Qazaqstandağı klan aralıq tartıs nege alıp kelui mümkin?

Qazaqstandağı klan aralıq tartıs jayında osı uaqıtqa deyin san ret aytıldı, san ret jazıldı. Ötpeli kezeñde twrğan Qazaqstan üşin bwl taqırıp qanşa aytılsada öz özektiligin joğaltpaytının däleldep keledi. Bizde bügin osı taqırıpqa baylanıstı "Qazaqstandağı klanaralıq tartıs nege alıp kelui mümkin?" degen swraqqa jauap izdep körgen edik.

25 jıl boyı bir adam basqarıp kelgen Qazaqstan, soñğı bes jıldan beri biliktiñ ötpeli kezeñinde twrğanı belgili. Osığan baylanıstı Aqorda mañındağı klanaralıq tartıs jıl ötken sayın üdep baradı. Är klan Nazarbaevtan keyin bilik basına keletin adamğa jaqın bolu üşin barın saluda. Osı maqsatta birin-biri körsetu, ayaqtan şalu, mümkindik bolsa temir torğa toğıtu, basıp-janşu processterin jıl sayın körip kelemiz. Mısalı osıdan birer jıl bwrın qazaq qoğamın şulatqan bwrınğı prem'er-ministr Serik Ahmetov bastağan Qarağandı klanınıñ bir mezette temir tordıñ ar jağınan biraq şığuı nemese WQK (KNB) bwrınğı basşısı Nartay Dütbaevtıñ qamauğa alınuı. El basqaru isinde Qazaqstanğa tıñ serpilis äkeledi delingen «Bolaşaq» tülekteriniñ biri Quandıq Bişimbaevtıñ aqşa jımqırdı dep ayıptaluı. Osınıñ barlığı soñğı jıldarı Aqorda mañında jürgen atqaminerlerdiñ klan aralıq qaqtığıstarınıñ bir ğana körinisi.

Al endi osı klan aralıq tartıstıñ nege alıp kelui mümkin ekendigine jauap izdep körsek.

Bwl jayında sayasatker Ämirjan Qosanov bılay dep tarqatadı: Klandar tartısınıñ bar qaupin biz tolıq wğına qoyğan joqpız! Al şıntuaytına kelgende däl osı närsege Täuelsiz memleketimizdiñ tağdırı baylanıstı bop otır! Täuelsizdik alğan Qazaqstan osı klandarğa täueldi bop qalğan joq pa?! Tipti, bilik üşin talasamız dep elden ayırılıp qaluımız mümkin!

Bwl tartıs - jay tartıs emes. Mwnıñ artında tek qana bilik, qarjı, biznes jatqan joq. Mwnıñ artında postnazarbaev kezeñinde kimniñ aytqanı jüredi, qay klan basqalarına üstemdik etedi degen tereñ mäsele jatır. Erteñ kimdi ülde men büldege oraydı, al kimdi itjekkenge aydap jiberedi degen bastı problema jatır!

Sondıqtan  bäri de boluı mümkin. Jeme-jemge kelgende olar bir-biriniñ artın aşudan bastap, azamatttıq soğısqa deyin baruı mümkin! Bir mısal. Keşe ğana özbek basşısı Kärimov komağa tüsip, ne ölgenin, ne tiri ekenin el bilmey jatqanda, Batıstıñ bedeldi basılımdarında onıñ qızdarınıñ şetelde qanday mülki bar ekendigi turalı birneşe maqala bwrq ete qaldı. Milliondağan dollar twratın villaları men päterleriniñ fotoları jarq ete qaldı. Nätijesinde onıñ otbasınıñ müşeleri sayasattan şettetilip, bas bilikten ayırılıp qaldı.

