كوروناۆيرۋستىڭ ەلىمىزدە تارالعانىنا دا ايدان استى. سودان بەرى ۆيرۋس تۋرالى اقپار وتاندىق اقپارات قۇرالدارى بەتىنەن ءبىر تۇسكەن ەمەس. ءوزىم دە وسى اقپارات سالاسىندا قىزمەت اتقاراتىندىقتان شىنايى دەرەككوزدى جەتكىزۋ ءۇشىن مەيلىنشە مالىمەتتەردى ءارتۇرلى كوزدەردەن وقىپ-بىلۋگە تىرىسامىن. قازاق تىلىنەن تىس، قىتاي، اعىلشىن تىلىندەگى كونتەنتتەردى ۇزبەي قاداعالايمىن. وسى ءبىر ايعا جۋىق ۋاقىتتا وتاندىق جانە شەتەلدىك باق-تاردى سالىستىرا كەلە، كەيبىر جايتتاردىڭ ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن قاراپايىم كوپشىلىككە جەتپەي جاتقانىن ۇعىندىم.
قىتايدىڭ ماسكا ساياساتى
الدىمەن ماسكا تۋرالى ايتايىن. ناۋرىز ايىنىڭ باسىنان بەرى، ەلمىزدەگى ءدارىحانالاردا ماسكا جوق دەگەن سوزدەر ايتىلا باستادى. بۇل كەزدە مەن بۇعان اسا ءمان بەرە قويمادىم. حالىق جاپپاي ماسكانى ساتىپ العان شىعار دەپ ويلاعان ەدىم. بىراق جاقىندا مىنا جاڭالىقتى وقىدىم. «Daily Mail» سايتىندا “The true scale of China's medical stockpile is revealed: More than TWO BILLION masks were imported into Wuhan in just one month as the coronavirus crisis escalated” دەگەن تاقىرىپپەن مىنانداي مالىمەت جاريالاندى: قىتاي ۇكىمەتى قاڭتار ايىنان باستاپ، ءبىر ايدىڭ ىشىندە الەم ەلدەرىنەن 20ميلليارد ماسكا ساتىپ الىپتى. ال ول كەزدە ولار اۋرۋدى جاسىرىپ، ادامعا جۇقپايدى دەپ الەمدى الداعان. بىراق وزدەرى جاپپاي ماسكا ساتىپ الۋعا كوشكەن، باسقا ەلگە ۆيرۋس جەتكەندە ماسكانىڭ تاپشىلىعى بىلىنە باستادى. ىندەت الەمگە جايىلىپ، قاجەتتى ماسكادان تارىعۋ بايقالعاندا قىتاي ۇكىمەتى وسىنى پايدالانىپ ماسكامەن ديپلوماتتىق جۇمىستارىن جۇرگىزە باستادى. جان-جاققا ماسقا جىبەرىپ، ءوزىن وسى الەمنىڭ قۇتقارۋشىسى رەتىندە ساياسي ساحنادا ءرول سومداي باستادى. مىنا ءبىر اقپاراتقا قاراڭىز، فرانتسيا قىتايعا 10ميلليارد ماسكاعا تاپسىرىس بەرگەن، ال قىتاي باسشىسى: “ماسكا بەرەمىز، بىراق Huawei كومپانياسىنىڭ 5G تەحنولوگياسىن پايدالانىڭدار», – دەپ تالاپ قويعان. ءبارىمىز Huawei-ءدى بىلەمىز، بىراق ونىڭ ءتۇبى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ كومپانياسى ەكەنىن كوبى بىلە بەرمەيدى. ءبىزدىڭ قازاقستانعا دا قىتاي ۇكىمەتى ماسكا جانە باسقا دا كومەك بەرىپ جاتىر. ءيا، بۇل جاقسى ءىس، قىتايدا ۆيرۋس تاراپ جاتقان كەزدە ءبىزدىڭ ەلگە كومەك قولىن سوزعانى قۇپتارلىق. بىراق قىتاي ۇكىمەتى تەگىن كومەك بەرمەيدى، ءبىز قاراپايىم حالىق بيلىكتە وتىرعان كىسىلەر ولارمەن قالاي كەلىسكەنىن بىلمەيمىز. سونى اشىق حالىققا جەتكىزۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
