وسىدان ءۇش جىل بۇرىن مولدوۆالىق وليگارح، Ascom Group SA كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى اناتول ستاتي «قازاقستان مولدوۆا ينۆەستيتسيالارىنا قاتىستى ەنەرگەتيكالىق حارتيا تۋرالى شارتتى بۇزدى» دەپ 500 ملن (540 ملن) دوللار ءوندىرىپ الماق بولعان. بىلتىر بەلگيا سوتى ءستاتيدىڭ بۇل ءوتىنىشىن قاناعاتتاندىرىپ، نۇكتەسى قويىلماعان داۋ «سۋ بەتىنە» قايتا قالقىپ شىقتى. ۇزاق مەرزىمگە سوزىلعان ماسەلەنى بيىل ساۋىردە اەنگليانىڭ جوعارى سوتى قاراپ، داۋلى پروتسەستى قازاقستان پايداسىنا شەشتى. بىرنەشە دەرەك-دايەكتەن قۇرالعان ماسەلە مازمۇنى باس-اياعى ءبۇتىن ءبىر تريلوگياعا تاتيدى.
بىلتىر ستاتيگە تيەسىلى Ascom Group SA كومپانياسى وكىلدەرى بريۋسسەل سوتىنىڭ 34 بەتتەن قۇرالعان سوت قاۋلىسىندا شەشىمگە قارسىلىق تانىتقان قازاقستان تارابىنىڭ بارلىق وتىنىشتەرى قابىلدانباعانىن ايتتى. سونىمەن قاتار مالىمدەمەدە: «بريۋسسەلدىڭ ءبىرىنشى ينستانتسيالىق سوتى قازاقستاننان 540 ميلليون دوللار ءوندىرىپ الۋ تۋرالى اربيتراج سوتىنىڭ شەشىمىن مويىنداپ، ونى ورىنداۋدى بۇيىردى. بۇل ءىس بويىنشا Ascom Group SA كومپانياسىنىڭ قارسىلاسى – قازاقستان»، – دەلىنگەن.
اراعا ءبىر جىل سالىپ، 22 ساۋىردە بىرىككەن كورولدىكتىڭ جوعارعى سوتى مولدوۆالىق بيزنەسمەندەر اناتول مەن گابريەل ءستاتيدىڭ شاعىمى نەگىزىندە ۇلتتىق بانكتىڭ 530 ملرد دوللار كولەمىندە اكتيۆىن بۇعاتتاۋ ءىسى بويىنشا پروتسەستە قازاقستان پايداسىنا قاراي شەشىم شىعاردى. قازاقستان ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ۇلتتىق بانكتىڭ ەسەپشوتى Bank of New York Mellon (BNYM) لوندونداعى بولىمشەسىنەن اشىلعاندىقتان قازاقستان ۇكىمەتى مەن بيزنەسمەندەر اراسىنداعى سوتتىڭ ءبىر بولىگى لوندوندا وتكەن. ءبىراز جىلدار بويى ۇلتتىق بانك توڭىرەگىن كەزگەن 22 ميلليارد «ەلەسى» جايلى تولىق مالىمەتتى ۇسىنامىز.
ءى ءبولىم: داۋ حرونولوگياسى
مولدوۆالىق كاسىپكەر اناتول (اناتولي) ستاتي ەڭ العاش قازاقستانعا 90 جىلداردىڭ باسىندا كەلىپ، ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى «تولقىن» جانە «بورانكول» كەن ورىندارىنا قارجى سالعان. كەيىننەن قازاقستاننىڭ «الىپ ماي شەلپەك ەكەنىن» سەزىنگەن ول، ءوزىنىڭ «Tristan Oil» كومپانياسى ارقىلى 2005 جىلى «بورانكول» گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسقان. قۇنى 176 ملن دوللار بولاتىن زاۋىتقا 156 ملن دوللار قارجى قۇيعان.
