التىنشى پرەزيدەنتتىڭ يناۋگۋراتسياسى: «حان سايلانعان» جاپاروۆ جانە شەتەلدىك قوناقتارسىز وتكەن ءراسىم

قىرعىزستاندا التىنشى پرەزيدەنتتىڭ يناۋگۋراتسياسى ءوتىپ جاتىر. بۇگىننەن باستاپ سادىر جاپاروۆ رەسمي تۇردە قىرعىزستان پرەزيدەنتى قىزمەتىنە كىرىستى. بىراق ەل بيلىگى بۇل جولى شەت مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىن ۇلىقتاۋ راسىمىنە شاقىرۋدان باس تارتقان.

نەگىزىنەن جاپاروۆتىڭ ۇلىقتاۋ راسىمىنە قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى، اسسامبلەيانىڭ ءومىر بويعى توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ شاقىرىلعان. الايدا نازارباەۆتىڭ ءوزى شارادا بوي كورسەتپەدى. ونىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن ءراسىم كەزىندە قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانسەيىت تۇيمەباەۆ وقىدى.

شارا مەملەكەتتىك تەلەارنادا تىكەلەي ەفيردە كورسەتىلدى. انت ءماتىنىن وقعان سوڭ جاپاروۆقا پرەزيدەنتتىڭ كۋالىگى مەن توسبەلگىسى تابىس ەتىلدى.

راسىمگە مەملەكەتتىڭ بۇرىنعى باسشىلارى سوورونباي جەەنبەكوۆ، 2021 جىلعى سايلاۋعا قاتىسقان پارلامەنتتىڭ بۇرىنعى سپيكەرلەرى، پرەزيدەنتتىككە كانديداتتار، پارلامەنت دەپۋتاتتارى، مينيسترلىكتەر باسشىلارى، رەسپۋبليكادا اككرەديتتەلگەن ديپلوماتتار مەن ۇقشۇ باس حاتشىسى ستانيسلاۆ زاس قاتىستى.

پرەزيدەنتتى يناۋگۋراتسياسى العاش رەت مەملەكەتتىك فيلارمونيا عيماراتىندا ءوتتى. الدىڭعى جىلدارى ول استانانىڭ وڭتۇستىك شەتىندە ورنالاسقان «الا-ارچا» مەملەكەتتىك رەزيدەنتسياسىندا، پرەزيدەنتتىڭ اكىمشىلىك عيماراتىندا وتەتىن.

5-6 قازانداعى وقيعالاردان كەيىن قىرعىزستاندا جاڭا ۇكىمەت جاساقتالىپ، وعان سادىر جاپاروۆ جەتەكشىلىك ەتىپ كەلدى. دەگەنمەن ول پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەندىكتەن، ونىڭ وكىلەتى توقتاتىلدى.

بيىل 10 قاڭتاردا قىرعىزستاندا مەرزىمىنەن بۇرىن پرەزيدەنت سايلاۋى مەن رەفەرەندۋم ءوتتى. سول كۇنى ازاماتتار پرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىن تاڭدادى. مەملەكەت باسشىسى لاۋازىمىنا 17 ۇمىتكەر بولدى. وسك اقپارات بويىنشا، دەرەكتەردى وڭدەگەننەن كەيىن سادىر جاپاروۆ ۋچاسكەلەردىڭ 79%-دان استام داۋىس جينادى. سايلاۋشىلاردىڭ 80%-دان استامى پرەزيدەنتتىك باسقارۋدى قولدادى.

سايلاۋمەن قاتار، مۇندا ەلدەگى باسقارۋ فورماسى بويىنشا رەفەرەندۋم ءوتتى. ناتيجەسىندە قىرعىزستان سايلاۋشىلارى پرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىن قولدادى. بۇل نۇسقانى رەفەرەندۋمدا داۋىس بەرگەندەردىڭ 81%-ى ماقۇلداعان. وسىلايشا، سادىر جاپاروۆ داعدارىستا قالعان قىرعىزستان بيلىگىن قولىنا الدى.

پاندەميا، كارانتين جانە بيلىكتىڭ اۋىسۋىنان كەيىن ءىجو 8,1%-عا قىسقارىپ، قىرعىزستان ەكونوميكاسى قۇلدىرادى. سونىمەن بىرگە، ەلدىڭ ەڭ ءىرى نەسيە بەرۋشىسى قىتاي قارىز بويىنشا تولەمدى تەك 2020 جىلعا جانە قوسىمشا سوماعا كەيىنگە قالدىرۋعا كەلىستى. بۇعان دەيىن پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەر اراسىندا وتكەن ەكى دەباتقا دا جاپپاروۆ قاتىسقان جوق. پىكىر سايىس بارىسىندا سادىر جاپاروۆتىڭ قىتايمەن استىرتىن بايلانىسى بار بولۋى مۇمكىن دەگەن ويدىڭ ۇشىن قانات يساەۆ ورتاعا تاستاعانى كوپ تالقىعا شوق تاستادى. ول بۇعان دەيىن «قىتاي تىڭشىسى بولۋى مۇمكىن» دەلىنگەن جك دەپۋتاتى ءادىل ءجۇنىسۇلى مەن سادىر جاپاروۆتىڭ بايلانىسىن ءجىتى تەكسەرۋ كەرەك دەگەن پىكىرىن ايتقان بولاتىن.

جاڭا پرەزيدەنتتىڭ بيوگرافياسى

52 جاستاعى سادىر جاپاروۆ – ساياساتكەر، II دارەجەلى مەملەكەتتىك كەڭەسشى، «ساياساتتاعى 10 جىل» (2015) كىتابىنىڭ اۆتورى.