تاعى ءبىر قىزىق اقپارات، قىتاي ءبىر اي بۇرىن يتالياعا گۋمانيتارلىق كومەك بەرگەنىن كوپتەگەن باق-تان وقىدىق. بۇل كەزدە يتالياداعى جاعداي ۋشىعىپ، قيىن حالگە دۋشار بولعان. الايدا گۋمانيتارلىق كومەك دەگەنمەن، قىتاي يتالياعا بەرگەن مەديتسينالىق جانە باسقا دا قۇرالدارىن تەگىن بەرمەگەنى، ساتقانى انىقتالىپ وتىر. سونداي-اق مەديادا يتالياندىقتار قىتاي ەلىنىڭ ءانۇرانىن شىرقادى، “يتاليا قىتاي ارقاسىندا ۆيرۋسپەن كۇرەسىپ جاتىر” دەگەن جالعان ۆيدەولار تاراتتى. بىراق يتاليا جۋرناليستەرى مۇنىڭ وتىرىك ەكەنىن دالەلدەپ، جازىپ جاتىر. قىتايدىڭ يتالياعا كومەكتەسىپ جاتقانى قالاي پروپوگاندا قۇرالىنا اينالدى:
مۇنداي «گۋمانيتارلىق» كومەك قىتايدان ەلىمىزگە دە كەلدى. وكىنىشتىسى قىتايدىڭ قازاقستانعا گۋمانيتارلىق كومەك پەن دارىگەرلەردى جىبەرۋى ناعىز پروپوگاندا قۇرالىنا اينالدى. سول كەلگەن دارىگەردىڭ ءبىرى قازاقستاندىق ارنالارعا بەرگەن سۇحباتىندا ء“بىز ۆيرۋستى جەڭىپ كەلدىك” دەپ سەنىمدى تۇردە كەسىپ ايتتى. ەگەر ۆيرۋستان ايىقتىراتىن ءدارى شىقپاسا، نەمەسە ونىڭ الدىن الاتىن ۆاكتسينا ءالى قولدانىستا بولماسا، وندا ونى قالاي جەڭدىك دەپ ايتۋعا بولادى؟! كەرىسىنشە «ۆيرۋستى جەڭدىك» دەگەن قىتايدىڭ باسقا ەلگە جىبەرگەن ماسكا، تەست، كوستيۋمدارى ساپاسىنىڭ تومەن بولۋىنا بايلانىستى كەرى قايتارىلۋدا. ماسەلەن، چەحيا قىتايدان العان تەست 80% قاتە كورسەتەتىنىن ايتتى. ءبىزدىڭ ەلگە بەرگەن زاتتاردىڭ ساپاسى قانداي، ىسكە جاراي ما؟ بۇل ءالى بەلگىسىز... بىرقاتار ەلدەر قىتايدىڭ تومەن ساپالى كومەكتەرىنەن باس تارىپ، قايتارىپ جىبەردى: كوروناۆيرۋسقا بايلانىستى ءبىر قاتار ەلدەردىڭ قىتايدىڭ مەديتسينالىق جابدىقتارىنان باس تارتقانى، Los Angeles Times-تاعى "جارامسىز ماسكالار مەن جالعان تەستتەر تۋرالى ماتەريال، ءيا بولماسا نيدەرلاندتاعى مىڭداعان جارامسىز ماسكالار نەمەسە "پراگا تاڭىنداعى" ماتەريالداردى قازاق وقىرماندارىنادا ۇسىنۋ كەرەك.
قازاقستان نە ءۇشىن قىتايدى سوتقا بەرۋ كەرەك؟
قىتاي بيلىگىنىڭ قازىرگى ارەكەتى ۆيرۋستىڭ وزدەرىنەن شىققانىن مويىنداماي، جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشىپ، كەرىسىنشە ءوزىن الەمدى قۇتقارۋشى رەتىندە كورسەتۋگە سايادى. ولار ءتىپتى باستاپقىدا ۆيرۋس اقش-تان شىقتى، يتاليادان شىقتى دەگەن جالعان اقپارات تاراتۋعا تىرىستى. ونىسى ونبەگەن سوڭ عانا عىلىمعا جۇگىنەيىك دەپ توقتاعان بولدى.
