ءپۋتيننىڭ ءسۇريادان اسكەرلەرىن شىعارۋىنىڭ سىرى: اقش پەن رەسەيدىڭ ويىنىندا كىم ۇتتى؟

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين 11 جەلتوقسان ءسۇريادا جاساعان مالىمدەمەسىندە، سۇرياداعى رەسەي ارمياسىن ەلدەن شەگىنىپ شىعۋعا بۇيرىق بەرگەنءىن ايتتى. بۇل الداعى ءسۇريا جاعدايىنىڭ قىم-قۋىت ەۆوليۋتسياسىندا جانە اۋمالى-توكپەلى ورتا-شىعىس ماسەلەسىندە اقش-قا ىڭعايسىز جاعدايدا قول بۇلعاپ كەتە بارعانمەن بىردەي بولدى. الەم ەلدەرىندەگى ىقپالدى باسىلىمدار ءپۋتيننىڭ بۇل قادامىن سان-ساققا جۇگىرتىپ، تالداۋدا.

ءپۋتيننىڭ ءسۇريا ساپارى ەلدە قارۋلى قاقتىعىستار باستالعاننان بەرى  العاش رەت جاسالىپ وتىر. ونىڭ ۇشاعى ءسۇريانىڭ لاتتاكيا ايماعىنداعى حەمايميم اۋە بازاسىنا كەلىپ قونعان. اۋە بازاسىندا ءپۋتيندى ءسۇريا باسشىسى باشار اساد، رەسەي قورعانىس ءمينيسترى سەرگەي شويگۋ جانە رەسەيدىڭ سۇرياداعى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس كومانديرى سەرگەي سۋروۆيكين كۇتىپ العان. ول رەسەي اسكەرلەرىنە «دوستار، وتانىمىز سىزدەردى كۇتىپ وتىر. سىزدەر جەڭىسپەن وتانعا قايتىڭىزدار»، – دەگەن. ءسۇريا ساپارىنان كەيىن پۋتين مىسىر مەن تۇركياعا اتتانعان.

پۋتين ءسۇريادا. فوتو: en.rfi.fr.

رەسەي مەن اقش ءسۇريا عانا ەمەس ورتا شىعىسقا اسكەرلەرىن كىرگىزگەن ەكى ءىرى ەل. ءسۇريا جەرىندە رەسەي باشار اساد كۇشتەرىنە قولداۋ كورسەتسە، اقش ەلدەگى تەررورلىق توپتارعا قارسى كۇرەستى جانە وپپوزيتسيالىق كۇشتەرگە قولداۋ ءبىلدىردى. ال، ەلدەگى قارۋلى قاقتىعىستار توقتاپ، ەندى الدا ۇزاق تا جاپالى بەيبىت ءسۇريا قۇرۋ پروتسەسى باستالعان تۇستا رەسەي ارمياسىنىڭ وڭىردەن شىعارىپ، اقش-تى قالدىرۋىندا كوپتەگەن ماقساتىنىڭ بار ەكەنى انىق.

ءپۋتيننىڭ بۇل قادامىن مىنا بىرنەشە جاقتان قاراستىرۋعا بولادى. ەڭ الدىمەن رەسەيدىڭ مەملەكەت قۋاتى جاعىنان تالداپ كورەلىك. شەت ەلدەردە اسكەر ۇستاۋ رەسەيگە عانا ەمەس بارلىق ەل ءۇشىن دە ۇلكەن شىعىن. اقش پەن رەسەيدىڭ اسكەري بيۋدجەتىندە جەر مەن كوكتەي پارىق بار. سوڭعى جىلدارى رەسەي اسكەري بيۋدجەتىن جىل سايىن ارتتىرىپ كەلە جاتقانىمەن، اقش-تىڭ اسكەرلەرىنە بولەتىن قاراجاتىمەن جارىسا المايدى. ءسۇريادا ۇزاق مەزگىل اسكەر ۇستاۋ، اسكەري وپەراتسيالاردى جۇرگىزۋ – مۇنىڭ ءبارى باتىس ەلدەرىنىڭ سانكتسيالارىنا شىرمالعان رەسەي ءۇشىن وڭايعا تۇسە قويمايدى. مەملەكەتتى شىعىنعا باتىرماعان كۇندە دە ۇزاق مەرزىمدىك ستراتەگيالىق جوسپارلارىنا ورالعى بولاتىنى انىق.

