Sabır Aday, aqın. Aqtau

ALTINZER

 

Altınzer – qazaqı jır, qama börik.

Jatırmız altındığın jaña körip.

İşinde mıñ öleñniñ biri altın

Sezim – baq, senim – baylıq, sana – körik.

 

Altınzer – asau öleñ, bar asılım,

Asaudıñ sorı qalıñ, jarası mıñ.

Közimniñ ağın oyıp as qıla ber,

Sözimniñ oymaşı tek qaraşığın.

 

QAZANĞAPTIÑ KÜYİ – «QWS QAYTARU»

 

Jeriñ qaldı, qayda kettiñ qıranım,

Qayt, Qayt!?

Eliñ qaldı qayda kettiñ qıranım,

Qayt, Qayt!?

Qitu-qitu, qayt-qayt,

Sıñarım,

Qıranım, Qıranım!..

Altınnan bau tağıp em,

Ayalap-aq bağıp em,

Twmar baylap til men közden saqtadım,

Twğırıña kümis şege qağıp em,

Toyattatıp səriden.

Qitu-qitu, qayt-qayt!

Qanjığañdı qandatıp,

Qan soqtanı jegizdim,

Jembasarğa bwlttan bwlaq emizdim.

Sılap baqtım,

Swrap baqtım Təñirden,

Sıñarınday sırlas ediñ egizdiñ.

Qayt-qayt,

Qitu-qitu,

Qayt-qayt!..

Qara şıñğa kettiñ be?!

Qwz basına jettiñ be?!

Bostandıqtan qımbat ne bar şınında,

Bərin qwrban ettiñ be!?

Bar, bara ğoy,

Bar endeşe – Berenim!

Sen qwldıqqa könbeytwğın er ediñ.

Bərin tastap

Men de wşqım keledi,

Aspan biraq jaqtırmaydı Jer Elin.

Ketti qıran,

Keñ saraylı zeñgirge,

Qolın jaydı jılaulı jan, er kimge!?

Bar, bara ğoy,

Bostandıqtıñ – Patşası,

Qanatıñdı emin-erkin kerdiñ be!?

Bar!.. Bar!..

Qıran üşin Qıdır Ata bar qwzda.

Qwday özi jar bolsın, tek, Jalğızğa!

Bar!.. Bar!..

Bostandığıñ – bar baqıtıñ, baylığıñ,

Bar, bara ğoy, bəri sendik,

Ay, küniñ.

Jwbatudıñ keregi joq,

Küy tartqın,

Ömir qalay, soğan mine, say jırım.

 

 

* * *

Bilesiz be qıdır baqqan qır barın,

Jüresiñ be bir janım.

Ayıl qiyaq, aq bas jusan, aq jüzgen,

Appaq dala, appaq meniñ jır bağım.

Süt sekildi bwlağı da, qaynarı,

Tamıp ketse tastıñ özi jaynadı.

Jwmaq jırğa,

Qwraq jırğa aunadım,

Jel qwndaqtap, sarı samal bayladı.

Qañbaq türtip qaşa tüsip oynamaq,

Tau maujırap, talıqsidı oy-qabaq.

Sonau twrğan Qwlpıtasqa til bitip,

Tirilermen ol da bir sət toylamaq.

 

 

ASPANĞA SAUĞAN ĞWMIR SÜT

 

Jon arqasın qaraşı, ayırar ayğaq tobañnan,

Tüye de şekpen oranğan.

Tüymeli basqa ne kelmes, ötkendi swra tübekten,

Özeurep soqqan borannan.

 

Qaralı moyın qasqaldaq, aruana bauır ıñırsıp,

Aynalğan zaman bir wrşıq.

Ay jüzinde jüz noqat, kün jüzinde qılau bar,

Aspanğa sauğan ğwmır süt.

 

Boz quray sayda bezildep, til kezep jatır jel ürlep,

Körgen joq baqıt tegin kep.

Qolıñda barğa qanağat, tisteuli ketken barmaqtı,

Boldıñ ba özi kebindep?..

 

Mañğıstau sağan ne deyin, qanıñmın tamğan tamırdan,

Söz aldım səre-sarımnan.

