2050 jılğa qaray su tapşılığı saldarınan Ortalıq Aziyadağı jağday qiınday tüsedi

Düniejüzilik bank sarapşılarınıñ pikirinşe,  Orta Aziyadağı  su tapşılığı 2050 jılğa qaray öñirdegi jalpı işki önimdi 11 payızğa tömendetui mümkin. Bükil älem boyınşa su tapşılığın sezinip otırğan halıq sanı - 1,6 mlrd. Jahandıq jılınu procesi äserinen ğalamdıq temperaturanıñ köterilui, jauın-şaşın mölşeriniñ kürt azayuı, su resurstarınıñ dwrıs bölinbeui, adamdardıñ ısırapşıldığı siyaqtı faktorlar aldağı uaqıtta joğarıda körsetilgen halıq sanın birneşe esege arttıruı mümkin. 

2014  jılı  «Nature» halıqaralıq ğılımi jurnalı Ortalıq Aziya elderiniñ su resurstarın tiimsiz paydalanatın memleketterdiñ qatarında köş bastap twrğanın jazğan bolatın. Sözimizdi statistikalıq derektermen tüyindesek: Türikmenstan jan basına şaqqanda 5,5 mıñ m³ su şığındaydı. Bwl AQŞ-tıñ körsetkişinen 4 ese, Qıtayda tirkelgen su resurstarın paydalanu deñgeyinen 13 ese köp. Su resurstarın tiimsiz paydalanatın elder qatarında 4  jäne 5-şi orındarda twratın Özbekstan men Qırğızstannıñ är twrğını şamamen 2 mıñ m³ su jwmsaydı. Bwl tizimde Qazaqstan 11-şi, Täjikstan 7 orında.

Ortalıq Aziyadağı su resurstarı jöninde äñgime qozğala qalsa, oyğa oralatın tağı bir mäsele - aymaqtağı özenderdiñ memleketter arasında geografiyalıq ornalasuına baylanıstı birkelki bölinbeui. Mäselen, Qırğızstan men Täjikstan su qorlarına bay memleketterge, al Qazaqstan, Özbekstan men Türikmenstan su resurstarı az şoğırlanğan elderge jatadı.

Ortalıq Aziyadağı özenderdiñ basım köpşiligi öz bastauın alatın Qırğızstan men Täjikstanda elektr energiyası öndirisiniñ 70-80 payızı su elektr stansalarınan alınsa, Qazaqstan, Özbekstan men Türikmenstanda bwl quat köziniñ ülesi - 10-15 payızdan aspaydı.

Soñğı 100 jılda Ortalıq Aziyada jıldıq temperaturanıñ birneşe gradusqa köterilgeni bayqaladı. Bwl tabiği qwbılıs Qazaqstan men Qırğızstannıñ klimatına kelesi özgeristerdi alıp keldi: Qazaqstanda jıldıq ortaşa temperatura 1,4, Qırğızstanda 1,6 gradusqa  köterilip, jauın-şaşın mölşeri säykesinşe,  17 mm jäne 23 mm-ge azayğan. Düniejüzilik bank sarapşılarınıñ zertteulerinde atalğan klimattıq auıtqular 2050 jılğa qaray Ämudariya basseynindegi su kölemin 10-15%, Sırdariyadağı su qorın 6-10% tömendetedi delingen.

Su resurstarınıñ eñ köp paydalanılatın bağıtı - auıl şaruaşılığı salası. Agroönerkäsipte paydalanılatın tehnikanıñ eski boluı, suaru täsilderiniñ wtımdı qoldanılmauı köp jıldar boyı su qorlarınıñ dwrıs igerilmey keluine alıp keldi. Jahandıq mäselege aynalğan Aral ekologiyasınıñ da eñ äueli osı auıl şaruaşılıq egistikterine sudı joldan bwrıp alıp, esepsiz paydalanudan bastalğanı bäriniñ esinde şığar?!

Osı qalıptasqan jağdaydı özgertip, sındarlı boljamdardı şındıqqa aynaldırmas üşin, Ortalıq Aziya memleketterinde qazir tamşılatıp suaru sındı ünemdi ädister qoldanısqa engizildi. Bükil älemdegi sudıñ 29 payızğa juığın qajet etetin öndiriste de bir qoldanğan sudı qayta paydalanu tehnologiyaların engizu - joğarıda körsetilgen reytingtegi köşbasşılıqtan tüsuge oñ ıqpal eteri sözsiz.

“The Qazaq Times”