ەكىنشىدەن، سۇرياداعى «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمى تولىقتاي تالقاندالدى دەگەن مالىمەتتى تاراتقان رەسەي ءۇشىن، ەندىگى جەردە، باشار اساد بيلىگىن قولداپ، وپپوزيتسيالىق كۇشتەرگە سوققى جاساۋعا تولىمدى سىلتاۋ تابىلا قويمايدى.

ءۇشىنشى جاعى – 2018 جىلعى رەسەيدىڭ پرەزيدەنت سايلاۋى.  بىر اپتا بۇرىن پۋتين ءوزىنىڭ الداعى جىلى بولاتىن پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىساتىنىن جاريالاعان. BBC-ءدىڭ ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنە جۇگىنەر بولساق، پۋتين سايلاۋ الدىندا «بەيبىتشىلىكتى ورناتۋشى ءيميدجدى تالداپ الماق». وسىدان بۇرىن دا رەسەيدىڭ 2018 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا دەيىن سۇرياداعى اسكەري ارەكەتتەرىن تولىقتاي جيناستىرىپ اكەتۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار ايتىلعان.

ءتورتىنشى، وسىدان 5 كۇن بۇرىن اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ يەرۋساليمدى يزرايل استاناسى دەپ مويىنداعانىن جاريا ەتتى. بۇعان حالىقارالىق قاۋىمداستىق، اسىرەسە ورتا شىعىستاعى كوپتەگەن مۇسىلمان ەلدەرى قارسى تۇردى. ال، ءپۋتيننىڭ رەسەي ارمياسىن ءسۇريادان شىعارىپ اكەتۋى ورتا شىعىس ەلدەرى اراسىندا رەسەيدىڭ وڭدى ىقپالىن قالىپتاستىرماق. بۇل ءپۋتيننىڭ ءوزىن ترامپتىڭ قادامىنا قاراما-قارسى قويعانى.

بەسىنشىدەن، ءسۇريانىڭ جانە ورتا شىعىستىڭ الداعى ۋاقىتتاعى اۋمالى-توكپەلى جاعدايىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنەن جالتارۋ. ياعني، ءسۇريانى تۇسىنىكسىز كۇيدە اقش-قا تاستاپ بەرىپ، وسىعان دەيىن سول ەلدە بەلسەندى اسكەري وپەراتسيالار جۇرگىزگەن اسكەري كۇشتەرىن ەلدەن الىپ كەتۋ. ال، وسىدان كەيىن وزگە سىرتقى كۇشتەردىڭ قىسىمى نەمەسە ءسۇريانىڭ ىشكى تارتىسى كۇشەيسە، نە بولماسا «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمى ءسۇريادا قايتا پايدا بولىپ جاتسا، وندا قوعامدىق پىكىرلەر مەن قىسىم اقش-قا اۋدارىلماق.

وسىدان بۇرىن رەسەي جانە وزگەدە تەرروريزمگە ورتاق كۇرەسكەن ەلدەر ءسۇريا مەن يراك جەرىندە وزدەرىن «يسلام مەملەكەتى» اتاعان تەررورلىق توپپەن كۇرەسىنىڭ جەڭىسىن جارىسا جاريالادى:

6 جەلتوقساندا پۋتين ەۆفرات وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋىندا «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىنىڭ تولىقتاي تازارتىلعانىن رەسمي مالىمدەدى. ال، 7 جەلتوقساندا رەسەي قورعانىس مينيسترلىگى سۇرياداعى بارلىق قالالار مەن ەلدى مەكەندەردىڭ تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ قولىنان بوساتىلعانىن مالىمدەپ، رەسەيدىڭ سول ەلدەگى تەرروريزمگە قارسى ميسسياسى اياقتالدى دەپ جاريالادى.

21 قاراشا كۇنى يران پرەزيدەنتى حاسان رۋزاني «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىنا قارسى كۇرەس تولىق جەڭىسكە جەتتى دەدى.

9 جەلتوقسان كۇنى يراكتىڭ پرەمەر-ءمينيسترى اببادي «يراك ۇكىمەت كۇشتەرى ەلدەگى «يم» كۇشتەرىنە قارسى كۇرەستە تاريحي جەڭىسكە قول جەتكىزدى»، – دەپ مالىمدەدى.

