Järken Bödeş: Arman degen qızıl ala qws eken...

Bwl ğasır mendey aqın tumasına,

Alpıstan asa bere közim jetti...

– Järken Bödeş

 

BAQSI

 

Dinnen bezgen azğındı,

Dualap isin oñ qılğan.

Şoşınıp wşqan qaz-qudı,

Köline qayta qondırğan.

Mal bitpegen paqırğa,

Mal bitirip, dos etken,

Twmsa qısır qatınğa,

Toğız qwrsaq kötertken.

Jaumay twrğan bwltıñdı,

Ağıl-tegil sel etken.

Jwt jaylağan jwrtıñdı,

Kökoray şalğın, köl etken.

Jalın bürikken,

Şoq şaynap,

Arğı atamız baqsı eken.

Ör ruhı otşa oynap,

Meni izdep tapsa eken

 

Bası joq börik

 

Aynığan Aral tolmasa,

Aqquı kelip qonbaydı.

Aynala qorğan bolmasa-

Aydala pana bolmaydı.

 

Bası ketken börikti,

Tübek etpey ne etedi.

Eleusiz qalğan elikti,

Böriler ermek etedi.

 

 

Sarı qımızıñ sarqılsa...

 

Sarı qımızıñ sarqılsa,

Sarı jaylauıñ quarar.

Sarı mayıñ tausılsa-

Buınıñdı sarı su alar.

Alasarsa biigiñ-

Tauıq tünep, sañğırar.

Ausa böken, kiigiñ,-

Qara köziñ qan jılar.

şeşegiñdi qar bassa,-

köbelegiñ qaltırar.

Şeşen tiliñ aljassa-

Sanañ suday sarqılar.

 

 

Jaylauda

 

Malşı auıldıñ şetinde,

Bir äjey twr jol qarap.

Aq betege betinde,

Bödene jür jorğalap.

Köz aldında- qır, dala,

Köñilinde-jas ümit,

Auılına bir bala,

Kele jatır asığıp.

Qulıq bie qutıñdap,

Säuirikke janaydı.

Saqau teke tıñ-tıñdap,

Saqalın jel taraydı.

Toqjal ayğır şıbındap,

Kölge üyirin aydaydı.

Aq qaynarlar şımırlap,

Kün közinde qaynaydı.

Eski hattay oqılğan,

Eske tüsti qaydağım.

Aq qaynarday şımırlap,

Men de bülk-bülk qaynadım.

 

 

Kögildir közildirik

 

Ötti uaqıt sezilmey,

Qoştasarda qimadıñ.

Körip jür dep közimdey,

Közildirik sıyladıñ.

Közime onı kigeli ,

Ketsem kerek jasarıp.

Köp-kögildir dünieni,

Körgendeymin ap-anıq.

Almatınıñ är ayı,

Bolıp ketti köñildi.

Qarttardıñ da aq samayı,

Kögildir bolıp körindi.

Körindi ılği közime,

Kögildir nu, qalıñ baq,

Qara tastıñ özi de,

Kögergendey tamırlap...

Köktem kernep köñildi,

Tuladı özen arnada.

Kögildir bolıp körindi,

Qap-qara qws qarğada.

Ötti uaqıt sezilmey,

Qoştasarda qimadıñ.

Körip jür dep közimdey,

Közildirik sıyladıñ.

Qalap edi jaqında,

Dosıma onı qimadım.

Aqıldı aru aqınğa,

Kögildir tüs sıyladıñ.

Kögildir tüs-kök örim,

Sıyladıñ jas şağıñdı.

Salqın tartqan köne ediñ,

Qızdırdıñ ğoy qanımdı.

Jandırdıñ ğoy janımdı.

 

 

Qız mwñı

 

Basılmağan sonısı,

Abırjıdı qız qattı.

Etiktiñ tar qonışı,

Toq baltırın sızdattı.

 

Etikşige erte kep,

Keñeytti tar qonışın.

Tım ebdeysiz erkelep,

Sozdı asığıs qol wşın...

 

Qayta aynalıp qondı küz,

Bwltqa kirdi ay jüdep.

Balausaday soldı qız,

Jas jüregin qayğı jep.

 

Mısqa aynalıp altını,

Jıladı aru solqıldıp.

Semip qalğan baltırı,

Keñ qonışta qolpıldap...

 

Etikşige tağı kep,

Keñ qonıştı tarılttı.

Bayağıday babı joq,

Qam köñil bop qamıqtı.

 

 

Küz. Alma. Äjey

 

Alma ağaştıñ denesi ısıp-suıp,

Domalaydı alması tüsip suıt.

Domalağan alamanı Jer şarınday,

Bara jatır bir tarğıl mısıq quıp.