Kelemin jortıp bwl jolı ker bestige qamşı sap,

Jem-Sağız benen Narınnan.

 

 

MIÑ ALĞIS DƏM-TWZIÑA

(Əmudiñ gözelderi)

 

İ

Mınau tws biz körgende özen be edi,

Özen be edi, özgergen, ne körmedi.

Qoş endi qoñır qaz ben aq şağala,

Əmudiñ gözelderi.

...Gözelderi.

 

Jasıl baq qayda ketken ormanı joq,

Ormanı joq, ol endi sorladı köp.

Wsındı aq paraqtı aru kelip,

Əmudiñ qolımenen dəru berip,

Qaldırğan jırıñ edi sondağı dep.

...Sondağı dep.

Sıñsıdı seldiregen ormanı kep.

 

Əmudiñ gözelderi,

Gözelderi.

Qayda əlgi özenderi?

Taranıp totı qwstar,

Səndenip səmbi taldar,

Nelikten bezenbedi?..

Əmudiñ gözelderi,

Gözelderi.

 

İİ

Sayrağan sanduğaşım, ən – besik, jır – qwndağım.

Jabırqap twrmın janım.

Qwrbımnıñ qwm betinde oymaqtay izi jatır,

Özi joq qwrğırlardıñ?!..

...Gül qızdardıñ.

 

Əmudiñ gözelderi, gözelderi,

Bar edi baldan tətti söz örnegi.

Mañırap jan jüregim, mañıstap eljiredim,

Qozıday kögendegi.

Əmudiñ gözelderi.

... Gözelderi.

 

Oynağan mekenim eñ, oy kezip ketemin men,

Qaldırma jetegiñnen.

Terbetken sağım belim, Əmuim ənim meniñ,

Mıñ alğıs dəm-twzıña qara nan şekeriñmen.

...Qara nan şekeriñmen.

 

El auıp tarıqqanda, qwşaqqa alğan ediñ,

Örtengen tağdırlardıñ özegin jalğap ediñ.

Jan tuıs köñiliñe, ən tuıs öñirime,

Saz şertip salğan edim.

 

Sarğayğan tañnan edim,

Jankeşti arman edim.

Bas idim barlığına, kindiktiñ qanı qaldı,

Qariya kemseñdeydi əkemdi tanıp əlgi.

 

Köz körgen köp jaqsınıñ erini mañdayımda,

Seldetti janım əndi.

...El ketti, əni qaldı.

Bəri qaldı... jalğan eken.., eşteñe emes məñgi!

 

 

* * *

Şığırşıq sırğa saldırğan, şırın qız qayda

şırın qız,

Sarğayıp seni izdeumen, sarqındıq bilmey sırın biz.

Samaurın tektes sezim bwl, qaynauı jetse tögilgen,

Sağınıp ötken ğwmırmız.

 

Qausırma beşpent tağınğan, jelekti qırdıñ jaynağı,

Qırmızı qızıl gül edi, gülimniñ bayau qayda əni!?

Jır degen bozdau botam-dı, qızıldap onı bir mwñ kep,

Qıp-qızıl jürek jayradı.

 

Al, endi körkem köñilim, ne deseñ de senbes-ti,

Qızğaldaq künniñ qwlağın, qıp-qızıl qanjar jel kesti.

Jer tarpıp jürgen qwla jır, qwlazıp kökke qaraydı,

Ötkendi eşkim bermes-ti.

 

* * *

Aq tösin şağıl ağıtpaq,

Aq şamın jatır jağıp baq.

Aq köylek kigen aru jür,

Aq tünnen olja alıp qap.

 

Ağarıp barıp tañ küldi,

Arudıñ sırın tal bildi.

Auıldan wzap jönelgen,

Aytpaydı aru jalğızdı.

 

Aq səule şuaq şaşqan-dı,

Aq uız köñil mastandı.

Attanğan əlgi jolauşı,

Arudan şırın tatqandı.

 

Aynalıp izge qaradı,

Aymalap közben baradı.

Aqırın süydi jüzinen,

Aq künniñ appaq samalı.

 

 

KİRPİGİ ONIÑ BOZ QIRAU

 

Köñildi körgen kimiñ bar, jağası jaylau köl sındı,

Ketirdi meniñ körkimdi.

