Mistika: Kök saytan

– Zamandas-au, osı auılda bizden jasırıp jürgen bikeleriñ bar ma edi, atıñnıñ jalın tük qaltırmay örip tastaptı ğoy, – dep qulana külgen qwrdasımnıñ kelinşegi bosağan kesege şay qwyıp jatıp.

Meniñ jüregim «zırq» ete qaldı.

– Qoysañşı, Jämiş!

Qwrdasım zilsiz jekidi.

– Meniñ atım qayda! – dep apıl-ğwpıl jayulı twrğan dastarhannıñ şetin basa, esikke qaray wmtıldım.

– Oy, ne boldı Aseke?! – qwrdasım da meniñ artımnan ere şığıp jeñimnen tarttı.

– Qwdayım-ay, bwl qırsıq meni qayta tauıp alğan boldı ğoy...

Men şınımen tausılıp kettim.

– Ne boldı, jarqınım! Aşıp aytsañşı...

– Qanşa zamannan keyin qayta jolıqqanımdı qaraşı...

– Kimge, kimdi aytasıñ.

– Bwl wzaq äñgime... Jür, atımdı bekitken jaqqa barayıq.

Ekeumiz auıldıñ ayaq jağındağı keşegi attardı bekitken jaqqa qaray jürdik.

Top qarağannıñ bergi şetinde qwrdasımnıñ esik pen tördey kertöbeli twr. Meniñ qwla ayğırım körinbeydi.

Asığa basıp, tömen jaqtağı ağarğa qaray bettedik.

Ağardağı bwlaq basında ayğırım twr. Qara sümek terge malşınıp, tüsi barandap ketipti. Janına tayay bergende, bizdi körip osqırına kisinep jiberdi de, mağan qaray tört ayağın teñsele äzer basıp kele jattı.

Tizesin soğa tüsip twratın aqşulan jalın taram-taram qılıp örip tastaptı.

– Sol, naq sonıñ özi, – dedim men küñirene.Şirek ğasır bwrınğı bir is esime tüsip.

***

Nağaşılarım orta jaylauğa endi kelip jatır eken. Jaz jaylauğa şığandap ketse, qıs qıstauğa oyğa tüsip ketetindikten, arağa jıl salıp äzer bir keletinbiz.

Men joğarı oqu orınınan şaqırtu alıp, alıs qalağa attanatın bolğan soñ şeşem:

– Nağaşı ataña barıp batasın alıp kel, – dep äkemniñ alayaq torısın mingizip, qanjığama sälem-sauqatın bökterip berip attandırıp salğan.

Tañ bozınan jele-jortıp, Tasbastauğa jettim de, er-toqımımdı alıp, bastau jağasındağı şalğınğa atımdı biraz ottatım. Endi bwlaqtan su işeyin dep eñkeie berip, su tübinen jarqırağan şiderdi körip qaldım. Tañerten asığıp jürip şiderdi wmıtıp ketkenim esime tüsip, eriksiz mırs ettim de qolımdı tastay bwlaq suına matırıp, şıderdi alıp şıqtım. Keremet bir şeberdiñ qolınan şıqqanı menmwndalap twr. Iesi kelip alıp ketpesin degen adamşa asığıs atımdı erttep, şiderdi toqımnıñ astına köldeneñ bastırdım da, jürip kettim. Nağaşımnıñ auılına tüs qayta äzer jettim.

Alıstan jieniniñ kelgenine Nağaşı atam balaşa quandı. Keşte:

– Jienim alıs jol jürip baradı eken, jolı aşıq bolsın, auıldıñ aqsaqaldarın jiıp, aqsarbas soyıp bata tilep otırmın, –dedi üyge tolıp otırğan qalıñ şal-kempirge.

Ortağa aqsarbastıñ bası endi kelgen kezde, manadan tıp-tınıq bolıp twrğan auarayı kenetten alay-düley bolıp boran soğıp, üydi teñseltip jiberdi.

Esik jaqta otırğan nağaşı ağam sırtqa atıp şıqtı da, tireuiş äkelip, nağaşı jeñgeme wstata saldı. Özi qayta dalağa jügirip şıqtı. Artınan men de ere şıqtım. Eki jaqtap jürip, üyge salma salıp tereñ qağılğan qazıqqa mıqtap bayladıq ta, üyge qayta kire bergenimizde, anadayda oybaylap ayğay süren salıp bireu kele jattı.

Men qorqıp ketip, ortadağı oşaqtı soğa-moğa tör jaqta otırğan aqsaqaldarıñ arasına kelip tığıldım.

– Äy, mınau Äden baqsınıñ dauısı ğoy.

– Apıray, jarıqtıqqa ne körindi eken.

– Bağana balalardı jiberip şaqırtqan edim, – dedi nağaşım jaymen ğana.

