ۆلاديمير پۋتين. فوتو: glavnoe.ua

وسى اپتادا الەمدىك باق-تا قىزۋ تالقى بولعان تاقىرىپ – كرەمل اقش-تىڭ جاڭا پرەزيدەنتى دونالد ترامپقا قاتىستى كومپرومات ماتەريال ۇستاپ وتىر دەگەن اقپارات.

بۇل اقپارات ترامپتىڭ رەسمي تاققا وتىرۋىمەن بىرگە تارالدى. باستاپتا داقپىرت بولىپ كورىنگەنىمەن، اپتا سوڭىنا قاراي بۇل تۋرالى الەمدەگى بەدەلدى باسپاسوزدەر شىنداپ كىرىستى. "BBC", "CNN" ارنالارى ارنايى حابار دايىنداپ تاراتسا، "The New York Times" گازەتىندە دە بۇل تاقىرىپ اپتانىڭ بارلىق كۇنىندە ءسوز بولىپ كەلدى. اتالعان باق-تارعا شولۋ جاساي كەلە «كومپرومات» تاقىرىبىنىڭ سىرىنا قانىعۋعا بولادى.

وتكەن اپتادا، بۇرىنعى بارلاۋ اگەنتىنىڭ تەكسەرۋ قورتىندىلارى وباما مەن ترامپقا ءمالىم ەتىلدى. ترامپ العاش رەت رەسەيلىك قيتۇرقىلىقتارعا قارسى شارا قولداناتىنىن ايتتى. ال رەسەي جاق بۇنىڭ ءبارى ويدان قۇراستىرعان فانتازيالىق اڭگىمە دەستى. كەيىن ۋاشينگتون مەن كرەمىل ءبىر-ءبىرىن كەزەگىمەن «سۇرقيا»، «وتىرىكشى» دەپ ايىپتاپ جاتتى.

جۇرتتى قىزىقتىراتىنى،، اقش پرەزيدەنتىنىڭ جەكە قۇپياسى كرەمل قولىنا قالاي ءتۇستى دەگەن سۇراق؟ ارينە، بۇل ونىڭ تاققا وتىرۋىنان ءۇش جىل بۇرىن بولعان. 2013 جىلى ترامپ ماسكەۋدە وتكىزىلگەن الەم ارۋى (Miss Universe) بايقاۋىنا بارادى. سان-سالالى كاسىپكەرلىكپەن اتى شىققان، بولاشاق اقش پرەزيدەنتى، سول كەزدىڭ قالتالى شونجارىنىڭ ونداي جەردە بوي كورسەتۋى قالىپتى. الايدا، ترامپقا قاتىستى كومپرومات وسى كەزدە ءوزى تۇرعان «ريتتس-كارلتون» قوناق ۇيىندە كرەمل قولىنا تۇسكەن دەپ مالىمدەيدى اقش بارلاۋ قىزمەتكەرلەرى. بۇل مالىمەتتى ولار بريتاندىق وتستاۆكاداعى بارلاۋ اگەنتىنەن الىپ وتىرعانى دا كوپتەگەن باق-تا ايتىلىپ ءجۇر. ولاي بولسا، اڭگىمەنى ماسكەۋدەگى «ريتتس-كارلتون» وتەلىنەن باستاپ تاراتقان ءجون بولار.

«ريتتس كارلتون» قوناق ءۇيىنىڭ تاريحى كەڭەس وداعىنداعى ستالين كەزىنەن باستالادى. ول كەزدە «ينتۋريست وتەل» جانە تۋريستىك اگەنتتىگى اتالعان بۇل قوناق ءۇيدىڭ جۇك تاسۋشىلارى، جۇرگىزۋشى، اسپاز، قوناق ءۇي قىزمەتكەرىنەن تارتىپ، تازالىقشىلارىنا دەيىن نكۆد-عا قىزمەت ەتتى. بۇل قۇپيا پوليتسيا قىزمەتىن قىسقاشا كگب دەپ اتادى. بۇل قىزمەتكەرلەر اراسىندا جەزوكشەلەر دە بار بولىپ، شەتەلدىك ساياسي تۇلعالار مەن ءىرى بيزنەس وكىلدەرىن الداۋسىراتۋ مەن بوپسالاۋعا جۇمسالعان. رەسەيدەگى اتالمىش «ينتۋريست وتەل» كەيىن ساتىلىمعا شىعارىلدى. كرەمل ماڭىنداعى بۇل ەسكىرگەن عيمارات ءبىر كەزدەرى فلاگماندىق قونالقىلار دا بولدى. ول قازىرگى كەزدە ريتتس-كارلتون (Ritz-Carlton) بولىپ وزگەرتىلىپ، كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى. جانعا جايلى دەمالىس، جۋىنۋ بولمەلەرى مەن  ارنايى قاۋىپسىزدىك نىساندارى  قامتىلعان بەس جۇلدىزدى قوناق ءۇي كەشەنىنە اينالدى. قالاداعى ماڭىزدى دەمالىس جانە كوڭىل كوتەرۋ ورتالىعى سانالادى.

