اقش-تا ارالىق سايلاۋ: دونالد ترامپ بيلىگىنە شەكتەۋ قويىلا ما؟

6 قاراشادا امەريكادا ارالىق سايلاۋ وتپەكشى. بىراق، پرەزيدەنت دونالد ترامپتىڭ ەسىمى سايلاۋشىلارعا بەرىلەتىن بيۋللەتەندەردە بولمايدى. دەمەك، الدىن-الا سايلاۋ ناتيجەلەرى ونىڭ پرەزيدەنتتىك مەرزىمىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن.

«The New York Times» تىلشىلەرىنىڭ ايتۋىنشا، ارالىق سايلاۋدا امەريكالىقتار 35 سەناتور، 36 شتات گۋبەرناتورىن، 435 وكىلدەر پالاتاسىنىڭ مۇشەسىن جانە ونداعان زاڭ شىعارۋشىلاردى تاڭدايدى. ەگەر دەموكراتتار سەناتقا باقىلاۋ جاسايتىن بولسا، ولار دونالد ترامپتىڭ سوڭعى ەكى جىلداعى بيلىگىن ايتارلىقتاي شەكتەي الادى.

سەنات ءۇشىن سايلاۋدا دەموكراتتارعا قاراعاندا، رەسپۋبليكالىقتار جوعارى پوزيتسياعا يە: ولار تەك توعىز كومپانيا قوجايىندارىن اۋىستىرا الادى.

 ترامپ لاۋازىمىنا قاۋىپ تونە مە؟

ارالىق سايلاۋدى «پرەزيدەنتكە سەنىم» (The confidence of the President and trust the President) تۋرالى رەفەرەندۋم رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. بۇل دەگەنىمىز اق ءۇيدى باقىلايتىن پارتيا ءۇشىن جاعىمسىز جاڭالىق.

دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قۇراما شتاتتارىندا 1934 جىلدان باستاپ ارالىق سايلاۋ 21 رەت وتكىزىلگەن. وسى جىلدار ارالىعىندا پرەزيدەنتتىك پارتيا ءۇش رەت وكىلدەر پالاتاسىندا جانە بەس رەت سەناتتا وسىمگە قول جەتكىزدى.

پرەزيدەنتتىڭ ماقۇلداۋ رەيتينگىسى – اق ءۇي قاراماعىنداعى پارتيالاردىڭ دەڭگەيىن انىقتاۋ ءۇشىن ارنالعان. دونالد ترامپ رەيتينگى سوڭعى ۋاقىتتا 40%-دىق كورسەتكىشكە جەتتى. سالىستىرمالى تۇردە، باراك وبامانىڭ رەيتينگى 2010 جىلعى ارالىق سايلاۋ الدىندا 45%-دى قۇراعان بولاتىن. ياعني ەلدەگى قارسىلىقتارعا قاراماستان، مەملەكەت تاراپىنان ترامپتىڭ كورسەتكىشى جوعارى باعالانعان.

قازىرگى ۋاقىتتا امەريكا دەموكراتتارى ءوز باسەكەلەستەرىنەن 10 پايىزعا وزىپ تۇر. دەگەنمەن، سايلاۋ الدىنداعى ناتيجەلەر رەسپۋبليكاشىلارعا ەرەكشە ءۇمىت سىيلايدى دەپ ايتۋ قيىن. ياعني ءار سوزىندە «امەريكا – ۇلى مەملەكەت! بۇل – دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيدى!»، – دەيتىن پرەزيدەنت دونالد ترامپتىڭ دەڭگەيىنە ايتارلىقتاي نۇقسان كەلمەيدى.