امەريكا، ۇلىبريتانيا، ءۇندىستان ت.ب. ەلدەردىڭ ادۆوكاتتارى باستاپ، قىتاي ۇكىمەتىن حالىقارالىق سوتقا بەرۋدى قولعا الىپ جاتىر، سەبەبى قىتاي ۇكىمەتى باستاپقىدا ۆيرۋستى جاسىرىپ، ادامعا جۇقپايدى دەپ الەمدى الدادى. ەگەر ەڭ باسىندا جاسىرماي الەمگە شىندىقتى جاريالاسا، قازىر مۇنداي كوپ ادام ءولىمى بولمايتىن ەدى، قانشاما ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا دا مۇنداي ۇلكەن زيان اكەلمەيتىن ەدى. امەريكا ساياساتكەرلەرىنىڭ ايتۋى بويىنشا، ەگەر قىتاي ۇكىمەتى شىعىندى تولەمەسە، وندا باسقا دا امالمەن تولەم جاساتۋعا بولادى. مىسالى: 1.قىتايدىڭ امەريكاداعى جىلجىمايتىن مۇلىكتەرىن تاركىلەۋ; 2. قىتايدان كىرەتىن تاۋاردىڭ باج سالىعىن كوتەرۋ; 3. قىتايعا بەرەشەك قارىز اقشادان الىپ قالۋ.
مەنىم ويىمشا، ءبىزدىڭ ەل دە قىتايدى سوتقا بەرۋ جانە تولەم تۋرالى ماسەلەنى كوتەرۋى كەرەك. مۇنداي ماسەلەنى كوتەرۋدىڭ كەلەسى پايدالارى بار: 1. ءوز بيلىگىمىزگە قىتايعا قاتتى جاقىنداۋعا بولمايتىنىن، حالىقتىڭ قارسى ەكەنىن سەزدىرىپ، بيلىكتى سوعان ساي ساياسي قادامدار جاساۋعا ماجبۇرلەۋگە بولار ەدى; 2. قىتاي ۇكىمەتىنە دە قىسىم بولادى. ولارعا قازاق ەلى قولىنداعى ويىنشىق ەمەس، ونىڭ دا وزىندىك ءۇنى، پوزيتسياسى بار ەل ەكەنىن كورسەتۋ كەرەك; 3. ءوزىمىزدىڭ حالىققا وسى ۆيرۋستىڭ شىعۋى، بىزگە اكەلگەن زياندار كىمنىڭ كەسەلى ەكەنى تۇسىندىرۋگە بولادى; 4. ءبىزدىڭ ءىسىمىز باسقا ەلدەرگە ۇلگى بولماق; 5. ەگەر پايداسى بولىپ، تولەم جاساسا، ءبىزدىڭ وسى توتەنشە جاعىدايدا بولعان ەكونوميكالىق شىعىندارعا جەڭىلدىك اكەلەر ەدى. تۇپتەپ كەلگەندە، ماقسات قىتايعا اقشانى تولەتۋ ەمەس، ساياسي تاۋەلسىز ەل ەرتىندە ءوز مۇددەسىن قورعاي الۋعا قاۋقارلى ەكەنىن كورسەتۋ. ەگەر ولار تولەمدى وتەۋدەن باس تارتسا، ءبىزدىڭ ولارعا قارىزدان قىسقارتۋ جاساۋدى تالاپ ەتۋىمىزگە دە بولادى.