Kömeyi qwrğap es tanıp,

Er mwñayıp, el sındı.

Azaptıñ bəri közinde, qazaqtıñ bəri şöl sındı.

Bazarlı kölde sayran joq,

Baradı ömir maydan bop,

Bosağa timey wlına, dwşpannıñ ornı tör sındı.

Şırıl da torğay, şır qaqtı,

Bir tamşı qanda jır jattı,

Torğay da tağdır el edik, öltirdi, oybay, öltirdi!..

Köñildi körgen kimiñ bar, boz bota sındı boz bwlau,

Kirpigi onıñ boz qırau.

Bodan da bolğan zamanğa,

Sözimdi beker sozdım-au.

Bür jarıp edim səl ğana, jap-jasıl küyde tozdım-au.

Ormanıñ oysız qalğığan,

Qanday em endi bar bwğan.

Küresin bolğan küzdegi, japıraq sındı söz mınau.

Qalğidı sana esinep,

Nar qomında köşip ek,

Wltınıñ jayın körmegen, wyqıdan isken köz mınau.

Oyatar meni qaysıñ bar, közimdi aşıp üyretkin,

Bwydasın jattıñ süyrettim.

Qalğığan küyde jatsın dep,

Wyqını mağan üyrettiñ.

Elimdi qalay süymekpin!?

Külkili mendik tirlikke, qaraydı kökten küyrep kün.

Tañ attı biraq twrmadım,

Twr dese bastı ırğadım,

Ay qadap ketti basıma nayzasımenen tüyrep tün.

Oyatar meni qaysıñ bar, közimdi aşıp üyretkin!?..

Atajwrt anau aq besik, qaraysıñ jolğa ne tilep,

Auıl twr anau jetimek.

Jel ürlep kördi sanamdı,

Arannıñ mınau şeti dep.

Aydamay tüsip aranğa, qwlauğa biz de bekip ek.

Dalanıñ öñi kül sındı,

Közine jas kep irkildi.

Etegi elpeñ qalağa, auıldı tastap ketip ek.

Jusanı qırdıñ joğalğan,

Joq jerden jauğa tonalğan,

Tös etin jatır qwzğındar bir qarap sosın eki jep.

 

 

ZAMANI BWLTAÑ, ZAÑI JAT

 

Tobılğı sayda tonım bar,

Torañğıl sayda jolım bar.

Toz töbede izim bar,

Torşolaq künde sorım bar.

 

Tepeñdetip terletip,

Torşolaq jürmes ker ketip.

Süñgili qalam qolğa aldıq,

Sürinip jürip er jetip.

 

Köp künniñ jırtıp parağın,

Köp irkildi talabım.

Zamanı bwltañ, zañı jat,

Tüsinbey tükte baramın.

 

* * *

Mıñ jıl öter, sosın tağı san ğasır,

Ömir jwmbaq, tau da twnjır, tal da sır.

Mağınası joqqa aynalğan tirlikte,

Joqtan basqa bar ma sır?!

 

Sen de joqsıñ, men de joqpın, joq bolğan,

Bir atılğan oq bolğan.

Aqqu öldi aydın qaldı kördiñ be!?

...Küldi qarğa, ol sol küni toq bolğan.

 

 

QWYILMAQ SOLAY KÖZGE QWM

 

Joğarıda aspanım,

Ortasında qara jer,

Jer astında qara kör,

Üş ömir de, üş ğayıp,

Ajal ğayıp – alğan soñ,

Didar ğayıp – ketken soñ,

Nesip ğayıp – ötken soñ.

Ğayıptı tastap şaldarım, ğarıştı kezip jürsiz be!?

Perişte köñil kirsiz be?!

Atajwrt qaldı

Endeşe,

Sañırau menen tilsizge.

Sanamnıñ kereñ qwlağı,

San aytsañ da wqpaspın.

Oy twraqtar zerde joq, janarıma jwqpas mwñ.

Soqır közge bəri bir,

Bereke ketip, qwt qaşsın.