ول 1991 جىلى قىرعىز مەملەكەتتىك دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىن، 2006 جىلى قىرعىز – رەسەيدەگى ب.ەلتسين اتىنداعى سلاۆيان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىندە سىرتتاي وقىعان.

2012 جىلدىڭ 3 قازانىندا سادىر جاپاروۆ «اتا-جۇرت» پارتياسىنىڭ دەپۋتاتتارى قامشىبەك تاشيەۆ، تالانت مامىتوۆپەن بىرگە بىشكەكتە «قۇمتور» التىن كەن ماسەلەسىنە بايلانىستى ميتينگ ۇيىمداستىرعان.

2013 جىلدىڭ تامىزىندا قىرعىزستان جوعارعى سوتىنىڭ شەشىمىمەن جاپاروۆ، تاشيەۆ جانە مامىتوۆ «بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋعا ارەكەت ەتكەنى ءۇشىن» كىنالى دەپ تانىلىپ، ءبىر جىل بەس ايعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. سونداي-اق ۇشەۋى دە دەپۋتاتتىق مانداتتان شەتتەتىلدى. بىراق سوت زالىندا بوساتىلدى. كەيىننەن جاپاروۆ ءتورت جىل بويى شەتەلدە تۇردى.

 

2017 جىلعى 25 ناۋرىزدا ساياساتكەر قىرعىزستانعا ورالعاننان كەيىن قاماۋعا الىندى. وعان قىلمىستىق كودەكستىڭ «كىسى ولتىرۋگە ارەكەت»، «كەپىلگە الۋ»، «بۇزاقىلىق»، «بيلىك وكىلىنە زورلىق-زومبىلىق ەتۋ» باپتارى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.

 

2017 جىلى 2 تامىزدا بىشكەكتىڭ پەرۆوماي اۋداندىق سوتى ونى بىرنەشە قىلمىس جاساعانى ءۇشىن 11 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىردى. سول جىلى ول قاراكولدە وتكەن ميتينگ كەزىندە ىستىقكول وبلىسىنداعى ۇكىمەتتىڭ وكىلەتتى وكىلى ەميل كاپتاگاەۆتى كەپىلگە العانى ءۇشىن كىنالى دەپ تانىلدى. كەيىن سوت جاپاروۆتىڭ جازاسىن 10 جىلعا دەيىن قىسقارتتى.

2019 جىلدىڭ سوڭىندا ەكس-دەپۋتات جاپاروۆ رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ اتىنا كەشىرىم جاساۋ تۋرالى ءوتىنىش بەردى.

2020 جىلى قازاننىڭ باسىندا قىرعىزستاندا پارلامەنتتىك سايلاۋ ناتيجەلەرىنە قارسى جاپپاي نارازىلىق اكتسيالارى باستالدى. 6 قازانعا قاراعان ءتۇنى جاپاروۆ جازاسىن وتەپ جاتقان شۋ وبلىسىنداعى كولونيادان ءوز جاقتاستارىمەن بوساتىلدى. سول كۇنى قىرعىزستاننىڭ جوعارعى سوتى ونىڭ ۇكىمىن جويدى.

14 قازاندا پارلامەنت دەپۋتاتتارى سادىر جاپاروۆتى قىرعىزستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ەتىپ بەكىتتى. پرەزيدەنت سوورونباي جەەنبەكوۆ ۇكىمەتتىڭ جاڭا قۇرامىن تاعايىنداۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. كابينەتتىڭ بۇرىنعى باسشىسى كۋباتبەك بورونوۆ رەسپۋبليكاداعى ىشكى ساياسي جاعدايدىڭ ۋشىعۋىنا بايلانىستى ءوز ەركىمەن قىزمەتىنەن كەتتى.

15 قازاندا پرەزيدەنت سوورونباي جەەنبەكوۆ وپپوزيتسيانىڭ قىسىمىمەن وتستاۆكاعا كەتتى. كونستيتۋتسياعا سايكەس، جاڭا سايلاۋ وتكىزىلگەنگە دەيىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ مىندەتتەرىن پارلامەنت سپيكەرى اتقارۋى ءتيىس ەدى. الايدا سپيكەر قاناتبەك يساەۆ پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىن پرەمەر-مينيستر سادىر جاپاروۆقا بەردى.

 

20 قازاندا سادىر جاپاروۆ «قىرعىز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتتىگىن ورىنداۋدى قابىلداۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويدى. سول كۇنى قىرعىزستاننىڭ جوعارعى سوتى ونى 2012 جىلى ەلدەگى بيلىكتى باسىپ الۋ ارەكەتى بويىنشا اقتادى.

 

14 قاراشادا جاپاروۆ ۇكىمەت باسشىسىنىڭ وكىلەتتىگىن ۋاقىتشا توقتاتۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولىپ پارلامەنت سپيكەرى، جاپاروۆتىڭ «سەنىمدى سەرىكتەسى» تالانت مامىتوۆ تاعايىندالدى.

بيىل 10 قاڭتاردا سادىر جاپاروۆ قىرعىزستان پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. ورتالىق سايلاۋ كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، ول سايلاۋشىلار داۋىسىنىڭ 79,2% داۋىسىن جيناعان. ونىڭ قارسىلاسى، «ءبۇتىن قىرعىزستان» پارتياسىنىڭ توراعاسى اداحان مادۋماروۆقا سايلاۋشىلاردىڭ 6,79%-ى داۋىس بەردى.

"The Qazaq Times"