 

Küzde sanap şöjesin basqarma jür,

Önim jiğan qağadı jastar dabıl.

Kün şuaqtap otırğan käri äjemiz,

Mısıqqa bir qaraydı,

Aspanğa bir.

 

Tau basına swr bwlt köşin bwrıp,

Suıq bwrşaq jauadı tösiñdi wrıp.

Kök terektiñ bolımsız daldasında,

Aq qayıñdı jel jatır şeşindirip.

 

Terektiñ de ketkendey salı suğa,

Mezgil şirkin osılay auısuda.

Sağınıştıñ esedi tätti äueni,

Tıraulağan tırnanıñ dauısında.

 

Mwsılman torğay

 

Panaladı meşitti torğay kelip,

Özge jerden taptırmas onday körik.

Wya saldı şatırğa, bauır bastı,

Qauırsının qat-qabat qomday, kerip.

 

Berik qamal,

Qorğaytın dosıñ barda,

Ne jetedi alañsız otırğanğa.

Jwmırtqasın şayqaydı auıq-auıq.

Bes uaqıt namaz-jır oqılğanda.

 

Alaqandar jayılğan küş beredi,

Ana torğay ğajayıp tüs köredi.

Tesip şıqtı qabıqtı twmsığımen,

Qwyttay-qwyttay sarı ezu qws böbegi.

 

Nwrın tögip twrğan soñ jaratqanım,

Alañdağım kelmeydi, alaqtağım.

Öz közimmen kördim men erteli-keş,

Balapannıñ qağılğan qanattarın.

 

Jazğa aynalsa ayaz ben jwtınğan qıs,

Qanattığa qonu da, wşu da-alğıs.

Şırqau kökten şırqırap dwğa oqidı,

Alla üyinde tülegen-mwsılman qws.

 

 

Küzgi keş

 

Salqın qırau sırğanap,

Boz şalğındı twzdaydı.

Qurağan şöp tırmalap,

Jer bauırı sızdaydı.

 

Twman buıp aynala,

Swrğılt aspan sızdaydı.

Oy menen qır, sayda da,

Qaymaqşıp su mwzdaydı.

 

Siırlardıñ tüzdegi,

Jelini jer sızbaydı.

Qariyanıñ üydegi,

Ayaq-qolı sızdaydı.

 

Baq seldirep sayalı,

Äjem sırmaq sızbaydı.

Maydangerdiñ bayağı,

Şım jarası sızdaydı.

 

Şwğılası suırılıp,

Kün közi de qızbaydı.

Toq omırau bulığıp,

Qız qoyınında sızdaydı...

 

Qızıq qayda, qız qayda-au,

Küñgirt köñil qızbaydı.

Oy, sızdaydı-au, sızdaydı-au,

Bizdiñ jürek sızdaydı.

 

 

Jürek

 

Küzgi aspanda qağadı tırna qanat,

Swlu bikeş keledi su jağalap.

Mwñlı közben qaraydı aynalağa,

Sezim bilep ön boyın bir ğalamat.

 

Qaytqan qwsqa ün qosıp äuedegi,

Kisinedi qwlınday tau özeni.

Ülestirip tolqınğa japırağın,

Seldireydi, setinep baq älemi.

 

Jaysız äser etti me sonıñ bäri,

Suğa attı qız almasın qolındağı.

Jağadağı qayıñdar dir-dir etti,

Qoytas qwlap tüskendey qorımdağı.

 

Bir qızarıp, şırayı bir ağarıp,

Üñiledi suğa qız twra qalıp.

Alma emes, dürsildep qızıl küreñ,

Bara jatqan sekildi jürek ağıp.

 

Mahabbatqa, dostıqqa qwmarmın dep,

Ol bar jerde dünie twrar güldep.

Ağıp bara jatqanday alaswrıp,

Öz baqıtın izdegen sıñar jürek.

 

Mınau meken,

Wjımaq nağız meken,

Küz şuağın dep qalam-tamız ba eken?

Uaqıttıñ özeni arqırağan,

Qanşa arudıñ almasın ağızdı eken.

 

Swlulıqtı süyuden jalıqpaspın,

Süymey twrıp jırlasam jarıtpaspın.

Jigit-özen,

Ör özen,

Albırt jastıq,

Qanşa qızdıñ jüregin alıp qaştıñ?!

 

 

Jer jwtıp qoymasa eger özenimdi

 

Tağdırım tasqa janıp,

Tözimdi etti,

Arqırap altı Alaşqa sözim ketti.

Bwl ğasır mendey aqın tumasına,

Alpıstan asa bere közim jetti...

 

Bolğanmen samayım aq,

Jas-jırlarım,

Tilimniñ bal aralas şaştım zärin.