2009 جىلى مولدوۆادا وپپوزيتسيالىق توپتاردىڭ باستاماسىمەن جاپپاي تارتىپسىزدىكتەر ورىن الىپ، «مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماقشى بولدى» دەگەن ايىپپەن ءستاتيدىڭ ۇلى گابريەل ۇستالدى. «جاعا ۇستاتارلىق» جاڭالىقتان كەيىن قازاقستان بيلىگى ەل اۋماعىنداعى ستاتيگە قاتىسى بار كومپانيالارعا تەكسەرۋ جۇمىستارىن باستايدى. ناتيجەسىندە اناتول ستاتيگە تيەسىلى «قازپولمۇناي» كومپانياسىنىڭ ماگيسترالدى مۇناي قۇبىرلارىن ليتسەنزياسىز پايدالانانىپ، 22 ميلليارد تەڭگە زاڭسىز قارجى تاپقاندىعى انىقتالادى. كەيىننەن قازاقستان زاڭىن بەلىنەن باسقان كومپانيا ديرەكتورى سەرگەي كورنەگرۋتسا ءتورت جىلعا سوتتالىپ، ءبىر جىلدان كەيىن تۇرمەدەن قاشىپ كەتەدى. ال ستاتيگە تيەسىلى كومپانيالاردىڭ بارلىعى قازاقستان يەلىگىنە وتەدى.
ءىى ءبولىم: نازارباەۆ مادىمدەمەسى جانە پليۋراليزم
شەتەلدىك باق قۇرالدارى جارىسا جازىپ، حالىقتى ەكىويلى ەتكەن جاعدايعا بايلانىستى قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتىنىڭ رەسمي مالىمدەمەسى ماڭىزدى ەدى. سول جىلى جەلتوقساندا نازارباەۆ تەلەبايلانىسقا شىعىپ، ۇكىمەت مۇشەلەرىنەن ءىرى مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ شەتتەگى كاپيتالىن ەلگە قايتارۋدى تالاپ ەتتى. مالىمدەمەسىندە ول:«وتاندىق 18 كومپانيا 12,5 ميلليارد دوللار قارجىسىن شەتەلدە ۇستاپ وتىر. «تەڭىزشەۆرويل» – 4,5 ميلليارد دوللار، «قازمۇنايگاز» – ءۇش ميلليارد دوللار، «قازمۇنايگاز» ءبو – ەكى ميلليارد دوللار، «ازيا گاز قۇبىرى» – ءبىر ميلليارد دوللاردان، ال «بەينەۋ – شىمكەنت» گاز قۇبىرى – 100 ميلليون دوللار كولەمىندە قارجىنى ۇستاپ وتىر»، – دەپ قاتقىل سويلەگەن. الايدا، ەكس-پرەزيدەنت ناقتى قانداي اقشانى مەڭزەگەنىن اتاپ كورسەتكەن جوق.
نەگىزىنەن ستاتي مەن وعان تيەسىلى بىرنەشە كومپانيا «قازاقستان ۇكىمەتى شىعىنعا ۇشىراتتى» دەگەن ارىز بويىنشا بۇعان دەيىنگى ءبىر سوتتا جەڭىپ شىققان. بانكتەگى دەرەك كوزىنىڭ ايتۋىنشا، ەندى ارىزدانۋشى شىعىنىن وتەۋ تۋرالى شاعىم ءتۇسىرىپ، قازاقستاننىڭ مۇناي تابىسىنان قۇرالعان ۇلتتىق قورىنىڭ 40%-ىن بۇعاتتاۋعا قول جەتكىزگەن.
2017 جىلى قازاندا قازاقستان اقش-تىڭ ۋاشينگتونداعى، كولۋمبيا وكرۋگتىك سوتىنا اكەلى-بالالى ستاتي جانە ولاردىڭ ەكى كومپانياسى Ascom Group S.A. مەن Terra Raf Trans Traiding Ltd.-عا قارسى ازاماتتىق بوپسالاۋشىلىق تالاپ-ارىزىن جولدادى. سوت پروتسەسى جوعارىدا اتالعان 500 ملن اقش دوللارىنا شىعارىلعان حالىقارالىق تورەلىك شەشىمگە بايلانىستى قوزعالدى. بۇدان بولەك، قازاقستان تاراپىنان ارىزدىڭ بەرىلۋىنە «ستاتي جانە باسقالارىنىڭ بىر-بىرىمەن جاسىرىن جاسالعان اقشا اۋدارمالارى مەن سۇيىلتىلعان كومىرسۋتەك گاز زاۋىتتارىنىڭ باعاسىن الدامشى جولمەن قىمباتتاتىپ، جالعان قارجى ەسەبىن دايىنداۋى» سەپ بولعان.