بۇل مالىمدەمەلەر ءپۋتيننىڭ اسكەري كۇشتەردى ءسۇريادان الىپ كەتۋىنە جول اشتى. رەسەي جونىنەن الىپ ايتقاندا ءسۇريادان اسكەري كۇشتەرىن الىپ كەتۋدىڭ ءتۇرلى جولدارى بار. ايتالىق، بەلگىلى ءبىر مەرزىم ىشىندە ەلدەگى اسكەرلەرىن بىرتىندەپ الىپ شىعۋ نەمەسە تەز ارادا ءبىرجولا تايىپ تۇرۋ. نە بولماسا اسكەرلەردى ءبولىپ-ءبولىپ شىعارۋ. رەسەي وتكەن جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا سۇرياداعى كەيبىر اسكەري بولىمدەرىن شىعاراتىنى تۋرالى جاريالاعان. بىراق ۇزاق ۋاقىت حەمايميم اۋە بازاسى مەن تارتۋس تەڭىز بازاسىن ساقتاپ تۇردى. بۇل رەسەيدىڭ اسكەرلەرىن شىعارىپ اكەتۋدى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جوسپارلاعانىن، بىراق ءبىر ۋاقىتتا بارلىق ارميانى شىعارىپ كەتپەيتىنىن تۇسىندىرەدى.

جوعارىداعى قادامداردىڭ سەرياسى رەسەيگە «تەرروريزمگە قارسى كۇرەس» تۋىنىڭ استىندا، اقش پەن ورتا شىعىستا اسكەري جاۋاپتاسۋ مۇمكىندىگىن بەردى. ەگەر وسى كەزدە اقش تا اسكەرىن شىعارۋدى جاريالايتىن بولسا، بۇل اقش-تىڭ ورتا شىعىستاعى اسكەري ارەكەتتەرىندە رەسەي الدىنداعى كەمشىلىگى رەتىندە قارالادى. ال، اقش اسكەرلەرىن شىعارىپ اكەتپەيتىن بولسا بۇل دا قۇراما شتات ءۇشىن ءتيىمسىز. باتىس پەن ورتا شىعىس ەلدەرى اراسىندا اقش بەلسەندى اسكەري ارالاسۋشى ەل سانالىپ شىعا بەرمەك. قاي جاعىنان الىپ قاراسا دا رەسەي شاح-مات ويىنىندا ءبىر ءجۇرىستى ارتىق ءجۇردى.

سۇرياداعى رەسەي قارۋلى كۇشتەرى. فوتو: Haaretz.

اقش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى باراك وباما اسكەرلەرىن يراك پەن ءسۇريا جەرىنە شىعارۋعا ۋادە بەردى. الايدا، ەكىنشى وكىلەتتى كەزەڭىندە وڭىردەگى اسكەرلەر سانى مەن قارۋلى كۇشتەرءدىڭ قۋاتىن ارتتىرا ءتۇستى. ترامپ بولسا وبامانىڭ بۇل قادامىن سىنعا الدى جانە پرەزيدەنت سايلاۋى كەزىندە ورتا شىعىستاعى اسكەرلەر سانىن ازايتۋعا ۋادە بەردى. ونىڭ ۇستىنە، ورتا، تاياۋ-شىعىستاعى اقش اسكەرلەرى قۇراما شتاتتىڭ ىشكى قوعامدىق پىكىرىندە دە داۋلى كۇيگە جەتتى. سەبەبى، كوپتەگەن امەريكالىقتاردىڭ ويىنشا، ورتا، تاياۋ-شىعىستا اسكەر ۇستاۋ قۇراما شتات ءۇشىن باس ارتىق شىعىن سانالدى.

دەگەنمەن، اقش قورعانىس دەپارتامەنتى ءپۋتيننىڭ سوزىنە جاۋاپ رەتىندە: «ءسۇريادان اسكەر شىعارۋ تۋرالى رەسەي بىرنەشە رەت ناتيجەسىز ءسوز بەن ارەكەتكە باردى. ءپۋتيننىڭ قادامى اقش ۇستانىمىنا اسەر ەتپەيدى، ءبىز وداقتاستارىمىزبەن بىرگە «يسلام مەملەكەتىنە» قارسى قىسىمدى جالعاستىرامىز»، – دەدى.

ءپۋتيننىڭ سۇرياداعى قادامى رەسەيدىڭ الداعى حالىقارالىق ارەناداعى ىقپالى مەن ءوزىنىڭ ىقپالىنا قانشالىق اسەر ەتەتىنىن الداعى ۋاقىت كورسەتەر. دەگەنمەن، بۇل رەت ءپۋتيننىڭ ءسۇريادان رەسەي اسكەرىن شىعارۋى الەمدە ەڭ كوپ تالقىلانعان تاقىرىپ بولىپ قالدى.

“The Qazaq Times”