بۇدان 6 اي بۇرىن، 22 مامىردا امەريكا قۇراما شتاتتارى «اشىق اسپان شارتىنان» شىعاتىنىن رەسمي مالىمدەگەن. كەلىسىم ەرەجەسىنە ساي 6 اي ۋاقىت ءوتىپ، 22 قاراشا دا اقش بۇل كەلىسىمنەن سىرت قالدى. بۇل دەرجاۆالار اراسىندا قارۋ-جاراق باسەكەسىنە توسقاۋىل قويىپ تۇرعان حالىقارالىق جۇيەنىڭ جويىلعانىن اڭعارتادى.

سوڭعى ۋاقىتتاردا ۋاشينگتون ماسكەۋدى «اشىق اسپان شارتىن» قاتارىنان بىرنەشە رەت بۇزدى دەپ ايىپتاپ كەلگەن ەدى. اسىرەسە، اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ بيلىككە كەلگەننەن بەرى بۇل كەلىسىمدى اشىق تۇردە سىناپ،  اتالعان كەلىسىم قۇراما شتاتتاردىڭ اسكەري قابىلەتتىلىگىن شەكتەپ، ونىڭ قارسىلاستارىن كۇشەيتتى دەپ كورسەتكەن.

كەشە، اقش ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسى كەلىسىمنەن شىققانى تۋرالى راستادى. سول كۇنى رەسەي ءسىم-ءى اقش-تىڭ بۇل قادامىن ايىپتادى. «ۋاشينگتون وسىنداي قادامعا باردى، بىراق ودان ەۋروپانىڭ، اقش پەن ونىڭ وداقتاستارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلمەيدى. باتىس رەسەي قانداي ارەكەت تەدى دەپ قاراپ وتىرعان بولۋى مۇمكىن، جاۋاپ وتە قاراپايىم – رەسەي بارلىق نۇسقاعا اشىق قارايتىنىن بۇعان دەيىن دە ەسكەرتەكمىز»، – دەگەن مالىمدەمەدە.

34 مەملەكەت قول قويعان «اشىق اسپان شارتى» 1992 جىلى جاسالىپ، 2002 جىلى اتقارىلا باستاعان. كەلىسىم قول قويعان ەلدەر ءوز ارا اسكەري كۇشتەرى مەن ولاردىڭ ارەكەتىن باقىلاۋ ماقساتىندا بارلاۋ ۇشاقتارىن ءبىر-ءبىرىنىڭ تەرريتورياسىنا جىبەرۋگە مۇمكىندىك بەرىپ كەلگەن. 2002 جىلدان بەرى كەلىسىمگە قول قويعان ەلدەر 1500 رەتتەن استام بارلاۋ ۇشاقتارىن ءبىر-ءبىرىنىڭ تەرريتورياسىنا جىبەردى. شارتتى تۇزۋشىلەر مەن ونى قولداۋشىلار بۇنداي بارلاۋ ارەكەتتەرى قارسىلاستاردىڭ اسكەري شابۋىلدارعا دايىندالىپ جاتپاعانىنا كوز جەتكىزۋگە، سول ارقىلى سەنىمدىلىك ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ كەلگەن.

مامىرداعى پومپەونىڭ مالىمدەمەسىندە رەسەيدىڭ «اشىق اسپان شارتىن» بۇزعانى تۋرالى ايتىلعان. اقش مەم.حاتشىسى رەسەيدى گرۋزيا شەكاراسى مەن رەسەيدىڭ وڭتۇستىك شەكارا  اۋداندارىنا باعىتتالعان رەيستەرگە، سونداي-اق، رەسەيدىڭ كالينينگراد انكلاۆىنداعى وپەراتسيالارعا شەكتەۋ قويدى دەپ ايىپتادى.

سۇيتسە دە، اقش-تىڭ اتالعان حالىقارالىق كەلىسىمنەن بىرجاقتى شىعىپ كەتۋى ورىنسىز دەپ سانايتىن ساراپشىلار بار. قارۋ-جاراقتى باقىلاۋشى ساراپشىلاردىڭ سوزىنشە، اقش-تىڭ كەيبىر تالاپتارى ورىندى، رەسەيدىڭ كەلىسىمگە ساي ەمەس بەلگىلەمەلەر ورناتقانى دا راس، الايدا قۇراما شتاتتىڭ كەلىسىمنەن باس تارتۋى شارتقا مۇشە بولعان وزگە ەلدەر ءۇشىن ىڭعايسىزدىق تۋعىزعان. ونىڭ ۇستىنە ناتو-داعى سەنىمدى وداقتاستارى مۇشە بولعان بۇل كەلىسىمنەن شىعىپ كەتۋ ارقىلى قۇراما شتاتتار ماڭىزدى اسكەري بارلاۋ ينفورماتسيالارىنىڭ كوزىنەن ايىرىلعان.

ترامپ اكىمشىلىگى وسىمەن بىرنەشە ماڭىزدى حالىقارالىق كەلىسىمدەردەن شىعىپ كەتتى. سونىڭ ەڭ ەلەۋلىسى 1987 جىلى جاسالعان قىسقا جانە ورتاشا قاشىقتىققا ۇشاتىن زىمىرانداردى شەكتەۋ تۋرالى شارت. وندا دا ۋاشينگتون ماسكەۋدى كەلىسىمدى بۇزىپ، جاسىرىن تۇردە زىمىرانداردى دامىتتى دەپ ايىپتاعان. بۇعان قوسا رەسەيمەن جاساسقان بۇل كەلىسىمگە قىتايدىڭ دا قوسىلۋىن تالاپ ەتكەن. بەيجىڭ قالىس قالىپ، ناتيجەسىندە ۋاشينگتون بۇل كەلىسىمدى «تۇككە جارامسىز» دەپ تاپقان.

وسىلايشا، ەكى رەتكى جاھان سوعىسى جانە «قىرعىي قاباق سوعىسىنان» العان ساباق پەن «تاۋبە-ءتاۋپيح» ىسپەتتى كەلىسىمدەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى جارامسىز بولىپ جاتىر. جاھاندىق گەوساياساتتا جازىلماعان مىناداي ءبىر شورە بار: ەگەر ءبىر پرەنتسيپ بۇزىلسا، ەكىنشىسى جارامسىز. بۇلاي جالعاسا بەرسە قازىرگى جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىققا ءسال دە بولسىن قورعان بولىپ تۇرعان كەلىسىمدەردىڭ ءبارى قۇرعاق قاعازعا ايتالىپ، سوڭىندا الەم حالقى جاڭا قاقتىعىستاردىڭ قاۋپىندە قالماق.

“The Qazaq Times”