ەرمۇرات باپي: قۇرىلتايدى «بالالاتۋ» – قوعامدى بولشەكتەۋدىڭ كەزەكتى امالى

– ەرمۇرات مىرزا، قۇرىلتاي وتكىزۋ جونىندەگى ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى رەتىندە سىزدەن انىق-قانىعىن بىلمەككە بىرنەشە سۇراعىمىز بار ەدى...

– ءجون. سۇراڭىز، بىلگەنىمدى ايتايىن. بىراق بىردەن ەسكەرتەتىن رەماركا – بۇل جيىننىڭ «ءىىى-ءشى حالىق قۇرىلتايى» دەگەن تولىق اتاۋى بار. الدىڭعى ەكەۋى بۇعان دەيىن استانا مەن الماتىدا وتكەن...

– ەندەشە ءبىز دە بىردەن ايتايىق: بۇل قۇرىلتايلار بىرىنەن سوڭ ءبىرى نەگە «بالالاپ» كەتتى؟ وتكەن اپتادا استانادا «شارۋالار قۇرىلتايى» دەگەن جيىن ءوتتى; ەندىگى بىرەۋىن الداعى جۇما كۇنى بالتاش تۇرسىمباەۆ پەن رىسبەك سارسەنبايۇلى اعالارىمىز باستاعان توپ الماتىدا; نۇرجان التاەۆتىڭ تىركەلمەگەن «ەل تىرەگى» پارتياسى ەرتەڭىندە – سەنبى كۇنى استانادا وتكىزگەلى جاتىر ەكەن...

– «بالالاۋ» ماسەلەسىن جاقسى ايتتىڭ، قويشىبەك (كۇلدى). بىراق مەن «بالالاماي» تۇرعانداعى بالتاش اعا باستاعان ءىىى-ءشى قۇرىلتاي وتكىزۋدىڭ باستاماسى قالاي پايدا بولعانىن ايتايىن. وتكەن قازان ايىنىڭ باسىندا «ەل مەن جەر» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشى حاتشىلىعى كەزەكتى وتىرىسىن وتكىزگەن كەزدە، رىسبەك اعا سارسەنبايۇلى كەزەكتى قۇرىلتاي وتكىزۋ جونىندە باستاما كوتەردى. جينالعاندار ءبىراۋىزدان كەلىستى. بىراق قاراشا ايىنا بەلگىلەنگەن ءىىى-ءشى قۇرىلتايدىڭ ناقتى وتەر كۇنى ول وتىرىستا بەلگىلەنبەگەن بولاتىن.

ال ەندى «ەل مەن جەر» قوزعالىسى اشىق ۇيىم بولعاندىقتان، ونىڭ جۇمىسشى جيىنىنا كەز-كەلگەن بەلسەندى ازامات قاتىسا الادى. سول «كەز كەلگەن» بىرەۋدىڭ بيلىككە جەتكىزگەن حابارىنان «بالالاۋ» باستالعان سياقتى...

– سوندا، كوشەدەن كولدەنەڭ ءوتىپ بارا جاتقان ادام دا قاتىسا بەرە مە؟

– قوعامداعى كىناراتقا جاناشىرلىعى جانە سوعان قاتىستى ايتارى بولسا، نەگە قاتىسپاسقا؟ مەنىڭشە، بالتاش اعا مەن ونىڭ ورىنباسارى ەركىن راقىشەۆ وتىرىستان ەشكىمدى قۋىپ شىققانىن كورگەن جوقپىن. ءوزىم قاتىسقان ءبىر دە ءبىر جيىننان «كولدەنەڭ كوك اتتى» قۋىلعانى ەسىمدە جوق.

دەگەنمەن گاپتىڭ ءبىر ۇشىعىن ءوزىڭ دە ءدال باستىڭ، قويشىبەك باۋىر. مىنە، رىسبەك اعا «قۇرىلتاي وتكىزۋدىڭ تولعاعى كەلدى» دەگەن سول جيىنعا «كوشەدەن كەلگەن» الدەكىم «ءتيىستى جەرگە» حابار جەتكىزگەن: «سولاي دا سولاي، بالتاشتار قۇرىلتاي وتكىزگەلى جاتىر» دەپ. ال «ءتيىستى» مەكەمەلەر «حالىقتىق» دەگەن اتاۋى بار قۇرىلتايدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ارەكەت قىلعان. سودان قۇرىلتايدىڭ «بالالاۋ» ناۋقانى باستالدى.

