Bavariyada bas qosqan jetilik. Foto: Sweden Posts English

Älemdegi eñ bay 7 memlekettiñ liderleri bas qosqan «Ülken jetilik» sammitin keşe ayaqtaldı. Wyımnıñ qazirgi törağa eli Germaniya bolğandıqtan kezekti sammit Germaniyanıñ Bavariya jerinde ötti.  Bwl jinalısta jeti memleket basşıları Reseyge qarsı qanday şara qabıldau kerek degen mäseleni köbirek talqıladı. Ukrainanıñ prezidenti Voladimir Zelensiky şarağa video-baylanıs arqılı qatıstı.

«Ülken jetilik» müşeleri bwğan deyin de Reseyge qarsı birqatar qatañ şaralardı qabıl alğan edi. Jetekşi elder Reseydi halıqaralıq sauda men finans jüyesinen şettetti jäne jeke twlğalarına qarata sankciyalar da saldı. Esesine, wyımdağı Japoniyadan basqası NATO müşesi retinde Ukrainağa köp mölşerde äskeri qoldau körsetip keledi. Aldağı uaqıtta «Ülken jetilik» Reseyge qanday mämile jasaydı degen saual barlıq eldiñ nazarında twrdı. Resey soğıs maşinasınıñ azığı sanalatın orıs mwnay-gazına qarsı tübegeyli şekteu qoyıla ma, joq pa? Bayqauımızşa «Ülken jetilik» bwnı tereñ talqıdan ötkizdi. Sammitten bwrın da Reseydiñ mwnay-gazına, altın eksportına qarsı embargo qoyu turalı wsınıstar aytılğan bolatın.

AQŞ Reseydiñ bir tamşı mwnayı men tabiği gazına täuelsiz bola aladı, Britaniya da jıl soñında tolıqtay şeteu kirgize alatının bildirdi. Mäsele, özge müşelerinde bwl oñay äri tübegeyli jüzege asa salatın mäsele emes. Reseyge qarsı sayasi soqqılar key elderdiñ öz müddesine de ziyan keltirui mümkin. Äsirese, Europa elderi üşin energetika boyınşa Reseyden täuelsiz bolu jaqın uaqıtta jüzege asatın mäsele emes. Degenmen, AQŞ pen Britaniyanıñ äserinde birtindep orıs energiyasına täueldiligin qısqartıp keledi. Aytalıq, Germaniya özine tikeley keletin Reseydiñ «Soltüstik Ağın-2» gaz qwbırı jobasın toqtatıp qoydı; EO bolsa Reseyden importtalatın gazdıñ üşten ekisin qısqartudı josparlauda. Batıs Reseylik energetikadan tübi tolıq täuelsiz boluı da ğajap emes, sebebi Batıs elderi soñğı jıldarı jasıl energiyanı, qayta tuındauşı energiyanı bayıtıp keledi.

Europa Resey gazına täueldilikten arılğanımen Qwrama Ştattardan swyıltılğan gaz aluğa mäjbür. Al, Resey osı twsta Qıtayğa bağıttalğan gaz eksportınıñ kölemin eki ese arttırdı. Bwl şama Europa narığına teñ kelmese de Qıtay bolaşaqta Resey gazınıñ birden bir ülken narığı bolıp qaluı mümkin degen boljamdar jarıqqa şığuda. Alayda, «Reseydiñ soğıs maşinasın» qarjımen qamdağanı üşin Qıtayğa sankciyalar engizilui de mümkin.

Mine osı qatarlı auıspalı älemdik jağdaydıñ qay bağıtqa qaray oyısuında «Ülken jetiliktiñ» jasaytın ıqpalı aytaqalsın zor. Olar wyım retinde özara eşqanday erejeni zañdıq twrğıda bekitpese de, jeti eldiñ liderleri keñesip qabıldağan şeşim älemge öz ıqpalın tigizgen kezderi köp.

«Ülken jetilik» – älemdegi eñ ıqpaldı wyımnıñ biri. Qwramına 20 köşbasşı ekonomika kiretin «Ülken jiırmalıqqa» qarağanda älemniñ bet-beynesine anağwrlım köp ıqpal etetin birlestik. Olardıñ liderleri jıl sayın bas qosıp, älemdik ekonomikanıñ bağıt-bağdarın, eleuli halıqaralıq mäselelerdiñ jay-japsarın keñesip otıradı. Bwl ret Bavariyada bas qosqan jetilik mınalar: AQŞ, Japoniya, Britaniya, Italiya, Kanada, Franciya jäne qazirgi törağa eli Germaniya. Bwlar jahandıq sauda qatınası men halıqaralıq finans jüyesinde eñ ıqpaldı degen elder sanaladı.

Älemde jalpı işki önim qwnı jağınan ekinşi ekonomikanı tüzgenimen Qıtay bwl wyımğa müşe emes. Sebebi, el baylığı azamattarına bölingende Qıtay älde qayda artta qalıp qoyadı. Bir kezderi bwl jetekşi ekonomikalardıñ birlestiginiñ sanı 8 jäne onda Resey de bar edi. 2014 jılı Ukraina dağdarısınan keyin jäne Qırım annekciyası Resey wyımnan şettetildi. AQŞ prezidenti Tramp öz twsında G7 sammitine Reseydi de tartu turalı wsınıs tastağanı bar, biraq bwğan birlestik jağınan eşkim kelispedi. G7 sammitterine öz qalauınşa keybir elderdi de qatıstırıp otıradı. Aytalıq, Euolpa Odağınıñ joğarı lauazımdıları sammitke ünemi qonaq bolıp keledi.

The Qazaq Times