«نازارباەۆ كەتكەن جوق...»

2019 جىلى 19 ناۋرىزدا جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا ساعات 19:00-دە قازاقستان پرەزيدەنتى وتستاۆكاعا كەتەتىندىگىن جاريا ەتتى.

1990 جىلدان باستاپ پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا بەس رەت جەڭىسكە جەتكەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ توسىن مالىمدەمەسى جانە الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندى قانداي ساياسي جاعدايدىڭ كۇتىپ تۇرعاندىعى جايلى ساراپشىلار پىكىرىنە زەر سالساق.

ۇكىم جانە مۇراگەر

«نازارباەۆتىڭ بيلىكتەن كەتۋى توسىن جايت ەمەس» – دەيدى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ول ءوز سوزىندە: «بيىل اقپاندا قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسى نازارباەۆتىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگىن توقتاتۋ تۋرالى ساۋالىنا جاۋاپ بەردى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى كونستيتۋتسيا بويىنشا پرەزيدەنتتىڭ وتستاۆكاعا ءوز ەركىمەن كەتۋى قابىلدانا ما دەگەن ساۋالدار قويدى. سول كەزدە-اق نازارباەۆتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋگە دايىندالعاندىعى بەلگىلى بولدى»، – دەيدى. وتستاۆكا تۋرالى رەسمي مالىمدەمە جاساسا دا، نازارباەۆ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ باسشىسى بوپ قالا بەرەدى. «نۇر وتان» پارتياسى باسشىسىنىڭ قىزمەتى دە ساقتالادى. سونىمەن قاتار، 2010 جىلى زاڭدى تۇردە بەكىتىلگەن «ۇلت كوشباسشىسى» لاۋازىمدى مارتەبەسى نازارباەۆتىڭ ەنشىسىندە قالىپ وتىر. سول ۋاقىتتا بيلىك ءترانزيتى جۇيەسىن قۇرۋعا العاشقى قادام جاسالدى جانە بيلىك بىرنەشە جىل بويى ساياسي، كونستيتۋتسيالىق مانەۆر كورسەتىپ كەلدى.

كونستيتۋتسياعا سايكەس، قازاقستان پرەزيدەنتى قىزمەتىن پارلامەنتتىڭ سپيكەرى قاسىم-جومارت توقاەۆ اتقارادى. بىراق، دوسىم ساتپاەۆتىڭ ايتۋىنشا، نازارباەۆ توقاەۆتى ءوزىنىڭ «مۇراگەرى» رەتىندە تاعايىنداعان جوق. «مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەلەسى سايلاۋى 2020 جىلعا بەللگىلەندى. بۇل وتە قىزىقتى ءسات بولماق: ءبىز ەندى سايلاۋعا كىمنىڭ قاتىسىپ، كىمنىڭ باس تارتانىنىنا كۋا بولامىز»، – دەيدى ساراپشى.

«كەز كەلگەن جاعدايدا نازارباەۆ پرەزيدەنت قىزمەتىنەن كەتسە دە، ساياسي جۇيەنى باقىلاۋدى توقتاتپايدى» – دەگەن ساتپاەۆ قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتىن دەن سياوپينمەن سالىستىردى.

وتپەلى كەزەڭنىڭ باستالۋى

«پرەزيدەنت نازاباەۆتىڭ 30 جىلدان كەيىن وتستاۆكا تۋرالى شەشىمى كۇتپەگەن جاڭالىق بولدى. بىراق، بۇل شەشىم بيلىكتەگى ساياساتقا ەشقانداي ەلەۋلى وزگەرىستەر ەنگىزبەيدى»، – دەپ مالىمدەدى «PRISM» بريتاندىق ساياسي كەڭەس بەرۋ اگەنتتىگىنىڭ قازاقستان بويىنشا ساراپشىسى كەيت ماللينسون.

قازاقستاندا نازارباەۆ بيلىگى تۇسىندا قاۋىپسىزدىك كەڭەس تۋرالى زاڭ قابىلداندى: بۇل ورگاننىڭ مارتەبەسى كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگاننان كونستيتۋتسيالىق قىزمەتكە وزگەرتىلدى، ال ورگاننىڭ وزىنە كەڭ وكىلەتتىكتەر بەرىلدى، دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى. 2018 جىلى نازارباەۆ ءومىر بويى قازاقستان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن باسقارۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. جاڭا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ – بيلىكتى سەنىپ تاپسىرۋ ءۇشىن وتە قاۋىپسىز «دەلدال»، دەپ ەسەپتەيدى كەيت ماللينسون.

«نازارباەۆ قازاقستانمەن ء(بىرىنشى سينگاپۋرلىق پرەمەر لي كۋان يۋدىڭ «مينيستر-مۇعالىمدەر» ۇستانىمىنا ۇقساس) ىقپالدى بيزنەس-توپتاردىڭ جانە ەليتاعا كىرەتىن ساياساتكەرلەردىڭ مۇددەلەرىن سايكەستىرە، قىتاي مەن رەسەيدى قوسا العاندا، ەلدىڭ نەگىزگى كورشىلەرىمەن ساياسي قارىم-قاتىناستى باسقارا وتىرىپ، بەيرەسمي تاراپ بولۋدى جالعاستىرادى. جاڭا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ – قاۋىپسىز دەلدال. ول ەكس-پرەزيدەنتتىڭ سەنىمدى سەرىكتەسى. سايلاۋ مەرزىمىنەن تىس وتكىزىلىپ، توقاەۆ پرەزيدەنت لاۋازىمىن ساقتاپ قالۋى مۇمكىن»، – دەيدى ماللينسون.