Sonıñ arasınşa baqsı da ayğay-süren salıp üyge kirdi.

Qolındağı sarala jez qamşısımen aynalasın sabalap:

– Antwrğan jügermek daladan tauıp alğan şiderdi nege alasıñ, onımen atıñdı nege şiderleysiñ, – dep mağan tap-tap beredi.

Men älde bireudiñ düniesin ädeyi wrlap alğanday qısılıp qaldım.

Nağaşı atama qarap:

– Nağaşı ata, men onı eşqaydan wrlap alğanım joq. Bwlaqtan tauıp aldım, – dedim.

– Iä, iä, zäntalaq, onı tauıp almasañ kök saytan sağan kümis şiderin qalay wrlatadı. Tauıp alğansıñ bilem, tauıp alğansıñ... Beybaq bala sorıña bola tauıp alğansıñ, – dep baqsı odan arman alaswra bastadı.

– Sabır, sabır, baqsı! – dep atam «gür» ete tüsken kezde barıp ol säl basıldı.

–  Mäkem-au! Bwl jay qaraytın dünie emes. Köksaytan bir jabıssa, oñay qwtıldırmaydı... Jap-jas balanıñ aldağı ömiri ğoy meniñ qara jınımdı oynatıp twrğan.

Ol osını ayttı da, ortadağı oşaqtıñ basına jalıp etip otıra ketti. Meniñ jüregim örekpip, auzımnan şığarday bolıp baradı.

– Ne amal endi? – Nağaşı atam tağı gür ete qaldı.

Ornınan atıp twrğan baqsı ortadağı tabaqtan jauırındı, sosın nağaşı jeñgemderdiñ aldındağı tabaqtan asıq jilikti aldı da, sırtqa qaray jügire basıp şığa jöneldi.

Otırğandardıñ barlığı üdireysip qaldı. Nağaşı atamda ün joq, twnjırap otır. Äredik tizesin basıp otırğan meniñ basımnan sıypalap qoyadı.

Otırğandar aldağı astan şwqılap auız tidi de, tün ortası aua üylerine qayttı.

Körer tañdı közben atırdım. Tañerteñ meniñ alayaq torımdı jetelep tündegi baqsı keldi. Alayaq qara sümekke tüsip, arlı-berli teñselip twr. Artqı eki ayağı qıp-qızıl qan.

Attıñ janına tayağan nağaşı atam.

– Ah, januar-ay, qan siip jibergen eken ğoy, – dedi küñirenip.

Men endi bayqadım. Alayaqtorınıñ jal-qwyrığı tügelimen örilip qalıptı.

Üyden onşa alıs öre qoymağan maldıñ işinen meñsiz qara laqtı aldırıp soyğızğan baqsı:

– Äldebir tüsiniksiz kübirmen attıñ jalın tarqata bastadı. Jalın tarqatıp bolıp, qwyrığın endi tarqata bergende, Baqsınıñ auzınan qara jalın bolıp, qan bwrıq ete qaldı da bük tüsip otıra ketti. Nağaşı atam barıp süyey berip edi. Qanğa şaşalğan baqsı:

– Mäkem-au, Mäkem! Tez, tez qwyrığın tarqatıp jiber, sonda jieniñ ekeumiz de aman qalamız, – dedi.

Atam jalma-jan attıñ qwyrığın tarqata bastadı. Qwyrıqtıñ örimi tarqatılıp bolğanda barıp baqsı:

– Üh, – dep tereñ dem alıp ornınan aqırın köterildi. Alayaqtorı da dür-dür silkinip, oqıranıp barıp qwlaq twndıra kisinep jebirdi.

Anadayda twrğan mamaağaşqa attı baylağan nağaşım baqsını ertip üyge kirdi.

– Koksaytannıñ örimin şeşetin baqsılardıñ bäriniñ twqımı qwrığan. Jalğız men ğanamın. Men ölgesin kim şeşer onı... Är örimdi bir jınıñmen baylap äzer şeşesiñ... Qwdireti küşti qwdayım mına jaman jieniñdi özi saqtasın. Qaşan ekenin qaydam tağı bir aynalıp soğar. Meniñ közim twrğanda jolıqsa qwtqarıp jiberer edim... Kim bilsin, onıñ qaşan keletinin... Men ölgen soñ kezigetin bolsa, attıñ jal-qwyrığın küzep qana, janın aman alıp qalar, biraq arı qaray köksaytan künde mazasın adar... –dedi.

***

Sodan beri tura jiırma jıl ötipti.

– Kim örgen bwnı, – dedi qwrdasım.

– Kök saytan.

– Ne isteymiz, – dedi qwrdasım tağı.

Meniñ esime süyegi bayağıda qurap qalğan Äden baqsı tüsti de:

– Qayşı alıp kel! – dedim qwrdasıma.

Qoyşıbek MÜBARAK

"The Qazaq Times"