«ۋحان كۇندەلىگى» شىندىقتى اشكەرەلەدى
ۋحان قالاسىندا تۇراتىن Fang Fang دەگەن جازۋشى جاقىندا ءوزىنىڭ “Wuhan Diary” (ۋحان كۇندەلىگى) دەگەن كىتابىن جارىققا شىعاردى، بىراق تەك اعىلشىنشا جانە نەمىس تىلدەرىندە باسىلدى. قىتاي ءوز ىشىندە بۇل كىتاپتى شىعارۋعا تىيىم سالدى. سەبەبى بۇل كىتاپتا ۋحان قالاسى كارانتيندە بولعان كەزدە دارىگەرلەردىڭ شىنايى وقيعالارىن كورسەتتى. بۇل قىتايدىڭ ءوزىنىڭ پروپاگانداسىنا ۇلكەن سوققى. قازىر «Wuhan Diary» دەگەن كىتاپ Amazon سايتىندا ساتىلىمدا بار. Fang Fang-دى قىتايلىقتار ينتەرنەتتە جامانداپ، ونى سوتتاۋ كەرەك دەپ شۋ كوتەرىپ جاتىر، سەبەبى ول ۋحاندا بولعان شىنايى ىستەردى الەمگە كورسەتتى. ءبىزدىڭ قازاقستاندىقتارعا ۋحاندا بولعان جاعدايدى وسى كىتاپ ارقىلى كورسەتۋگە بولار ەدى... ال وكىنىشتىسى، ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ارناسى «قازاقستان» قىتايدىڭ يدەولوگيالىق سويىلىن سوعىپ، كومپارتيانىڭ ناسيحاتىن ۇرانداتاتىن قىتاي بيلىگى تاراپىنان ازىرلەنگەن «ۋحان» تۋرالى دەرەكتى ءفيلمدى كورسەتپەك. بۇنى دا ءبىزدىڭ اقپاراتتىق قورعانىس ساياساتىمىزعا قاعىلعان سىنا دەپ بىلەمىز.
وسى ۆيرۋس قىتاي ۇكىمەتى ءوز قولىمەن جاساعان دەگەن دەرەكتەر شىعىپ جاتىر. ەگەر بۇل دالەلدەنسە، ونداي قىتاي ۇكىمەتىنە قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالاتىنى ءسوزسىز. قىتاي ۇكىمەتى قازىر الەمدەگى ەڭ ۇلكەن قىرعىننىڭ سەبەپكەرى بولۋى مۇمكىن. وسى جولى ۆيرۋستىڭ تاراۋى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ شىنايى بەت-الپەتىن الەمگە ايپاراداي اشتى. قازىر اقش، جاپونيا وزدەرىنىڭ قىتايداعى زاۋىتتارىن تولىقتاي شىعىندارىن وتەي وتىرىپ، ءوز ەلىنە قايتارۋعا تالپىنىپ جاتىر.
جوعاردا ايتىلعان اقپاراتتار وسەك-اياڭ، قيال ەمەس، الەمدىك باق-تاردان الىنعان اقپارات نەگىزىندە قورىتىلىپ جازىلعان. سوندىقتان قىتايدان كەلگەن كومەكتى (ونى بوداۋىنىڭ نە ەكەنىن بىلمەستەن) جاتىپ كەپ جارنامالاۋدىڭ، قىتايدى «قامقورشى»، «تاتۋ» كورشى ەتىپ اسپەتتەۋدىڭ وتە قاۋىپتى ەكەنىن، بەيسانالى تۇردە ساناعا سوققى جاسالىپ جاتقانىن ءتۇيسىنىپ، ودان قورعاناتىن ۋاقىت جەتتى. ەسەسىنە قازىرگى تاڭدا قارۋ سوعىسىنان دا اقپاراتتىق سوعىستىڭ قاۋىپتى بولاتىنى الدەقاشان ايقىندالعان ەمەس پە...
تاعى باسقا دا ماڭىزدى اقپاراتتار سىلتەمەسى:
https://edition.cnn.com/2020/04/12/asia/china-coronavirus-research-restrictions-intl-hnk/index.html
https://wuhanmemo.com/?page_id=230929
ەربەك اقباەۆ
شەرزاتتىڭ ءولىمى ىسىنە قاتىستى قۇپيا ۆيدەونى جاريالاۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ – ساراپشىلار مەديا سىنى
24 قازان – كىتاپحاناشىلار مەرەكەسى قۇتتى بولسىن!
«ۋچاسكەدەن ارۋاققا كوك حات»: الماتىدا مارقۇمعا كەلگەن شاقىرتۋ
كوميسسيا مەن باقىلاۋشى ەسەبىندەگى ايىرماشىلىق: الماتىدا رەفەرەندۋم قالاي ءوتىپ جاتىر؟
ء"ادىل قازاقستان، ەستيتىن مەملەكەت" ەندى ادۆوكاتتارعا قىسىم جاساي باستادى ما؟
«پسەۆدو-بايقاۋشى» الدە كاسىبي باقىلاۋشى: رەفەرەندۋمدى كىم باقىلايدى؟