 دەموكراتتار پرەزيدەنت «قاتەلىگىن» وزىنە قارسى قولدانباق

اقش-تا كونگرەسس مۇشەلەرىنىڭ ورتاشا جاسى – 60. سول سەبەپتى كونگرەسسمەندەر اراسىندا جاس ايىرماشىلىعى بويىنشا ارتتا قالۋشىلىق ءجيى بايقالادى. وباما بيلىكتەن كەتكەن سوڭ، 30-دان استام رەسپۋبليكالىقتار ءوز ەركىمەن وتستاۆكا كەتكەن. جازۋشى بوب ۆۋدۆوردتىڭ «قورقىنىش: اق ۇيدەگى ترامپ» كىتابىنان سوڭ، بيلىكتەگى كەيبىر دەموكراتتار «مەملەكەتتىڭ ارتتا قالۋ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە ترامپتىڭ باسشىلىق ەتۋىن» اتايدى. ولاردىڭ ءبىرى CNN-گە بەرگەن سۇحباتىندا: «مەن تەك دەنساۋلىق ساقتاۋ نەمەسە سالىق ساياساتمەن عانا ەمەس، دونالد ترامپ تۋرالى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، ونىڭ بيلىگىن اڭدۋمەن اينالىسامىن» – دەگەن. پرەزيدەنتكە قارسىلىقتىڭ ارتۋى دەموكراتتار ءۇشىن جاقسى جاڭالىق بولىپ وتىر. سەبەبى، ولار وسى ماسەلەنى نەگىزگى كوزىر رەتىندە پايدالانىپ، جەڭىسكە جەتۋ مۇمكىندىگىنىڭ كوپ ەكەنىنە سەنىمدى.

ترامپقا يمپيچمەنت جاريالانا ما؟

امەريكادا ارالىق سايلاۋ اسا تانىمالدىلىقققا يە ەمەس. سونداي-اق، ونىڭ ناتيجەسى مەملەكەت ءۇشىن ايتارلىقتاي وزگەرىستەر اكەلمەيدى. ەگەر پرەزيدەنتتى قايتا سايلاۋعا امەريكاندىقتاردىڭ 60%-ى داۋىس بەرسە، وندا ارالىق سايلاۋدا 40% عانا داۋىس بەرىلەدى. ماسەلەن، 2014 جىلى ارالىق سايلاعا قاتىسۋشىلار 35,9% - دى قۇراعان. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىنەن باستاپ سايلاۋالدى كورسەتكىشتەردىڭ ناتيجەسى وتە تومەن ەكەندىگى انىقتالدى. دەمەك، اق ءۇي باسشىسىنىڭ رەيتينگىسى مەن دارەجەسىنە «قارسىلاستاردىڭ» بۇل ارەكەتى ىقپال ەتپەيدى.

وكىلدەر پالاتاسىندا دەموكراتيا تابىسقا جەتكەن جاعدايدا ترامپتىڭ يمپيچمەنتى باستالۋى مۇمكىن. بىراق، بۇل ششەشىم رەسپۋبليكالىق سەناتورلار قولداۋىنسىز ەش ماعىناعا يە بولمايدى. سەبەبى، يمپيچمەنت جاريالاۋ ءۇشىن بارلىق سەناتورلار 2/3 بولىكتە داۋىس بەرۋى ءتيىس.

وسى ۋاقىتقا دەيىن اقش-تا ەندريۋ دجونسون جانە بيلل كلينتون يمپيچمەنت پروتسەسىنە ۇشىراعان. ەكى پرەزيدەنتتىڭ لاۋازىمىن شەكتەۋ سەناتتاعى تالقىلاۋلاردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا اقتالعان. ال امەريكا تاريحىندا «سۇستى ادام» اتانعان ريچارد نيكسون ۋوتەرگەيت جانجالىنا بايلانىستى يمپيچمەنت ارقىلى وتستاۆكاعا كەتكەن بولاتىن.

«ساياسي شەشىم»

دەموكراتتار الداعى ايدا وتكىزىلەتىن ارالىق سايلاۋدان كوپ ءۇمىت كۇتىپ وتىر. دەسەك تە، سايلاۋ ناتيجەسى قۇراما شتاتتارى ءۇشىن جوعارى ماڭىزعا يە ەمەس. اق ءۇي باسشىسى دونالد ترامپ الەمدىك ماسەلەلەردى شەشۋگە بەل بۋىپ وتىرعاندىقتان، يمپيچمەنتكە ەش نازار اۋدارعان جوق. دەمەك، ترامپتىڭ لاۋازىمىنا نۇقسان كەلمەيدى جانە دەموكراتيانىڭ 2020 جىلعى كەلەسى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا ترامپتى جەڭۋ مۇمكىندىگىنىڭ ارتۋى ەكىتالاي.

"The Qazaq Times"