سولتۇستىك كورەيا، يادرولىق سىناق. فوتو: dailystar.co.uk.

اقش-تىڭ قورعانىس ءمينيسترى جەيمس ماتتيس (James Mattis)  وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا سولتۇستىك كورەياعا اشىق ءارى قاتاڭ ەسكەرتۋ جاريالاعان بولاتىن. ول سوزىندە:  «اقش-قا جانە Aقش-پەن وداقتاس ەلدەرگە قاراتىلعان ارقانداي شابۋىلدارعا ءىرى كولەمدە اسكەري تويتارىس بەرەمىز. اقش سولتۇستىك كورەيا سىندى وسى ءبىر ەلدىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرۋدى قالامايدى. دەگەنمەن دە،  بىزدە مۇنداي سوراقىلىقتى تىزگىندەيتىن كوپتەگەن تالعامدار بار»، – دەدى. مۇنداي ءزىلدى بايانداما جاساۋدىڭ الدىندا ول اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ باسقارعان مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ىستەرىنىڭ شۇعىل جينالىسىندا بولعان. بۇل جينالىس سولتۇستىك كورەيانىڭ التىنشى رەت جاساعان كولەمدى ءارى قاۋىپتى بالليستيكالىق زىمىراندار سىناعىنا بايلانىستى اشىلعان. 

ماتتيس جاساعان باياندامادا،  وداقتاس ەلدەر رەتىندە جاپونيانىڭ،  وڭتۇستىك كورەيانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە سەلكەۋ تۇسەتىن بولسا شارا قولدانۋعا ءازىر ەكەنىن جەتكىزدى. ءارى اقش بۇل قادامعا بارسا،  جاي عانا ءسوز ەمەس،  اسا قاتاڭ تۇردە اسكەري ارەكەت جاسايتىنىن قاداي ايتتى. سونداي-اق،  ول سولتۇستىك كورەيانىڭ اقش جانە ونىمەن وداقتاس ەلدەرىنىڭ ءسوزىن تىڭداۋىن،  بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شەكتەۋلەرىن قاتاڭ ورىنداۋىن ءۇمىت ەتتى.

وسىدان بۇرىن پرەزيدەنت ترامپ سولتۇستىك كورەيانى  «اقىماقتار ەلىنە»  بالاپ،  قىتاي مەن وڭتۇستىك كورەيانى دا وسى ءبىر اقىلسىز ەلگە ەشقانداي ساياسي شارا قولدانا المادى دەپ جازعىرعان ەدى. كحدر-داعى يادرولىق قارۋدىڭ ماسەلەسى قايتا ۇدەگەن تۇستا،  اقش ۇكىمەتى اتالعان ەلدىڭ ەكونوميكا قاينارىن ءۇزىپ تاستاۋعا قۇلشىنىس تانىتقان. اق ءۇي بيلىگىنە كەلگەنىنە ۇزاق بولا قويماعان ترامپ جونىنەن العاندا،  تۇبەكتەگى تەكەتىرەس حالىقارالىق ەڭ وزەكتى پروبلەماعا اينالعان بولاتىن.

اقش،  ۇلىبريتانيا،  فرانتسيا،  جاپونيا جانە وڭتۇستىك كورەيا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە ءوتىنىش جازىپ،  دۇيسەنبى كۇنى سولتۇستىك كورەيانىڭ يادرو ماسەلەسى جونىندە اشىق شۇعىل جينالىس اشۋدى تالاپ ەتكەن. جەكسەنبى كۇنى دونالد ترامپ Twitter پاراقشاسىندا «سولتۇستىك كورەيانىڭ ءاربىر ارەكەتى اسا قاتەرلى» دەپ ولاردى ادامزاتتىڭ جاۋىنا بالايتىنىن جازعان. قىتاي مەن وڭتۇستىك كورەيا ەلى وسى قاتەرلى ارەكەتكە بارعان مەملەكەتتى تىزگىندەۋ جولىندا بىزبەن سەلبەسپەي وتىر دەگەن سىنىن دا ەمەكسىتەدى، اق ءۇي باسشىسى. وسىدان كەيىن،  سولتۇستىك كورەيانىڭ ءار ەلمەن بولعان ساۋدا قاتىناسىنىڭ جولىن ۇزبەكشى ەكەنىن دە پاراقشاعا جازدى.