Qayratsız bolsa – aşu twl,

Twrlausız bolsa – ğaşıq twl,

Şəkirtsiz bolsa – ğalım twl, – dep zarlağan Abay da,

Soqır men sañırau qaray ma!?

Ol kündegi – on nadan,

Bwl kündegi – mıñ nadan,

Abaydı süyse sabay ma!?

Jan təttisi – Imannan,

Mal təttisi – jiğannan,

Jar təttisi – süygennen,

Halıq ayttı qaladıq, üş təttiden alalıq,

Alğannıñ nesi jañalıq!?

Haqtı oylasañ bere bil,

Keudeñnen anau ketkenşe, kesimdi küni jan alıp.

Irıs, baq, dəulet kimde joq,

Onıñ da bolar swrauı,

Elge kelgen Qıdır-dı, erge maldı qwrauı.

Wyqı, tamaq, külki arsız,

Jigittiñ bir sət qwlauı.

Bwrınnan qalğan qağida,

Azamat bolmaq – besikten.

Balapan wşpas qiyağa, mezgilinen keşikken.

Kəne, qayda,

Kimiñ bar,

Atadan qalğan mwranı, arımen mörlep bekitken?!

Qalam aldı danalar, qaldırdı bizge sözderin.

Bosatpaydı, mineki, maqtan qwmar öz demim.

Rəsua jalğanşı-ay!..

Qwyılmaq solay közge qwm.

 

 

JEL JORIQ

(Sarayşıq)

 

Qwljasın qwzar şıñnıñ ürkitpegin,

Əruağım əu basınan bürkit meniñ.

Kiesi kiigimniñ jannan qımbat,

Örtendim sekseuil bop bürşiktedim.

 

Saharda saz da qaldı, sağım qaldı,

Ordası altın kümbez şağım qaldı.

Qwdaydıñ qalauımen qwt darığan,

Saltanat sap tüzegen bağım qaldı.

 

Sarayşıq* salğan ənim, seri künim,

Sartap jol, sayğaq qırdıñ eligimin.

Bwl künde tesik sauıt, ketik qılış,

Jel jorıq jeñisterdiñ jeligimin.

 

Aq qwmdar aq paraq bop aşılıp jür,

Ayaqqa ayausız-aq basılıp jür.

Şaşılğan köp süyekti bir tasbaqa,

Qaraşı qayta kömip jasırıp jür.

* Sarayşıq – Sarayşıq qalası.

 

 

BƏRİ TANIS

 

Sılbır jañbır,

Sıñğır-sıñğır keldi küz,

Sarğayamız endi biz.

Osı küzde qoştaspaq bop auılmen,

Estelikke oramalın berdi qız.

 

Sarı bəri,

Japıraq ta, bau-baq ta,

Sarı torğay iz suıtqan aulaqqa.

Sarı sağım közden ğayıp körinbes,

Bwlttar köşip bara jatır tau jaqqa.

 

Sarğayğanı,

Körinip twr alqaptıñ,

Bəri tanıs, ortaq mwñ.

Sodan keyin şekpenimen bürkedi,

Ezuinen wyqı aqqan sortap tün.

 

Tün jarıldı,

Küzdiñ tañı kürkildep,

Kök köylegin orman şeşti birtindep.

Şır aynalğan şığırşıday dünie,

Meniñ sağan qarap twrmın külkim kep.

 

 

SAURAN MEN SAMNIÑ ARASI

 

Aq öleñ, aq jır bar mwñım,

Bozdattıq Samnıñ* nar qwmın.

Örelesip söz aytar,

Özimsingen bar kimiñ?

 

Tebingisi kümisten,

Terligi qatqan jüristen.

Aq öleñ aydın sahara,

El körip ermen bilisken.

 

Han Şaharlı bau qaldı,

Qan sasığan jau qaldı.

Jol salıp Qıpşaq, Qiyatqa,

Aynalğan elmin Saurandı.

 

Kömildi qwmğa iz demde,

Köñilim qaldı Sizden de.

Mına bir itiñ ne demek,

Alartıp közin bizderge.

 

Jaqtırmay östim janjaldı,

Ar keter jerde al jandı.

Qanımen biraq saqtadım,

Atamnan qalğan qanjardı.