ەكى جىل بۇرىن جەلتوقساندا امەريكالىق The Bank of New York Mellon قازاقستان ۇلتتىق قورىنىڭ 22 ملرد دوللارىنا بۇعات قويدى. مۇنداي سيرەك شەشىم قازاقستان ۇكىمەتى مەن مولدوۆالىق ينۆەستوردىڭ اراسىنداعى داۋ ورشىگەن كەزدە قابىلدانعان.
ءىىى ءبولىم: حالىقارالىق سوت شەشىمى جانە داۋ كۋلميناتسياسى
اتالعان ماسەلەنىڭ جىلىنا ءبىر رەت قايتا «بوي كورسەتىپ»، ءۇش جىلعا جۋىقتادى. حالىقارالىق سوت پەن رەسمي اقوردا مالىمدەمەسىندە قاراما-قايشىلىق كوپ. بيىل قازاندا قازاقستان ادىلەت مينيسترلىگىنەن اقش سوتى استانانىڭ ارىزىن كەرى قايتاردى دەگەن حابار جەتكەن بولاتىن. ۆەدومستۆو تاراتقان مالىمدەمەدە: «اقش جوعارعى سوتى 15 قازانداعى شەشىمىمەن بيىل شىققان سوت ۇكىمدەرىن قايتا قاراۋ تۋرالى 222 شاعىمدى كەرى قايتاردى. ولاردىڭ اراسىندا قازاقستاننىڭ اقش-تىڭ كولۋمبيا وكرۋگى اپەللياتسيالىق سوتىنىڭ شەشىمىن قايتا قاراۋ تۋرالى شاعىمى دا بار» دەلىنگەن.
2018 جىلى قاراشادا ايماقتىق سوت ستاتيگە ۋاشينگتونداعى بۇعاتتالعان قازاقستان اكتيۆتەرىنە زاڭدىق شارالار قولدانۋعا رۇقسات بەرگەن. ال قازاقستان ستاتيگە بەرىلگەن بۇل رۇقساتتى توقتاتۋدى سۇراپ شاعىمدانعان ەدى، بىراق اقش سوتى بۇل ارىزدى قاناعاتتاندىرمادى.
اتالعان ماسەلەدەن بولەك، مامىردا نيدەرلاند سوتى قۇنى 5,2 ميلليارد دوللار تۇراتىن نيدەرلاندتىڭ KMG Kashagan B.V. كومپانياسىنداعى «سامۇرىق-قازىنا» مەملەكەتتىك قورى اكتسيالارىنا سالىنعان تىيىمدى كۇشىندە قالدىردى.
تۇيىندەۋ ءبولىمى
بۇل داۋعا قاتىستى ماسەلەدە ءارتۇرلى بولجامدار مەن پىكىرلەر ايتىلدى. كەي مالىمەتتەر قازاقستاننان وندىرىلەتىن سوما 500 ملن دەسە، كەي مالىمەتتەردە 540 ملن دوللار دەلىنگەن. قازاقستاننىڭ رەسمي ورگاندارى مەن حالىقارالىق ۇيىمدار اراسىندا پليۋراليزم تۋىنداعالى دا ءبىراز بولدى. ال 2017 جىلى جەلتوقساندا New York Mellon بانكى اناتول ءستاتيدىڭ قازاقستان ۇكىمەتىنە قارسى ارىزى بويىنشا قازاقستان ۇلتتىق قورىنىڭ 22 ميلليارد دوللار قارجىسىن بۇعاتتاعان. مينيسترلىكتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ۇكىمەتى بۇعاتتالعان قارجى كولەمىن 530 ملن دوللارعا دەيىن ازايتا العان.
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
بىشكەكتە كاسىپكەرلەر جاڭا سالىق ەرەجەلەرىنە قارسى اكتسيا وتكىزدى
موڭعوليا استاناسىندا جاپپاي نارازىلىق شەرۋلەرى ءوتتى
ەكىباستۇزدا جىلۋ جەلىسىندەگى اقاۋعا "ستانتسيا قىزمەتكەرىنىڭ قاتەلىگى" سەبەپ بولعانى ايتىلدى