مىرزاگەلدى كەمەل. فوتو: enu.kz

قازىر ەلدى الاڭداتىپ، ءتىپتى كوڭىلىنە ۇرەي سالىپ وتىرعان ماسەلە - كونستيتۋتسياعا جاڭادان ۇسىنىلىپ وتىرعان 26 باپقا قاتىستى وزگەرىستەر. وسى جونىندە بەلگىلى عالىم، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مىرزاگەلدى كەمەل جىڭىشكەلىكپەن تالداۋ جاساعان پىكىرىن بىلدىرگەن ەدى. 

م.كەمەل: كونستيتۋتسيامىزعا ۇسىنىلعان وزگەرىستەردەگى ەرەكشە نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتەتىن تۇزەتۋ، 26-باپتىڭ 1-تارماعىنا بايلانىستى، وندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى زاڭدى تۇردە العان قانداي دا بولسىن مۇلكىن جەكە مەنشىگىندە ۇستاي الادى» دەلىنگەن، بۇل ءماتىندى «اركىم زاڭدى تۇردە العان قانداي دا بولسىن مۇلكىن جەكە مەنشىگىندە ۇستاي الادى» - دەپ وزگەرتۋ ۇسىنىلىپ وتىر.

راس، ەلباسى بەس ينستيتۋتتىق رەفورمانى العا تارتقان كەزدە، ونىڭ ىشىندە، مەنشىك قۇقىعىنا كەپىلدىك بەرەتىن زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەتتىگىن باسا ايتقان بولاتىن. ويتكەنى، ادامنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ ىشىندە ادام ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى ول – جەكە مەنشىك قۇقىعى. بۇل قۇقىقتاردىڭ قازاقستاندىق قۇقىقتىق جۇيەگە عانا ەمەس، ادامنىڭ بوستاندىعى، ونىڭ مەجەسى رەتىندە ادامنىڭ قۇقىعى، تەك قانا ادام ءوندىرىس قۇرالدارىنا مەنشىكتەنۋ قۇقىعى بولعاندا عانا ورىن الىپ، جۇزەگە اسىرىلادى. ەگەر ءوندىرىس قۇرالدارىنا ادامنىڭ جەكە مەنشىگى تولىعىمەن جوققا شىعارىلسا، ول جەردە بوستاندىق پەن قۇقىقتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس. بىراق، ماسەلە ءبىزدىڭ باستى كيەمىز - جەر تۋرالى بولسا, وندا شەتەل ازاماتتارى وسى باپتى پايدالانىپ بۇگىنگە دەيىن الىپ العان جەرى جەكە مەنشىككە كەتىپ قالا ما دەگەن قاۋىپ بار سياقتانادى كوڭىلگە. ول جەر كولەمى ءبىر ءۇيدىڭ اۋماعىنداي نەمەسە 1-2 گەكتار (وندىرىسكە قاجەتتى) بولسادا مەيلى، ال 20-100 مىڭ گەكتارلاپ جەكە مەنشىككە بەرىلىپ قويعان جەردى زاڭداستىرۋ ءتاسىلى ءۇشىن ۇسىنىلىپ جاتسا، وندا ۋايىم دۇرىس، الەۋمەتتىك جەلىلەردە وسىنى بىلەتىندەر دە بىلمەي شامالايتىندار دا كوتەرىپ جاتۋى سوندىقتان. ءسوز ەتىپ وتىرعان ازاماتتاردى شوشىتىپ وتىرعان «اركىم» دەگەن ءسوز كونستيتۋتسيانىڭ وسى بابىنىڭ 4-تارماعانىندا دا تۇر. ودان بالەندەي قاۋىپتەبەسە دە بولادى. ماسەلە «اركىم» دەگەن سوزدە دەپ ساناماۋعا ءتيىسپىز. ماسەلە سول «اركىمدەردىڭ» ىشىنە مەنشىك قۇقىعى بار جەر يەلەرى دە ەنىپ كەتە مە دەگەندە بولىپ تۇر.

وسى ۋايىمدى بولدىرماۋ ءۇشىن وسى «اركiم زاڭدى تۇردە العان قانداي دا بولسىن مۇلكiن جەكە مەنشiگiندە ۇستاي الادى» دەپ جازىلعان ماتىندە نەمەسە 6-باپتىڭ 3-تارماعىندا «جەر جانە ونىڭ قويناۋى، سۋ كوزدەرi, وسiمدiكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسi, باسقا دا تابيعي رەسۋرستار مەملەكەت مەنشiگiندە بولادى. جەر، سونداي-اق زاڭدا بەلگiلەنگەن نەگiزدەردە، شارتتار مەن شەكتەردە جەكە مەنشiكتە دە بولۋى مۇمكiن» دەگەندەگى سوڭعى سويلەمدى ناقتىلاپ: «اۋىل شارۋاشىلىعى جەرى، شەت ەل ازاماتتارى مەن زاڭدى تۇلعالاردى قوسپاعاندا، زاڭدا بەلگiلەنگەن نەگiزدەردە، شارتتار مەن شەكتەردە جەكە مەنشiكتە بولۋى مۇمكiن» دەپ جازىلعانى ءجون.

«The Qazaq Times»