– ول «حابارشىنىڭ» كىم ەكەنىن ءسىز ناقتى بىلەسىز بە؟

– قولىنان ۇستاپ، اتاپ بەرۋدىڭ رەتى قيىن... ولاردىڭ قاسىندا «شام ۇستاپ تۇرعان» جوقپىن... دەگەنمەن، وتىرىسقا قاتىسقان اينالدىرعان ونشاقتى ادامنىڭ اراسىنان كىم ەكەنىن تۇسپالداپ ءبىلىپ وتىرمىن. شيرەك عاسىرعا جۋىق قوعامدىق قارەكەتتىڭ قاق ورتاسىندا جۇرگەن سوڭ، كىمنىڭ – كىم ەكەنىن، ونىڭ قايدان جانە قالاي پايدا بولعان «جانسىز» ەكەنىن پايىمدايتىن پراكتيكا جينادىق قوي...

– «قۇدايعا شۇكىر» دەڭىز... ال اتى-ءجونىن اتاپ بەرە الاسىز با؟

– كوزىنە شۇقىپ كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق، «باپي سەنى ءبىلىپ وتىر» دەپ، «ءتيىستى مەكەمەسى» وزىنە دە ەسكەرتە جاتار... مەن ءاربىر وسىنداي جيىنعا جەتىپ كەلەتىن «جاسىزداردىڭ» ءجون-جوسىعىن جاقسى بىلەم.

ال بىلە وتىرىپ، ايتپاۋىمنىڭ سەبەبى – مۇنداي «كوزگە شۇقۋلار» قوعامداعى جالپى قوزعالىسقا بەرەكەت اكەلمەيدى. ويتەتىن بولسام، قازاقتى قىرىققا بولشەكتەۋگە بەيىم بيلىكتىڭ ديىرمەنىنە سۋ قۇيعان بولامىن. بىزدەگى ىرىڭ-جىرىڭنىڭ بارلىعى وسىنداي «اناۋ – اگەنت»، «مىناۋ «كنب»-نىڭ جاندايشابى» دەگەننەن شىعادى. ول «حابارشى» بەيشارالار «ءتيىستى مەكەمەسىنەن» تيىن-تەبەنىن الىپ، جانىن باعىپ ءجۇر عوي – جۇرە بەرسىن. ار-ابىرويىن ساتىپ، حالىقتىق ءىستى استىرتىن كاسىپكە اينالدىرعان ادامنىڭ ك...ءتى قۋىستانىپ كورگەن كۇنىندە قايبىر قاسيەت بار دەيسىز؟!

قىسقاسى، سونداعى توبىقتاي ءتۇيىن ايتپاعىم – بيلىك ناعىز حالىقتىق جيىننىڭ بەي-بەرەكەتىن كەتىرۋ ءۇشىن، ءوزىڭ ايتقانداي، قۇرىلتايدى «بالالاتۋدىڭ» قامىن جاساپ جاتىر. وعان دال ۇرىپ، دالەل ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق: سوڭعى ون كۇندەگى ءۇش قۇرىلتايدى بيلىك پەن ءتيىستى ۆەدومستۆولاردىڭ تەحنولوگياسى تۋدىرىپ وتىر. قۇرىلتايدىڭ قادىرىن كەتىرۋ ساياساتى دەگەن وسى بولادى!

– سوندا، بيلىك «تۋدىرعان» سول ۇشەۋدىڭ ىشىندە سىزدەر وتكىزەتىن ءىىى-ءشى حالىق قۇرىلتايى دا كەتىپ قالعانى ما؟

– بارلىعىنىڭ «بالالاۋىنا» تۇرتكى بولعان سول ءىىى-ءشى قۇرىلتاي عوي. مۇنداعى ىمىراسىز وپپوزيتسيانىڭ وكىلدەرى وتكىزەتىن جيىندى بولشەكتەپ، بيلىك ونىڭ ءمان-ماعاناسىن ىدىراتىپ جىبەرۋدىڭ امالىن جاساپ باقتى. تۇپتەپ كەلگەندە، قوعامدا قالعان-قۇتقان وپپوزيتسيا مەن پروتەستىك قوزعالىستىڭ وكىلدەرىن ءبىر-بىرىمەن قىرقىستىرىپ قويۋدىڭ ساسىق ايلاسى ىسكە اسقانىن جاسىرۋعا بولمايدى. ەندى كەلىپ، ساياساتتان اۋلاق جۇرگەن قاراپايىم جۇرتشىلىق بۇلاردىڭ قايسىسى ناعىز قۇرىلتاي، قايسىسى – جالعان دەپ، باس قاتىرىپ ءجۇر.