«قانشا دەگەنمەن، بۇل قادام قازاقستاننىڭ ساياساتى مەن ەكونوميكاسىندا باسىمدىققا يە وتباسى «نازارباەۆتار كورپوراتسياسى» باسقارماسىنىڭ ىقپالىن ساقتايدى. جانە بيلىكتى ۋاقىتشا باسقارۋشىمەن جاسالعان ەكەۋارا ستسەناري بويىنشا قازاقستان رەسەيدىڭ ءرولى، مۇناي باعاسى، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قيىندىقتاردى جانە ەليتا ىشىندەگى كۇرەستى قوسا العاندا، ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلارعا بايلانىستى وراسان زور تاۋەكەلگە بەل بۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، پرەزيدەنتتىڭ ماڭگىلىك ەمەس ەكەندىگىن تۇسىنگەن قازاقستان حالقى ءۇشىن بيلىكتىڭ ءدال قازىرگى سالىستىرمالى ۆاكۋمدەگى ءومىرىن پايدالانۋعا تىرىساتىن وزگە مەملەكەتتەر اراسىنان دۇشپاندار دا تابىلادى»، – دەيدى بريتاندىق ساراپشى.

«30 جىل كۇتكەن...»

قازاقستانداعى ساياسي جاڭالىققا قاتىستى ساياساتتانۋشى الماس چۋكين: «پرەزيدەنتتىڭ كەتۋى ءبىز ءۇشىن كۇتپەگەن جايت بولدى. 30 جىلدان كەيىن قازاقستاندىقتار ءۇشىن جاڭا جاعداي ورىن الدى، ءارى ءۇش ايدان كەيىن كەزەكتەن تىس سايلاۋ كۇتىپ تۇر. نۇرسۇلتان نازارباەۆ پرەزيدەنت قىزمەتىنەن ءوز ۋاقىتىندا كەتىپ، وتە دۇرىس قادام جاسادى. بۇل رەتتە ول ەشقانداي تۇسىنىكتەمە بەرگەن دە جوق. بيلىكتە وتىز جىل بولدى، التىنشى مەرزىمنەن كەيىن شارشاعان دا شىعار»، – دەيدى چۋكين.

ال ساياساتتانۋشى ەربول ەدىلوۆ: «ونىڭ كەتۋى دەكوراتيۆتى ورىن الدى، ويتكەنى بيلىكتىڭ باستى تۇتقاسى – ۇلت كوشباسشىسى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ باسشىسى جانە «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ كوشباسشىسى سىندى لاۋازىمى ساقتالادى. وسى رەتتە توقاەۆ تۋرالى ايتا كەتۋ كەرەك، ول ءوز مىندەتتەرىن تەك كەلەسى سايلاۋعا دەيىن عانا ورىندايدى. كەلەسى پرەزيدەنت كىم بولسا دا، ونىڭ وكىلەتتىلىگى ەلباسىعا ياعني ۇلت كوشباسشىسىنا قاراعاندا تومەن بولادى» – دەدى.

«ەكس-پرەزيدەنتتىڭ جوسپارلانباعان تەلەۆيزيالىق ۇندەۋى جاريالانعان سايىن، قازاقستان حالقى پرەزيدەنت ءوز وتستاۆكاسىن ەفيردە جاريالايدى دەپ ويلايتىن. بىراق، ءار حابار نازارباەۆتىڭ ەل دامۋىنا قاتىستى جاڭا جوسپارلارى تۋرالى كەزەكتى جولداۋ بولاتىن. دەگەنمەن، بۇل قاۋەسەت پرەزيدەنتتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋى جونىندەگى كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ ۇستانىمىن انىقتاۋ تۋرالى وتىنىشىنەن كەيىن كوپ نارسە ءبىلدىردى. ءالى دە كوپ نارسەلەردى نازاردان تىس قالدىرعان جوق. نازارباەۆ – قازاقستان حالقى بىلەتىن جالعىز پرەزيدەنت.  بۇل ورتالىق ازيانىڭ اۆتوريتارلىق رەجيمدەرىنە ارنالعان ادەتتەگى تاجىريبە. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءادىل، ەركىن سايلاۋ ورىن الماسا دا، ونىڭ وزگە مەملەكەتتەرمەن تىعىز بايلانىسىن جانە تانىمالدىعىن ولشەۋ مۇمكىن ەمەس»، – دەيدى جۋرناليست-ساراپشى ابدۋجاليل ابدۋراسۋلوۆ.

سونىمەن...

قازاقستاندى 30 جىلعا جۋىق باسقارعان ەكس-پرەزيدەنت وتستاۆكاعا كەتۋ تۋرالى مالىمدەمەنى كەزەكتى پرەزيدەنت سايلاۋىنا بىرنەشە اي قالعاندا جاريا ەتتى. دەگەنمەن، ول ساياسي ارەنادان كەتپەيدى. سونىمەن قاتار، ساراپشىلار قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى جانە «نۇر وتان» پارتياسى باسشىسىنىڭ ەلدىڭ ساياسي جۇيەسىن باقىلاۋدى ساقتاپ قالاتىندىعىن ايتتى. دەمەك، 2020 جىلعى سايلاۋ شۇعىل تۇردە مەرزىمىنەن تىس وتكىزىلمەيتىن بولسا، قازاقستان كوپۆەكتورلى ساياساتتا باسقا قىرىنان تانىلا الادى.