استانادا قىتايداعى قازاقتاردىڭ زاڭسىز قۋدالانۋى تۋرالى ارنايى كونفەرەنتسيا ءوتتى

"قىتايداعى قانداستارىمىزدى زاڭسىز قۋدالاۋ توقتاتىلسىن!" – بۇل بۇگىن استانادا وتكەن  “قىتايداعى قازاقتاردىڭ زاڭسىز قۋدالانۋى” تۋرالى ءباسپاسوز ءماسليحاتىنىڭ كوتەرگەن تاقىرىبى.  كونفەرەنتسياعا باق وكىلدەرىنەن تىس، قوعام قايراتكەرلەرى مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى، شەت ەل ەلشىلىكتەرى جانە قىتايدا جازىقسىز سوتتالعان ازاماتتارىمىزدىڭ تۋىستارى قاتىستى.  ولار قىتاي جانە قازاقستان ۇكىمەتىنەن اراشا سۇراپ، ماسەلەنى رەتتەۋ ءۇشىن ارنايى كوميسسيا قۇرۋدى جانە اتالعان ماسەلەدە قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ بەلسەندىلىك تانىتۋىن سۇرادى.

كونفەرەنتسيادا قوعامدىق بەلسەندى قىدىرالى ورازۇلى، قىتايداعى قازاقتارعا جاسالىپ جاتقان ءتۇرلى قىسىمدار تۋرالى توقتالدى. ول ونداعى قازاق ازاماتتارىنىڭ قازاقستانعا كەلىپ-كەتكەنى ءۇشىن زاڭسىز تەرگەۋلەرگە الىنىپ جاتقانىن، وزگە دە سىلتاۋلارمەن قۋدالاۋعا ۇشىراعانى تۋرالى ايتىپ ءوتتى. وعان قوسا، شىنجاڭداعى بۇل جاعدايدىڭ وتكەن جىلى تامىز ايىنا شۇار-عا باسشى بولىپ كەلگەن چىن چۋانگو مىرزانىڭ «شىنجاڭ ورنىقتىلىعى» جەلەۋىمەن جاساپ وتىرعان ساياساتى ەكەنىنە دە العا تارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا چىن چۋانگو بۇرىن تيبەت اۆتونومياسىن باسقارىپ، وندا دا وسىنداي ساياساتتى جۇزەگە اسىرعان. ورازۇلى قىدىرالىنىڭ ايتۋىنشا قىتايداعى قانداستارىمىزعا تومەندەگىدەي ازاماتتىق قۇقىقتارى تاپتالۋدا:

1. قولدارىندا زاڭدى تولقۇجاتتارى (پاسپورت) بار قازاق ازاماتتارىنىڭ تولقۇجاتتارىن ەش سەبەپسىز جيىپ الىپ، قايتارىپ بەرمەي وتىر.
2.  قازاقتارعا شەتەلگە شىعاتىن تولقۇجات (پاسپورت) جاساۋدى توقتاتىلعان.
3. قانداستارىمىز بالالارىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بالا-باقشالارىندا، مەكتەپتەرىندە وقىتۋىنا تىيىم سالدى، ءارى قازىر قازاقستاندا وقىپ جاتقان جاستاردى كەرى شاقىرتۋدا. بارماعان جاعدايدا قىتايداعى اتا-انالارىنا قىسىم كورسەتكەن، ءتىپتى ولاردى بالالارىن قايتارىپ كەلگەنشە تۇرمەگە العان.
4. قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن العان قانداستار قحر جەرگىلىكتى ۇكىمەتى شاقىرتىپ الىپ، ولارعا وزدەرى كەلىپ، تۇرعان ورىننان تىركەۋىن ءوشىرۋىن تالاپ ەتۋدە. بىراق، ولار قىتايعا كەلگەندە ەش سەبەپسىز 30 كۇندىك قاماققا الىپ جاتىر.
5.  قحر داعى قازاق قانداستارىمىزعا ءتۇرلى ۇرەي تۋدىراتىن، اۋىزشا زاڭدار جاساپ ولارعا قازاقستانداعى تۋىس-تۋعاندارىمەن بايلانىس ورناتۋىنا تيىم سالىپ، Wechat, WhatsApp سياقتى الەۋمەتتىك جەلى توپتارىنان شىعۋعا ماجبۇرلەپ، ۇلتتىق، ءدىني مەرەكەلەرمەن قۇتتىقتاۋعا تىيىم سالعان.
6. قازاقستانداعى تۋىستارىمەن، دوس-جاراندارىمەن سويلەسكەندەردى «ەكى بەتكەيلەر» دەگەن اتپەن تۇرمەگە الۋدا.
7. قازاقستاندى 26 تىيىم سالىنعان، قاۋىپتى تەررورشىل مەملەكەتتەر تىزىمىنە قوسقان. سونىمەن بىرگە قازاقستاننان بارعان قازاقتار بىردەن «ساياسي ۇيرەنۋ» ورتالىقتارىنا اكەتىلگەن، ارى قاراي ولاردى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن سوتتاعان.
8. قازاقستانعا كوشىپ كەلە جاتقان قانداستارىمىزدى قىتاي شەكارا ساقشىلارى ۇستاپ الىپ، بىردەن تۇرمەگە قاماپ جاتىر.
9.  الماتىداعى قىتاي كونسۋلى، قىتايدان كەلىپ قازاقستان ازاماتتىعىن العان قازاقتارعا ۆيزا بەرمەي وتىر، ولارعا قىتايدا تىكە تۋىسى بارلارعا، «تۋىستىق بايلانىسى تۋرالى انىقتاما» ارقىلى عانا ۆيزا بەرۋدە، سول ارقىلى قىتايداعى قازاقتارمەن بايلانىستى بارىنشا بولدىرماۋعا تىرىسىپ وتىر.
10.  قازاقستان ازاماتتىعىنا يە قازاقتاردى دا وزدەرىنىڭ كەلىپ، بۇرىنعى تىركەۋلەرىن وشىرۋگە، ولاي بولماعاندا «ايىپپۇل تولەيسىڭ» دەگەن زاڭدا كورسەتىلمەگەن تالاپتاردى قويىپ، ۇرەيلەندىرۋدە. ال ولار قىتايعا بارعاندا ءتۇرلى قۇزىرلى ورگانداردىڭ الدىنان وتكىزىپ، ولارعا ءتۇرلى يدەولوگيالىق قىسىم تۇسىرۋدە.
11.  قىتايدا 1600 دەن استام مەكتەپتەر قىتاي ءتىلدى مەكتەپتەرگە قوسىپ جىبەرىلدى. قازاق ءتىلدى وقۋ قۇرالدارى قولدانىستان شىعارىلدى.
12.  قىتايداعى قازاقتاردىڭ ۇيلەرىن ءتىنتىپ، «قۇران كارىم»، جايناماز، قازاق تاريحىنا قاتىستى كىتاپتاردى جيناپ ورتەپ، ولاردى «ساياسي ۇيرەنۋ» ورتالىقتارىنا الىپ كەتۋدە.
13. قايتىس بولعان ادامدى جەرلەۋگە 15 ادامنان ارتىق ادام قاتىناسۋعا تىيىم سالعان.
14. قازاقستان تاۋارلارىن جارنامالاۋعا، ساتۋعا شەكتەۋ قويىپ، قازاقستان مەن تۇركيانى قورقىنىشتى، قاۋىپتى مەملەكەت ەتىپ كورسەتۋدە.
15.  قازاقستاندا تۇراتىن تۋىستارىن اتى-ءجونى، تەلەفونى، مەكەن-ءجايى، بالا-شاعاسى، قىزمەت ورنى تۋرالى اقپاراتتى بەرۋگە ماجبۇرلەپ، بەرمەگەن جاعدايدا جازاعا تارتىپ جاتىر.
16. قازاقستانداعى قانات يسلام، بەكبولات تىلەۋحانوۆ قاتارلى تۇلعالاردى قامتىعان ەلگە تانىمال ازاماتتار تۋرالى ايتۋعا، ولاردىڭ ءسوزى مەن ۆيدەو، اۋديو جازبالارىن تاراتۋعا شەكتەۋ قويعان.

قازاقستان قىتاي ءۇشىن ماڭىزدى ستراتەگيالىق سەرىكتەس ءارى تاريحي كورشى ەل. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنەن بەرى قىتايمەن 25 جىلدىق باياندى ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتتىق.  ەلىمىزدەگى تابيعي گاز بەن مۇناي سالاسىندا دا قىتايعا باسىم ۇلەستى بەرىپ وتىرمىز. جوعارى دارەجەدەگى مۇنداي دوستىق قارىم-قاتىناس پەن پەيىل كورسەتكەن قازاق حالقىنىڭ قىتايدا جاساپ جاتقان وكىلدەرىنە جاسالعان قىسىم، ءبىر قىتايداعى عانا ەمەس، تاۋەلسىز قازاق ەلىنە دەگەن قۇرمەتسىزدىك.

بۇل جاعدايدىڭ قازاقستان جۇرتشىلىعىنىڭ دا كۇشتى نارازىلىعىن تۋدىراتىنىن ايتقان كونفەرەنتسيا قاتىسۋشىلارى، ماسەلەنى حالىقارالىق زاڭ شەڭبەرىندە، ەكى ەل ۇكىمەتىنىڭ ءوز-ارا تۇسىنىستىك تۇرعىسىنان ورتاق قولعا الىپ شەشۋىن تالاپ ەتتى. وسى تۋرالى ۇندەۋگە قول قويىپ، قاتىستى ورگاندارعا جولدايتىندارىن جەتكىزدى.

“The Qazaq Times”