اقش-تىڭ قازىنا دەپارتامەنتى (Steven Mnuchin)  دە پرەزيدەنتتىڭ كوزقاراسىن قۇپتايتىنىن،  سانكتسيانى ءتىپتى دە كۇشەيتۋ ارقىلى تەبىنىنەن قايتپاي كەلە جاتقان تەنتەك ەلدى تەكتەپ قويۋ كەرەكتىگىن كوپ رەت تىلگە تيەك ەتتى. ول بۇل پىكىرىن “Fox News” ارناسىندا بىلدىرگەن ەدى.

سولتۇستىك كورەيانىڭ ساۋدا سەرىكتەستەرى قىتاي،  رەسەي،  ءۇندىستان قاتارلى ەلدەر سانالادى.

دونالد ترامپ پەن قورعانىس مينيسترى جەيمس ماتتيستىڭ باستاماسىن اقش-تاعى جوعارى لاۋازىمدى كوپتەگەن تۇلعالار دا قولداپ وتىر. ولاردىڭ قاتاڭ پىكىرى تەك ەل ىشىنەن ەمەس،  وڭتۇستىك كورەيانىڭ دا ماڭىزدى ادامدارىنان قولداۋ تابۋدا. وڭتۇستىك كورەيادان چونگ ۆا دەي اقش-پەن كەلىسىم ۇستەلىندە وتىرىپ،  تۇبەكتى يادروسىزداندىرۋ سوعىسىنا دايىندالۋعا نيەتتى ەكەنىن جەتكىزگەن.

وسى ايدىڭ سوڭىنا الا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى كەلەلى كەڭەس اشىپ، وندا الەمنىڭ ءار ەلىنەن كەلگەن باسشىلار ءسوز سويلەيدى دەپ كۇتىلۋدە. جوسپار بويىنشا 19 قىركۇيەك دونالد ترامپ سول مىنبەردە تۇبەك ماسەلەسى جونىندە بايانداما جاسايدى ەكەن. جاپونيا مەن وڭتۇستىك كورەيا بۇۇ-دا اشىلاتىن وسى جينالىستى كۇتىپ وتىرماي-اق،  اقش پەن بىرگە ءتۇرلى دەڭگەيدەگى سەلبەستىكتەر جاساۋعا دايىن ەكەنىن بىلدىرۋدە. قالاي دەگەنمەن،  بۇۇ مىنبەرىنە كيم جوڭ ۋن-نىڭ شىعا قويۋى ەكىتالاي.

ال،  سولتۇستىك كورەيا اسپان استىن الاڭداتقان التىنشى رەتكى بالليستيكالىق زىمىراندار سىناعىن ءساتتى وتكىزگەنىن حابارلاپ وتىر . جەر استىنداعى ءدۇمپۋى دۇنيەنىڭ زارەسىن العانىن ۇلكەن جەتىستىككە بالايتىنىن جازادى.

وڭتۇستىك كورەيانىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ قاۋىپسىزدىك ىستەر توراعاسى كيم ياڭ ۆۋدىڭ (Kim Young-woo) مالىمدەۋىنشە،  سولتۇستىك كورەيا جاساعان جارىلىس سىناعىنىڭ سالماعى 100 مىڭ توننادان اسادى،  ول اتالعان ەلدىڭ بۇدان بۇرىنعى سىناقتارىنىڭ ون ەسەسىنەن دە اسىپ تۇسەدى. ءتىپتى،  1945 جىلعى اقش -تىڭ جاپونيادا جارعان بومباسىنىڭ بەس ەسەسىنە تەڭ كەلەدى.

الەم حالقىن الاڭداتقان زىمىراندار سىناعىن التىنشى رەت اسا ءىرى كولەمدە جاساعان سولتۇستىك كورەيانىڭ اقىلعا سىيىمسىز ارەكەتىنە ساياسي ساراپشىلار سان ءتۇرلى بولجامدار ايتۋدا. دەگەنمەن،  باستاپقىدا،  ارعى-بەرگى قۇرلىقتاعى ەلدەردىڭ نازارىنا اسا ىلىنە قويماعان ەدى. ونسىزدا قۇلاق ۇيرەنگەن اتى شۋلى تۇبەك ماسەلەسى العاشىندا كورشىلەردەن الىس مەملەكەتتەردى قورقىتا قويماعان. الايدا،  التىنشى رەتكى سىناق ادامزات تاريحىندا اسا اۋىر قاۋپىمەن قاي ەلدى بولماسىن قورقىنىش الەمىنە جەتەلەۋدە.

ادىلەت احمەتۇلى

“The Qazaq Times”