بىراق باس قاتىراتىن تۇگى دە جوق: وپپوزيتسيالىق قوزعالىستا بۇرىننان جۇرگەن، بىلىقپەن بىلعانباعان، ەشقاشان بيلىكپەن اۋىزجالاسپاعان جىگىتتەر الماتىدا وتكىزگەلى وتىرعان قۇرىلتاي – بۇل ناعىز حالىقتىق جيىن. ال باسقاسىن اناۋ ەكەن، مىناۋ ەكەن دەپ، كۇنىبۇرىن تاڭبا تاققىم كەلمەيدى. بالكىم، الدەبىر ازاماتتار قوعامنان ورىن الۋ ءۇشىن شىنايى ارەكەت قىلىپ جاتۋى دا مۇمكىن عوي. ونىڭ ۇستىنە سول «اناۋ-مىناۋدىڭ» سالقىنى ازاماتتىق قوعامدى ودان ارى ىدىراتۋعا اكەلىپ سوعادى.

– سوندا قوعام بولشەكتەنەدى ەكەن دەپ، كونتسەرت قويىپ جۇرگەندەردى اشكەرەلەۋ قاجەت ەمەس پە؟

– ەگەر الدەككىمدەر حالىقتىڭ ميىن قاتىرىپ، راسىمەن دە «كونتسەر قويىپ» جۇرسە، ولاردى ۋاقىتتىڭ ءوزى-اق اشكەرەلەپ بەرەدى. كوپ كۇتەتىن تۇگى دە جوق: الداعى جۇما مەن سەنبى كۇندەرى كىمنىڭ – كىم ەكەنى ايقىندالادى. وتكەلى وتىرعان ەكى قۇرىلتايدىڭ مازمۇنى مەن ريتوريكاسى ايقىنداۋشى ينديكاتور بولا الادى. قوعامداعى بارىلىق كىناراتتىڭ، حالىقتى قايىرشىلىق دەڭگەيگە دەيىن جەتكىزىپ، ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن ساۋداعا سالعان، مەملەكەتتى قارىزعا باتىرعان ەڭ باستى فيگۋرانتتىڭ اتى-ءجونىن جانە ونىڭ قىلمىسىن قايسى قۇرىلتاي اتايدى – سول ناعىز حالىقتىق قۇرىلتاي بولماق. ال سىرتىنان سىلاپ-سيپاپ، ەلدەگى قياناتتىڭ يەسى «بيلىك» دەپ، جالپىلاما سوزبەن عانا شىعارىپ سالعان قۇرىلتاي – ول «كونتسەرتشىلەردىڭ» كەزەكتى قويىلىمى بولماق.

– ال ءسىزدىڭ جسدپ بۇل قۇرىلتايلاردىڭ قايسى جاعىندا؟

– ول نەگە مەنىڭ جسدپ-ىم بولۋى كەرەك؟! مەنىڭ وعان ەشقانداي قاتىسىم جوق!

– كەشىرەرسىز، كەزىندە ءسىز سول پارتيانىڭ توراعاسى بولعانىڭىزدى مەڭزەگەنىم عوي...

– بۇل پارتيا تۋرالى ءسوز قوزعالسا، مەنىڭ جىنىم كەلەدى! پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا دەيىن قوعامدى ءبىر ساتقان، سوڭعى پارلامەنتتىك سايلاۋدا – ەكى ساتىپ كەتكەن بۇل پارتيا الدەقاشان ءولىپ قالعان. ەندى كاريم ماسيموۆتىڭ «كونتورى» ونىڭ كوردە جاتقان قۋ سۇيەگىن سۋىرىپ الىپ، 26-قاراشا كۇنى ءىىى-ءشى حالىقتىق قۇرىلتايعا قاراما-قارسى ماقساتتا الدەبىر تۇسىنىكسىز «اشىق ساباق» وتكىزۋگە جۇمساپ وتىر ەكەن. اقىل-ەسى دۇرىس ادام ساتقىننىڭ ساباعىنان قانداي ءتالىم السىن؟ بۇل دا حالىقتىق قۇرىلتايدىڭ ماڭىزىن شايىپ جىبەرۋدىڭ امالىنان تۋعان قاسكويلىك ارەكەت دەپ بىلەم.