 

Öleñmen qosıp nwr iştim,

Wranı Beket wlıspın.

Ğarıştan orın izdep jür,

Keudemde jatqan bir wşqın.

 

Qayğıma ortaq qara şıñ,

Aytpaydı janğa jarasın.

Qoñırda samal qosıp jür,

Sauran men Samnıñ arasın.

* Sam – jer atı.

 

 

ALTAY TAUINA BARĞANDA

 

Altaydıñ tauı aq besik,

Bwl künde jürgen jat köşip.

Tu ilgen jerge qunap köp,

Tu biesi tulaq bop,

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın.

 

Altayım – appaq jörgegim,

Əriden salğan örnegim,

Şarşıña şığıp örledim,

Şatır da tigip törledim,

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın.

 

Tüp atası twlpardıñ,

Dübirli künge iñkərmin.

Qayğı bop bastan bwltardıñ,

Qayırıp ünsiz wltardım.

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın.

 

Altaydıñ tauı arşalı,

Arbaydı swlu barşanı.

Janımnıñ aru añsarı,

Jau qwşıp seni tamsadı,

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın.

 

Qar jamılğan ala şıñ,

Alaştıñ bildiñ şamasın.

Köziñniñ sürtip qarasın,

Köñilge bwlau salasıñ,

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın.

 

Jəudiregen aq maral,

Aq maraldan joq halal.

Halaldı süyseñ aqtap al,

Qapıda saldı jat qamal.

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın.

 

Degeni bolmas pendeniñ,

Aynalsa köktiñ şeñberin.

Kerbez de kerik kermelim,

Sen şübəsiz, men de min.

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın.

 

Kökpenen şalğay talastıñ,

Köp sorlağan alaşpın.

Qanşama jaumen janastım,

Qanşama joldan adastım,

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın.

 

Qoş aman bol, aq şıñım,

Joğaltıp bildik baq qwnın.

Tereñ bir oydıñ tap tübin,

Tebirenip jat künim!..

Qonısım sağan zarıqpın,

Qazaq ta degen halıqpın!

 

 

SOKRAT

 

Sokratqa ajal wstaz bolıptı,

Dünie bos, adam quıs sonı wqtı.

 

Bilmeytinin bilgen qanday danalıq,

Moyındaudan bastaladı jañalıq.

 

Bar şındığın ayta bildi Sokrat,

Bilgen janğa jalğız şındıq, osı baq.

 

Ölmey twrıp moyındağın elesti,

Qayran jürek qara tasqa teñesti.

 

Uın işip ğwmırıñnıñ tım aşı,

Qanşa tağdır qayğı jwttı qır astı.

 

Eteginen tistep tartıp sor küni,

Ketti ezilip kesek tektes bor mwñı.

 

Mañdayında qu tağdırdıñ oq twrdı,

İz tastadı...Onı uaqıt joq qıldı.

 

 

QATU QALA, QAYIM JIR

(Ürkek oy, üzik jırlar... Birinşi körinis)

 

İ

Besik jasap, kösik jasap jat daudan,

Qayda barsañ qatulı jan qağınğan.

Qızıl şeke, jarıq mañday Aqtaudan,

Jolauşımın, Almatını sağınğan.

 

İİ

Qırği samğau, qızıl-josa baqsız qws,

«Aqşa-aqşa» estigenim jalğız ən.

Almatı ma?!..

Tülki qwyrıq, qasqır tis,

Qala boptı öp-ötirik qalğığan.

 

İİİ

Bosağasın attap edim şirkinniñ,

Qaraközde qalmağanday tuıstıq.

Sende ötken auırın-ay bir künniñ,

Momındardı moytap jatır wrıs qıp.

 

Qazaq qayda?!.. Qarğa tamır bir qwrsaq,

Zəulim üyler külip aldı qarqıldap.

Dep kelip em tuıstıqtı jır qılsaq,

İşip otır jau qolınan sarqındı ap.

 

İV

Alataudıñ aq jaulığın kir basıp,

Betin bürkep tığıladı mwnarğa.

Köşe tolğan kirjik qabaq kil jasıq,

Ne bolğan-ay şetterinen bwlarğa?!

