Tramp jäne Komi. Foto: NY Daily News

Osı aptada älemdik aqparat keñistigin dübirletken bir jañalıq – AQŞ prezidenti Tramptıñ FBI basşısı Jeyms Komi (James Comey) jwmıstan alıp tastauı boldı. AQŞ jergilikti uaqıtı boyınşa seysenbi küni prezident Tramp Komidiñ qızmetin resmi türde toqtattı.  Prezidenttiñ bwyrığı şığısımen Aqüy ökilderi tabanda atqarıp, FBI basşısın qızmetten alıp tastadı.

Bwl AQŞ üşin de,  älemdik sayasat üşin de asa mañızdı twlğa sanalatın, atışulı aybındı komitettiñ tizginin wstauşı Komidiñ ayaqastınan jwmıstan bosatıluı estigendi eleñ etkizdi. Eñ qızığı Komi Los-Andjeleste bir asa mañızdı bayandama jasap twrğanda,  janına qoyılğan teledidardan öziniñ jwmıstan bosatılğanı turalı estigen eken.

FBI-dıñ 7-şi kezekti basşısı qızmetin atqarıp otırğan Jeyms Komi kişi Buştıñ twsında ädilet ministri qızmetin atqarğan edi. 2013 jıldan beri atalğan byuronıñ bwydasın qolına alğan. Al onıñ bügingi tağdırı jaylı oylau sayasatkerlerdiñ de basın qatıratın mäsele deuge boladı.

Donal'd Tramp AQŞ prezident saylauı kezinde, onıñ eñ bastı qarsılası Hillari Klinton bolğan edi. Sol twsta Komi Hillariğa wrımtal twstan tosqauıl jasap, Tramptıñ prezident boluına ülken ıqpal etken. Prezident tağına şığardıñ aldına Tramp Komidıñ bwl eñbegin ayrıqşa atap körsetken edi. Al, bügin Komi özin alqağan sol prezidenttiñ otına küyip, qızmetten quılıp otır.

Komidiñ ayaqastınan jwmıstan bosatıluına ne sebep boldı?

Qıtay Qoğamdıq ğılımdar akademiyası AQŞ böliminiñ kömekşisi Şi Damiñ bwl turalı: «Tramp osığan deyin Komidi qwlatudıñ orayın kütip kelgen.   Sondıqtan, bwl tük te tañqalatın jañalıq emes», – legen pikirin ayttı. (news.sina.com)  Olay bolsa,  swrağımızdıñ jauabın tabu üşin äñgimeni AQŞ-tıñ 45-şi prezidentin saylau nauqanı kezinen bastağan dwrıs.

Äñgime elektrondı poştadan bastaladı. Hillari AQŞ-tıñ Memlekettik ister hatşısı bolıp twrğan kezinde mañızdı memleket isterine öziniñ jeke el.poştasın paydalanğan. Osınşama mañızdı iri isterge eş alañsız jekelik el.poşta paydalanğan äreketi onı prezident saylauında oñbay sürindirdi. Bir qızığı,  osı el.poşta turasındağı sırdı Hillaridiñ özinen sırt,  Wiki Secret jäne bügingi keyipker Komi ğana biletin edi. Wiki Secret prezident saylauı kezinde Hillari komandasınıñ hat-habarların tolıqtay aqtarıp bilip otırdı. Al,  Jeyms Komi saylaudıñ aqırlasuına  on bir kün qalğanda Hillaridiñ jekelik el.poştasına qaytalay tekseruler jürgizgen bolatın.

Twtas Qwrama Ştatqa mälim bolğan bwl sırdıñ soñı dauğa wlasa jazdadı. Tipti, AQŞ-tıñ sol kezdegi prezidenti Barak Obama da bwğan qattı narazı bolğan edi. Kerek deseñiz, prezident Obama Komidi qızmetten alıp tastaydı degen qauesetter de jeldey esken edi. Bwl istiñ Hillaridiñ sayasattağı qadamına qanşalıq twsau salğanın onıñ özinen basqa eşkim de tolıq tüsindire almas.  Ne degenmen de Hillari öziniñ jeñilisiniñ bastı sebepkeri Komi dep qaraytını belgili.