Jiırmada tas bögetke irkilip qap,

Qırıqta buırqanıp, tasqındadım.

 

Şabıtım tağalanğan at mingizdi,

Demimnen iisi añqidı baqtıñ küzgi.

Qanatın qiyalıma qıran jalğap,

Oyımnıñ aydınına aqqu jüzdi.

 

Jol wzaq, jetkenşe anau aydın kölge,

Äli erte, tört qwbılam saymın deuge.

Sarğaytıp oy-sanamdı sarı uayım,

Şoyırıltıp tüsti talay qayğım belge.

 

Ört şalıp şöldetkende özegimdi,

Pir twttım, susındatqan öz elimdi.

Jetermin jeter jerge, buırqanıp,

Jer jwtıp qoymasa eger özenimdi.

 

 

Jügiru jırı

 

Abır-sabır,

Asığıs şaqta mına,

Jügirdiñ dep bauırım taqpa kinä,

Zır jügirip quğan em köbelekti,

Zır jügirip jarmastım at jalına.

 

Swlulıqtıñ künindey külimdegen,

Talay qızdıñ soñınan jügirgen em.

Quıp jetip bireuin aylı tünde,

Jüregimdi wsındım bülinbegen.

 

Bwlaq közi jıltırap aşılğanda,

Tolqındarı soqpay ma basıp jarğa.

Şır aynalıp jügirgen sekundtar,

Ketedi eken aynalıp ğasırlarğa.

 

Jügirumen keñeyip jol alqımı,

Uaqıt izin saladı sol arqılı.

Zır jügirip baradı poyızdar da,

Jetkizsem dep erterek jolauşını.

 

Töbem kökke keterdey tiip kenet,

Jügirsem-aq ruhım biiktemek.

Ayalı joq, ayaulı ömirdi men,

Zır jügirgen qalamın kiik pe dep.

 

Sol kiikti köz jazbay quıp baram,

Joqpın äli şirkinge juıqtağan.

Jalığatın emespin jügiruden,

Jügirsin dep äu basta tuıptı anam.

 

Jetkizbeşi,

Jetkizbes Ömir-kiik,

Jürgen qanday gül terip,

Temirdi iip.

Qanday jaqsı ömirdi quıp jüru,

Qanday jaman wyıqtağan kebin kiip.

 

 

Tün ortası auğanda

 

Äldeqaşan tün auğan,

Aydıñ jüzi quarğan.

Aq omırau aspannıñ-

Jwldızdarı sualğan.

 

Şırıldaydı bal böbek,

Balday uız bar ma dep.

Jarıtpaydı anası,

Oğan qanday bar kömek.

 

Bala-meşkey,

Ana-jas,

Kökiregi jap-jalañaş.

Omırauınıñ süti joq,

Wyqısına şala mas.

Isinudi ol bilmeydi,

Tas emşegi iimeydi.

Uatpaq bop säbiin,

Irşıp-şorşıp bileydi.

Bi deytwğın bii joq,

Köp şorşuğa küyi joq.

Besik jırın aytpasa,

Jürek qalay iimek.

 

Qamalğanday qwz, jarğa,

Ana janı mwzdauda.

Tebirenbese tas jürek-

Aq omırau sızdar ma.

Talanğanday masağa,

Abırjidı jas ana.

Berekesi qaşqanday,

Qwlazidı bosağa.

 

Älde neni qiyaldap,

Qwlazidı qiyan baq,

Bwrışında tas üydiñ,

Aş mısıqtar miyaulap.

 

Aş küşikter qıñsılar,

Meşkey bala şırqırar.

Köñil küyi ananıñ,

Qaşan qana tınşığar...

 

Qayran bizdiñ şeşeler,

Qwtqa tolı keseler.

Uatarda böpesin-

Besik jırın eseler.

«Äldi-äldi, äldi-ay,

Aq böbegim auzı may.

Aq omırau bereyin,

Ay astında qalğımay.

 

Qwyttay ğana boyı bar,

Aq laığıñ toyınar.

Äldi-äldi böpeşim,

Uızıña toyıp al».

 

Omırau iip sol mañda,

Sarı uızğa tolğanda-

Eki ezui köpirip,

Säbi onı sorğanda.

 

Kömeyi sütke tolğanda,

Äli kelmey tolğauğa,

Eki beti balbırap,

Wyıqtamasqa jol bar ma.

 

Anası iiskep aymalap,

Köñil küyin jaylamaq.

Birge qalğıp ketetin,

Şañıraqtan ay qarap.

 

Böri wlımay jondağı,

Tınıştalmaq jol mañı.

Qora aynalğan saq töbet,

Mızğıp keter ol dağı.

 

Irıs kelip qonğanday,

Üy işi de bolğan jay.