Al Qazaqstandağı klan aralıq tartıstıñ jürip jatqandığına baylanıstı «Bolaşaq» jastar qozğalısınıñ jetekşisi, sayasattanuşı  Däuren Babamwratov bılay deydi: Qazaqstandı klandıq jüye basqarıp otır degenmen kelise almaymın. El basqarıp otırğan azamattar bizde är aluan jäne är öñirden. Bälkim, irili-wsaqtı körinsteri bar şığar, biraq jalpı memlekettik deñgeyde eldi klan basqarıp otır degenmen kelispeymin. Meniñşe bizdiñ bilikte eldiñ bolaşağına degen ideologiyalıq közqarastarı ärtürli toptar bar. Biraq olar klandar emes, yağni tolıqqandı bir otbası ne bolmasa bir ru ökilderinen twrmaydı. Sol sebepti, ru-ruğa bölinip bilikke talas uaqıtınan biz ötip kettik. Bügingi bilikke ıqpal etetin adamdardıñ bir-birinen ayırmaşılığı eldiñ bolaşağına degen ideyalıq közqarastarında. Aldağı uaqıtta Qazaq eliniñ bolaşağın ayqındaytın üş közqaras(bağıt), bolmaq. Bilikke ıqpalı bar qarjı-önerkäsiptik toptar solarmen jwmıs isteydi. Olar: 1) Batısşıl top(demokrattar). 2) Reseyşil top(bügingi status-kvonıñ tolıq saqtaluın qalaydı). 3) dinşil top(qoğamdağı dinniñ rölin ösirip, eldi örkenietti damığan arab elderindegidey basqarudı qalaydı).

Biraq osı jerde bir zañdı saual tuındaydı. Egerde bwl klan aralıq tartıs bolmasa, onda nege twtastay bir öñirdiñ atqaminerleri ğana temir tordıñ ar jağınan biraq şığıp jatır? Älde özgesi «sütten aq, sudan taza ma?». Soñğı jıldarı biliktegi azamattardıñ jemqorlıqqa baylanıstı isteriniñ halıq nazarına jii şığuınıñ sırı ne de?

Ämirjan Qosanov, sayasatker: Mwnıñ özi klanaralıq bäseke barısında tuındaytın qarama-qayşılıqtar, müddeler qaqtığısı beybit türde, özara kelisim arqılı şeşimin taba almay qalğan kezde orın alatının körip otırmız. Kompromattar soğısı bayağıda-aq bastalıp ketken. Jäne de uaqıt ötken sayın ol odan äri uşığıp bara jatır.

Bir-birine qatıstı kompromattı elbasına ötkize almağan olar, sol materialdardı öz BAQ-na basıp, «qoğamdıq pikir osınday», - dep prezidentke körsetkisi keletini de ras.

Sonda klandar arasındağı kompromattar soğısın 25 jıl boyı eş närsege mızğımağan Aqorda biligi basqara almağandığı ma? Bwl elbasınıñ özi qwrğan qwrılımğa ie bola almay qalğandığı emes pe?

Ämirjan Qosanov, sayasatker: Ol da äbden mümkin. Ärine, formal'dı türde elbası – qazirgi jüyedegi bastı twlğa, bastı rejisser.

Biraq, şının aytu kerek, onıñ jası kelgen sayın onıñ odan jas aynalası «erteñgi künimiz ne bolmaq?» degen saual töñireginde oylanarı zañdı. Sondıqtan, prezidentke anttarın berip jatsa da, olar öz bolaşağın osı künniñ özinde qamdauda. Ärine, ol klandardıñ şetelde üyleri men küyleri bayağıda-aq äzir twr. Jiğan-tergen aqşasına ol jaqta da armansız ğwmır keşulerine boladı. Kez kelgen sätte wşaqtarına otırıp ap, Venağa ne Londonğa zıp ete tüsuleri tükke twrmaydı. Biraq Qazaqstandağı bas bilik – olardıñ baylıqtarınıñ saqtalıp qaluınıñ birden-bir kepili! Sondıqtan da olar osı küreste jeñilip qalsa, bärinen ayrılıp qalatının biledi. Ärqaysısınıñ qwyrığına qoñırau baylanıp qoyğan.

Bir närse anıq: prezident qwrğan jüyeniñ tüp negizi – oligarhizm. Al ayaqqa twrğan kez kelgen oligarh künniñ küninde bastı mäsele – bilik turalı oylana bastaydı. Onıñ sayasi diagnozın atam qazaq bayağıda-aq tauıp aytqan: «kedey bay bolsam deydi, al bay Qwday bolsam deydi». Biz qazir osı qızıqta qauipti procestiñ kuäsi bolıp otırmız! Prezidenttiñ özi qwrğan jüyege özi baqılau jasay almay qaluınıñ da bir sebebi osı!

Qorıta kelgende egerde Qazaqstanda klandar arasında osınday kopromat jinau men onı jariyalau jalğasa beretin bolsa, onda aldağı uaqıtta qazaq jwrtşılığı äli talay lauazımdı twlğalardıñ şulı isterine kuä bolatını anıq. Al bwl klan aralıq tartıs nege alıp baradı, eki, üş jıldan keyin qay şendi, qayda otıradı ol uaqıt enşisindegi dünie.

“The Qazaq Times”