Prezident saylauındağı jeñilisinen keyin ün-tünsiz jürgen Hillari jaqında ğana, 2 mamır küni alğaş ret köpşilik ortada boy körsetti.  Ol öziniñ prezident saylauındağı sätsizdikteri turalı toqtala kelip: «Eger,  bwl retki saylau 2016 jılı 27 qazanda ötken bolsa,  onda bügin Aqüy törinde  men sizderge prezident bolıp otırar edim», – degen edi. (Sebebi, onıñ jekelik el.poştasına Komidiñ jürgizgen tekserui 28 qazanda bolğan edi.) Osı jerde mınaday zañdı swraq tuındaydı – «elektrondı poşta äñgimesi» endigi jerde Komidiñ de tübine jetti me? YAğni, Jeyms Komi özi qazğan orğa özi tüsti me?

Komidiñ qızmetten quıluı turalı aytılğan san-aluan pikirlerdi salıstırıp qaraytın bolsaq, «elektrondı poşta äñgimesiniñ» Komidiñ qızmetten bosatıluınıñ qatısı az ekenin bayqaymız. AQŞ aqparat qwraldarınıñ habarlauınşa,  Aqüydiñ basşısı bolğan künnen bastap,  Tramptıñ Reseymen baylanısı adam nanğısız qwpiya küyge jetti. Al,  naurız ayında Komi bwl qwpiyanı jayıp salğan edi. Ol sonday-aq,  FBI arqılı Tramp pen Resey baylanısına tekseru jasağanın da aşıq aytqan. Äri, Komi Obamanıñ bwl künde Tramp otırğan ğimaratqa jasırın tıñdağış qoyğan degen aytılımdı joqqa şığarğan. Bwda özge Komi baspasöz mäslihattarında,  prezident saylau kezinde Reseydiñ aralasqanı turalı jäne onı qadağalay tekseru kerek ekenin qayta-qayta aytıp kelip edi.  Onıñ mwnday batıldığı Tramp komandasınıñ üreyin wşırdı. Sondıqtan da Tramp onı qızmetten bosatudıñ qamına birden kiristi.

Komidiñ qızmetten bosatıluına baylanıstı AQŞ Demokrattar partiyası men Respublikaşıldar partiyasınıñ pikirleri de birdey emes. Respublikaşıldar bolsa: «Prezident retinde Komidi jwmıstan bosatuğa zañdıq qwqıqqa ie dep eseptegenimizben,  Tramptıñ bwl şeşimi adamdı ümitsizdendiredi» dep otır. Demokrattar partiyasınıñ ökili  Şumer (Schumer): «Bwl zañğa qayşı äreket boldı. Komidiñ jwmıstan bosatıluınan keyin, FBI mindetine alğan «Resey ötkelin» tekseru jwmısı ayaqsız qaldı. Mañızdı adamdar men mamandardı jinap,  osı bir mañızdı mäseleni tekseru kerek. Olay bolmağanda,  bwl bir küñgirt mäsele adamdardıñ kümänin tipti küşeyte tüsetin boladı», – dedi.

1935 jılı qwrılğan Amerika Qwrama Ştatınıñ asa mañızdı organı – FBI–ğa bwğan deyin jeti adam basşı bolğan. Atalğan komitetke AQŞ-tıñ är retki prezidenti basa män berip keldi. Öytkeni,  el basşısınıñ ğana emes,  eldiñ tübirli müddesine jwmıs isteytin asa mañızdı orınğa kim-köringen basşı bola bermeytini anıq.

Qalay desek te, Komidiñ kenetten mwnay küyge tüsui jeñil-jelpi is emes. Biz söz etip otırğan bas keyipker, bayandama jasap twrğanda öziniñ jwmıstan bosatılğanın estigende tek qana «mırs» etip külip qana qoyıptı. Sol arada bolğandardıñ aytuınşa bayandamasın jasap bolıp, jwmıs ornına qoñırau şalıp istiñ anıq-qanığın swrastırıp bilipti.

FBI men onıñ basşısı jaylı äñgime jaqında bite qoyması anıq. Degenmen,  Tramp sayasat älemine keluindegi maqsatı älemdi tañqaldıru ğana bolsa kerek. Onıñ ärbir qadamı men aytqan sözi,  bergen bwyrıqtarı türli aqparat qwraldarınıñ tausılmas taqırıbına aynalıp otır.

Ädilet Ahımetwlı

"The Qazaq Times"