 

V

Öñkey jasıq kekşil jəne tım qattı,

Özim ğoy dep jön swrasañ jekirgen.

Ədiletsiz bir qarbalas şırmaptı,

Köz aqısın swrap-aq twr betiñnen.

 

Birin-biri jep baradı qazağıñ,

Bolmaşığa namısşılın qaraşı.

«Twmsıqtağı twrmısıñnıñ azabın,

Siır tilmen sılpıldatıp jalaşı»

 

Vİ

Müyiziñdi bauırıña tıqqanda,

Mümkin emes sağan qarau şoşınbay.

Köñiliñ mas bir-biriñdi jıqqanğa

Aqırında wlt boldıñ ba osınday?!

 

Vİİ

Ne desem de Almatım ğoy – süyiktim,

Mağan ıstıq aq şañqan tau, mwnar kün.

Süygen janda külkisi bar küyiktiñ,

Men uaqıttan qalıp qoyğan şığarmın.

 

Bar qazaqtıñ altın besik ümiti,

Bir-biriñdi köpsingeniñ netkeniñ?!

Qolımız bos, joq jan edik jwmısı

Astanağa dwrıs şığar ketkenim.

 

Vİİİ

Töbe şaşım şıñğırğanda tik twrıp,

Almatığa qol bwlğadım küldim de.

Aşu menen ızasınan jwqtırıp,

Jansebil jwrt jalıqtırdı bir künde.

 

İH

Tüsiniksiz maqsat penen müddeden,

Şarşap ketken tamır-tamır şekeler.

Arpalıs pen ötip jatır kün degen,

Qaq jarılğan aq otau men nekeler.

 

Almatını tastap şıqtım eriksiz,

Astananı– bas qalanı körmekke.

Ayda-jılda bir kelemiz senip biz,

Köz qansın dep wlttıq boyau, örnekke.

 

H

Ögeysime men öziñmin, öziñmin,

Sen swlusıñ tüniñ ay da, kögiñ kün.

Almatı ma!? ..Astana ma?! ..Meniki!

Eki birdey qaraşığı közimniñ!

 

EKİNŞİ KÖRİNİS

(Ürkek oy, üzik jırlar)

 

İ

Ükidegi qarmaqqa küni tüsken,

Ünsiz balıq sekildi oyşıldar da.

Bas şahar twr şıqırlap şını-tisi,

Maqtap-maqtap şarşadı toyşıldar da.

 

Jasarğan da jaqsılıq, jañğırğan da,

Halıq bergen qaşanda bata qwttı!

Wltqa mwra wlıqtap qaldırğan da,

Astanamen qosa oyla, atajwrttı!

 

İİ

Añızaqta auıl twr kün qaqtağan,

Arpa-biday bir kündik qambasında.

Marğau erkek, mətök wl ırjaqtağan,

Ögiz jekken ömirdiñ arbasında.

 

Salıstırıp qaraşı, qabıstırıp,

Qan jılaydı jüregiñ dala mınau.

Aqiqat pen şındıqtan alıs twrıp,

Qalay swlu bolmaqsıñ qarağım-au?

 

ÜŞİNŞİ KÖRİNİS

(Ürkek oy, üzik jırlar)

 

İ

Ne demekpin?..

Netken dəuren... alañmın!..

Adım sayın jalğandıqqa kez bolsaq.

Tös tüymesi ağıtılğan zamannıñ,

Ökşesinde jıltıldaydı jez monşaq.

 

Toqsan tarau, seksen seleu kök jwlın,

Qayran auıl, qayran qazaq bal jwmaq.

Dətke quat qılar qanşa söz buın,

Sal süyegi saudıraydı qaljırap.

 

İİ

Eriniñnen süyip em qızıl dalap,

Şırın tatıp twr eken şırğalañı.

Özi bergen – özi alsın jırın qazaq,

Ot pen suda tağdırdıñ bir balağı.

 

Ey, Astana – kelbetim bop twr meniñ!

Jə, swlusıñ!..Taqqım kelmes, tük te sın.

Azın-aulaq naz aytqanım bwl meniñ,

Köp nərseni özderiñnen kütkesin.

“The Qazaq Times”