– ەرەكە، قۇرىلتايلار تاقىرىبىنان تىس تاعى ءبىر سۇراق: سەيسەنبى كۇنى ءبىرىنشى پرەزيدەنت نازارباەۆ «نۇر وتان» پارتياسىنداعى توراعالىق ورىنىن توقاەۆقا بوساتىپ بەردى. بۇل «اۋىس-ءتۇيىستىڭ» استارلى ماعاناسىن قالاي ءتۇسىندىرىپ بەرەر ەدىڭىز؟

– راسىندا، بۇل كۇرت شەشىم بولدى. بىراق استارىندا قانداي قيتۇرقى جاتقانىن ازىرگە ءدوپ باسىپ ايتا الماسپىن. شاماسى، نازارباەۆ ادەتتەگىدەي ءوزىنىڭ ينتريگالىق يىرىمىندەگى ەكى ەسەپ – ءبىر قيساپتىڭ قۋلىعىنا باستى ما دەپ ويلايمىن.

ءبىرىنشىسى – ساياسي-پارتيالىق بيلىكتىڭ تۇتقاسىن توقاەۆقا بەرە وتىرىپ، ءوز ورىنىن پرەمەرلىك پوستقا ايىرباستاۋدىڭ ايلاسىن جاساۋى مۇمكىن. كەلەسى پرەمەر-مينيسترلىككە ءماجىلىستىڭ سپيكەرى نۇرلان نىعماتۋليندى تاعايىنداتىپ، ونىڭ بوس قالعان ورىنىنا قىزى داريعا نازارباەۆانى اكەلۋى عاجاپ ەمەس. ەگەر مۇنداي ستسەرانيدىڭ جولى بولسا، بيلىكتىڭ ءترانزيتى ودان ارى جالعاسادى، تۇبىندە داريعانى كەزەكتى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا دايىندايدى دەپ بولجام جاساۋعا بولادى.

ەكىنشى نۇسقا – پرەمەرلىك پوستقا ءوزىنىڭ قولبالاسى باۋىرجان بايبەكتى تاعايىنداتىپ، ساياسي باسشىلىقتان بۇرىن، ءومىرىنىڭ سوڭعى شاعىندا ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىن تۇبىرىمەن شەشىپ كەتۋدىڭ ايلاسىن كۇيتتەۋى مۇمكىن. ماسەلەن، ەلدەگى جەكەشەلەندىرۋدىڭ ءۇشىنشى تولقىنى «سامۇرىق-قازىنا» ارقىلى ءجۇرىپ جاتقانى انىق. ەكونوميكانىڭ قالعان-قۇتقان ءىرى اكتيۆتەرىن وسى قوردىڭ اتىمەن ساۋدالاۋ ناۋقانى ءجۇرىپ جاتىر. ەندىگى جانە سوڭعى قالعانى – ەلدىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىن جەكە قولعا ساتۋ. سوڭعى كەزدەرى اراب ەلدەرىنەن ەنەرگەتيكاعا ينۆەستيتسيا كەلىپ جاتىر دەگەن اقپارات ءجيى ايتىلا باستادى.

– بايبەكتىڭ مۇمكىن بولار-بولماس پرەمەرلىگى «سامۇرىق-قازىنا» مەن ەنەرگەتيكاعا قالاي قاتىستى بولۋى مۇمكىن؟

– ساۋدا-ساتتىقتىڭ قۇجات-قاۋلىلارىن ۇكىمەت دايىندايتىن بولسا، پرەمەردىڭ قاتىسى قالاي بولمايدى؟ ەكىنشىدەن، اراب ەلدەرى قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنا نەگە قىزىعا قالدى؟ شاماسى، ەلگە كەلىپ جاتقان جانە تاعى دا كەلۋى مۇمكىن وسى ينۆەستيتسيا ارابتىكى ەمەس، نازارباەۆتىڭ اراب ەلدەرىنە تىققان كاپيتالى ما دەپ ويلايمىن. ال ول ميللياردتاردى ينۆەستيتسيالىق-مىس جولمەن ورنالاستىرۋ جانە ارام اقشانى جۋىپ-شايىپ كەرى شىعارىپ الۋ – ۇكىمەتتىڭ قاتىسىنسىز جۇزەگە اسپايدى. بايبەكتىڭ ميسسياسى – وسى افەرانى رەسمي جانە قولدانىستاعى زاڭنىڭ نەگىزىندە راسىمدەۋ بولۋى مۇمكىن بە؟ ابدەن...

– كىم ءبىلسىن، مۇمكىن شىعار... ۋاقىتى كەلگەندە كورەرمىز... سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

"The Qazaq Times"