كەڭەس وداعىنداعى بارلىق «ينتۋريست» قوناق ءۇيى كگب-عا قىزمەت ەتتى. شەتەلدىك قوناقتاردى قارسى الۋعا ارنالعان وتەل، شىن مانىسىندە شەتەلدىكتەردى باقىلاۋ مىندەتىن اتقاردى. ول شەتەلدىكتەردى جاسىرىن تىڭداعىش جانە بەينەكامەرالارمەن قارسى الدى. بارلىق قىزمەتكەرلەرى شەتەلدىك قوناقتىڭ باسقان-تۇرعانىن تۇگەل باقىلاۋعا الىپ وتىردى. اسىرەسە «ينتۋريستتىڭ» جەزوكشە قىزدارى شەتەلدىك ماڭىزدى تۇلعالاردى شىرعالاۋ مەن بوپسالاۋداعى ۇتىمدى قۇرال بولدى. وسى جەزوكشەلەر ارقىلى ساياسي جانە ءىرى بيزنەس تۇلعالارىنىڭ جەڭىل جۇرىستەرىن، وزگە دە سولەكەت ارەكەتتەرىن بەينەكامەرالارعا ءتۇسىرىپ، كەيىن كوپتەگەن ماقساتتارعا پايدالاندى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، ەلىنە قايتقان شەتەلدىك قوناقتاردىڭ باسىم كوبى كەڭەس وداعى تۋرالى تەك جاقسى پىكىر ايتاتىن بولدى. سەبەبى، كومپرامات ارقىلى ساياسي ماڭىزدى تۇلعالاردىڭ بارىنە قىسىم ءتۇسىرىپ وتىردى.

كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن ەستونيا استاناسى تالليندە «ينتۋريست» قوناق ءۇيى ارقىلى جينالعان كومپرومات ماتەريالدار كورمەسىن ۇيىمداستىرىپ، سول كەزدەگى كگب-نىڭ سۇرقيالىقتارىن بۇكىل الەمگە اشىپ كورسەتتى. الايدا، رەسەي كەڭەس وداعىنىڭ بۇل ءىسىن بۇگىن دە جالعاستىرىپ  وتىر. فەدەرالدىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتى مۇراگەرلىك ەتكەن قۇپيا پوليتسيا ورگانى ۆلاديمير پۋتين  قاداعالاعان 16 جىلدا كومپرومات جاساۋدا «تابىستى» تۇردە دامىدى. ءتىپتى پۋتين وزىنە قارسى ساياسي كۇشتەردىڭ كوبىن وسى كومپرومات ارقىلى قيراتا جەڭىپ، ەلتسيننىڭ سەنىمىنە كىرۋ ارقىلى، فەدەراتسيا پرەيزدەنتتىگىن قولعا كەلتىرگەنى دە الەمدىك باق-تىڭ نازارىندا.  بريتاندىق بارلاۋ اگەنتىنىڭ ۋاشينگتون ساياسي-ىسكەرلىكتى زەرتتەۋ ورتالىعىنا دايىنداپ بەرگەن ماتەريالدارىنا سۇيەنسەك، ريتتس-كارلتون ءالى كۇنگە دەيىن، دونالد ترامپتى قامتىعان شەتەلدىك قوناقتاردان كومپرامات  جيناپ بەرۋشى ورىن دەلىنەدى. بۇل تۋرالى قوناق ءۇي ءباسپاسوز قىزىمەتى جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتتى. تەك «بىزبەن بايلانىس ورناتقان جەكە تۇلعالار مەن ۇجىمداردىڭ قۇپيالىعىن ساقتاۋ تۋرالى ءبىزدىڭ ءوز ەرەجەمىز بار» دەگەننەن اسپادى.

كومپرومات ادەتتە شىنايى كورىنگەنىمەن ونى قولعا كەلتىرۋ ءتاسىلى مەن ماقساتى تۇرلىشە. ءتىپتى، قولدانۋ ماقساتىنا قاراي فوتو، ۆيدەولار وزگەرتۋلەرگە ۇشىرايدى. بۇل ساياسي بەلسەندىلەردىڭ جاقتاۋشىلارى مەن وتباسىنداعىلار اراسىنا وشپەس داق سالا الاتىندىقتان،  بىر ءتۇرلى قاۋىپتى قارۋ سانالادى. قازىرگى كۇننىڭ وزىندە پۋتينگە قارسى رەسەيلىك وپپوزيتسيا كۇشتەرى ءۇشىن كومپرومات ماسەلەسى ۇلكەن كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر.

پراگا حالىقارالىق قاتىناستاردى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى مارك گالەوتتي وسى رەتكى كومپرومات وقيعاسى تۋرالى بىلاي دەيدى: «رەسەي جاق بۇنى اشىق تاراتپايدى. بوپسالاۋ ءۇشىن دە پايدالانبايدى. ولاي ىستەيتىن بولسا بۇل ترامپقا قارسى اشىق سوعىس جاريالاعانمەن بىردەي. پۋتيننىڭ اۋەلگى ويى بۇل ەمەس» (www.nytimes.com). باستاپقى ماقساتى قالاي بولسا دا، حاكەرلىك شابۋىل، كومپرومات ىستەرىنىڭ  ارتىندا پۋتيننىڭ تۇرعانى بەلگىلى بولدى. وسىدان كەيىن كەيبىر ەلدەردىڭ پرەزيدەنتتەرىنىڭ نە سەبەپتى پۋتيننىڭ قاس-قاباعىنا قارايتىنىن تۇسىنۋگە بولادى.

“The Qazaq Times”