Böbek iisi, süt iisi,

Tätti edi ol qanday.

 

Jan iesin jasıtpay,

Tün jıljitın asıqpay.

Şaşılatın aspannan,

Jwldız kümis asıqtay.

 

Qayran sabaz şeşeler,

Uız tolı keseler.

Besik jırın wmıtqan,

Qızdarıñdı keşe gör.

 

Jük auırın köterer,

Bizdiñ narday şeşeler.

Tumay jatıp sualğan,

Keliniñdi keşe gör.

 

 

Qızıl ala qırğauıl

 

Dämniñ boyı qızıl ala qırğauıl,

Qırğauılğa qıldan twzaq qwrğanmın.

Tüsti esime:

Balalıq şaq... sırğanaq...

Tauda-böri...

Oyda-elik...

Qırda-auıl...

Sol auıldan erteletip oyandım,

Tañnıñ qızıl ayazına boyandım.

Twzağıma tüsken şığar qırğauıl,

Qarday appaq etine bir toyarmın...

Qıraulanğan qalıñ ağaş jan-jağım,

Soqpaqtı jol... ombılaymın, qar qalıñ.

Twzağıma tüsken şığar qırğauıl,

Qarqıldauı beker emes qarğanıñ.

Eki ökpem qos büyirden tepkilep,

Ekpinim de barğan sayın ketti üdep.

Twzağıma tüsken şığar qırğauıl,

Äldeneni sezingendey et jürek...

Bir tiri ümit qonaqtadı köñilge,

Tiri ümit qoy jeteleytin köbinde.

Twzağıma tüsken şığar qırğauıl,

Sauısqannıñ şıqıldauı tegin be?...

Tegin emes,

Körip twrmın onı anıq,

Qıl moyınına qıl twzağım oralıp,

Qılğınıp twr qızıl ala qırğauıl,

Jel mamığın wşıradı doda ğıp...

Qos qanatın sabalaydı jaralı,

Qos janarı bir öşip, bir janadı.

Qıl moyınına qınay tüsken qıl twzaq,

Barğan sayın qılğındırıp baradı.

Qıl twzaqtan alar edim qwtqarıp,

Säl keşiktim,

Ajal-swmıray wttı anıq.

Qırğauıldıñ twmsığınan qan aqtı,

Twrdı meniñ tañdayımnan süt tamıp...

Sekildi köp qızıl ala köbelek,

Mamığına tolıp ketti töñirek.

Qızıl ala qauırsını üyirilip,

Qar üstine qadaladı jebe bop.

Şaşırağan qızuı mol şoq tekti,

Közim aldı qızıl-jasıl bop ketti.

Et jüregim sala berdi dirildep,

Bala edim-au,

Jwlmay ösken kök şöpti.

«Baqıt qwsı» torğa tüsip añdığan,

Twñğış ret maylandı qos qanjığam.

Twñğış ret äzireyli sekildi,

Jan aldım men jazığı joq jandıdan.

Aytpasam da bolar edi ar jağın,

Twñğış ret twzaq bolıp arbadım.

Twñğış ret köz aldımnan jem şaşıp,

Tuğan jerdiñ añqau qwsın aldadım.

Keşiruge bolsa keşir,

Tau, bağım,

Keledi äli topırağıña aunağım.

Twñğış ret kezdik wstap qolıma,

Twñğış ret qws balasın bauızdadım.

Qasietinen aynalayın qwsıñnıñ,

Aytqızbay-aq, onı özim dep tüsindim.

Twñğış ret özim qwrğan twzaqqa,

Özgeni emes,

Özimdi-özim tüsirdim.

Bauızdadım da, aldadım da, arbadım,

Twñğış ret qanattını qarmadım.

Arman degen qızıl ala qws eken,

Qwzırına qızıqtırğan jan-jağın.

Jürek keyde toñazidı mwzday kök,

Keyde eljirep, bauır balqıp,

Sızdaydı et.

Sol qırğauıl qızıl-jasıl kiingen,

Elesteydi qırşın ketken qızday bop...

Eseygen soñ şıqtım üyden jolğa wzap,

Tuıp-ösken Däm özeni boldı jat.

Qırğauıldıñ qıl moynına oralğan,

Öz moynıma oraldı aqır sol twzaq.

Twzaq emes,

tağdır eken bwl twzaq,

Qaltarısta meni kütip twrdı wzaq.

Jıldar jıljıp, ozğan sayın ay, künder,

Sol twzaqqa jaqındadım qwldırap.

Qatal tağdır öz erkine qoydı ma?-

Aralattı tau, tas, dala, oydı da.

Qapelimde qazğan orğa omalıp,

Qas qağımda twzaq tüsti moyınıma...

“The Qazaq Times”