşiligine jatpaytın isterdegi aralasuın toqtatuğa, bwl turalı bergen uädesin orındauğa şaqıramız», – dedi.

Australiya jaqtıñ joldağan qwjatında Ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin sırtqı sayasatta Qıtay öziniñ «ereje tärtibin» orındamadı dep körsetken. Biraq Qıtay tarabı bwğan qarsı uäj aytıp: «Qıtay soğıstan keyingi tärtip pen erejeni halıqaralıq qoğamdastıqpen ortaq tanığan, biraq bwl keybir elderdiñ birjaqtı şığarğan ereje-tärtibine bağınu degendi bildirmeydi», – dedi.

Bwl Australiyanıñ 2013 jıldan beri alğaş ret «Sırtqı sayasat turalı aq qwjattı» jariya etui. Ol kelesi onjıldıqta sol eldiñ halıqaralıq qarım-qatınastar strategiyasınıñ jobasın äzirleuge bağıttalğan. Onda keybir negizgi mäseleler boyınşa Amerika Qwrama Ştattarı Australiyadağı qauipsizdik mäselelerindegi şeşuşi röldi jalğastıra beretinin, biraq sonımen birge Kanberranıñ Qıtaymen tığız qarım-qatınas ornatuı kerek ekenin körsetilgen. Sonımen irge, qwjatta: «Australiya jaq Amerika Qwrama Ştattarın men Qıtaydı bir-biriniñ arasındağı ekonomikalıq şielenister strategiyalıq qaqtığıstardı tudırmaytın nemese köp jaqtı sauda jüyesin ziyan keltirmeuin qamtamasız etuge şaqıradı», – delingen.

Degenmen, Australiya öziniñ sırtqı sayasattağı jaña wstanımdarın Qıtayğa joldau arqılı Oñtüstik Qıtay teñiziniñ jalğız qojası Qıtay ğana emes ekenin, köp elderdiñ müddesi toğısıp jatqan osı su alabında tek Qıtaydıñ degeni jürmeytinin, tipti Qwrama Ştat osı aymaqtağı sayasatın toqtatqan künniñ özinde Australiyanıñ halıqaralıq erejelerge qadağalauşılıq etetinin tanıttı.

“The Qazaq Times”