Qıtayda Bi-Bi-Si tüsirilim tobına qalay şabuıl jasaldı

Djon Saduort  Bi-Bi-Si tilşisi,  Hunan' provinciyası.

Bizdiñ josparımız qarapayım edi. Bizdiñ tüsirilim tobı  qıtaydıñ ortalığındağı Hunan' provinciyasınıñ twrğınımen  onıñ üyine kelemiz, keyin onımen birge poyızben Beyjiñge barar jolda wzaq jol swhbatın jürgizemiz dep kelisken edik.

Biraq biz kezdese almadıq.

Degenmen, biz keyipker bolğan oqiğa Qıtay basşılığı jaylı qanday bolmasın swhbatqa qarağanda  köbirek jağdaydan habar beredi.

Bwl oqiğada jäbirleu, qorqıtu jäne ökinişpen jazğan hat – meniñ Qıtaydağı köp jıldan bergi jwmısımda jazğan hat.

Meni «soñı jaman saldarğa äkelgen qılığım» jäne «zañsız swhbat» jazuğa ärekettengenim üşin keşirim swrauğa mäjbürledi.

YAn Linhua poyızben Beyjiñge jol jürmekşi boldı, öytkeni ol Qıtayda «şağımdanğış» dep atalatın adamdar sanatına jatadı.

Jıl sayın Qıtaydıñ ondağan mıñ adamdarı jergilikti sotta ädildikke qol jetkizu maqsatında astanağa baradı. Olar özderiniñ mäselelerin Memlekettik qoñırau şalu jäne hattar byurosına aparadı.

Sıbaylas jemqorlıq, jerdi zañsız ielenu, jergilikti basşılıqqa şağımdar, policiya qataldığı, därigerlerdiñ biliksizdigi, ädiletsiz quılular turalı oqiğalar – bwlardıñ barlığı wzın bwrama qağazdarda, peticiyalarda jazılğan, mwnıñ bärin şağımdanuşılar özderimen birge alıp keledi.

Bwl şağım jüyesi Qıtaydıñ Kommunistik partiyasınıñ qamqorlığımen ömir sürip keledi jäne peticiyalardıñ sättiligine mümkindikteri öte az.

Biraq köptegen adamdar üşin bwl jalğız ümit jäne olar jıl sayın özderiniñ şağımdarın tüsirudi jalğastıruda.

 YAn apalı-siñlilerdiñ oqiğası

YAn Linhua otbası däl osılay jasadı.

Üş jıldıñ aldında apalı-siñilili YAn Linhua, YAn Cinhua Bi-Bi-Si-men kezigip, otbasılıq problemaları turalı aytqan.

Üş jıl bwrın Bi-Bi-Si tüsirilim tobı YAn Cinhuamen ol öziniñ peticiyasın Beyjiñge äkelgende kezdesken bolatın.

Apalı-siñilili qızdar olardıñ jerlerin tartıp alğandığın, al äkesi bwğan qarsı twrmaqşı bolğanda soqqığa jığılıp, köz jwmğandığın aytıp şağımdandı.

Biraq, YAn Linhuanıñ  däl osı jwmada Beyjiñge keluge tırısqanınıñ erekşe sebebi bar. Jeksenbi küni qıtay astanasında parlamenttiñ jıl sayınğı sessiyası – bükilqıtaylıq halıq uäkilderiniñ qwrıltayı aşılmaqşı.

Bwl jinalıs – şağımdanuşılarğa birden-bir oray.

Biraq, qıtay basşılığı mwnday peticiya tolqının qwptamaydı. Olar "arızqoylardıñ" Beyjiñdegi sayasi teatrdıñ qoyılımına köleñke tüsiruin qalamaydı , sondıqtan eldiñ är tükpirindegi jergilikti basşılıq  şağımdanuşılardıñ Beyjiñge jetpeui üşin qoldan kelgenniñ barlığın jasau tapsırmasın aladı.

Kütpegen kezdesu

YAn Linhuanıñ äpkesi men anasın  resmi emes üy qamauına alğanı bizge mälim.

Biraq, ol bwğan deyin Beyjiñge peticiyalarımen kelgen joq edi jäne sondıqtan oğan qarsılıq körsetpeydi jäne tım bolmağanda poyızğa otıru mümkindigin beredi dep oyladı.

Biraq, ol qatelesti.

Bi-Bi-SI tilşileriniñ sınğan jabdıqtarı

Bizdiñ tüsirilim tobı YAn Linhuanıñ auılına kire bere olardıñ bizdi kütip otırğandarın tüsindik.

Er adamdardıñ ülken tobı onıñ üyine baratın joldı bögep tastaptı. Birneşe minuttar işinde olar bizge şabuıl jasap, barlıq kameranıñ kül-talqanın şığardı. Qıtayğa kelgen şetel jurnalisteri mwnday ozbırlıqqa dayın boluı tiis. Biraq, bwdan keyin bolğanjay biz üşin kütpegen oqiğa boldı. Biz auıldan şığıp kettik, biraq olar soñımızdan qua bastadı. 20 şaqtı qandı balaqtar maşinamızdı qorşap aldı.

Keyinnen olarğa birneşe policey men jergilikti basşılıqtıñ eki ökili qosıldı. Jäbir körsetemiz dep qorqıtıp, bizdiñ tüsirip ülgergen mälimetimizdiñ böligin öşirip tastauğa, oğan qosa täube hatına qol qoyuğa mäjbürledi.

YAn Linhuanıñ äpkesi olardıñ üy qamauındağı beynesin jiberdi. Olardı qamauda wstap otırğandardıñ işinen bizge şabuıl jasağandardı tanıdıq.

Beyjiñge, Beyjiñge!

Bwl reportajdı dayındau kezinde biz jası 70-ten asqan Qıtay twrğınımen söylestik. Ol 1988 jıldan beri küyeuin öltirgen adamdı bostandığınan ayıru merzimin wzartu maqsatında peticiya berip keledi. Bizge är jıl sayın halıq ökilderiniñ bükilqıtaylıq jinalısı sessiyası kezinde onı 10 künge üy qamauında wstaytının ayttı.

Qıtaydıñ oñtüstigindegi Guandun provinciyasındağı er adammen söylestik. Ol wlınıñ wrlanğandığına şağımdanadı. Oğan osı jwmada eşqayda saparğa şıqpauğa keñes bergen.

Qıtay biligi "jayaulardıñ" əreketin qwptamay otır.

Ol bäribir bilet aldı, biraq oğan poyızğa otıruğa mümkindik bermedi.

Memlkettik qoñırau şalular men habarlamalar byurosında köptegen «qandı balaqtar» jinalğan. Olardıñ jwmısı jergilikti basqarmağa şağımdanuşılardı wstap, üylerine qaytuğa köndiru nemese mäjbür etu.

Degenmen, köptegen şağımdanuşılarğa özderiniñ peticiyaların beruge mümkindikteri boladı, äsirese, mwnı alğaş ret jasap twrğandar jäne olar turalı basşılıqqa mälim emes azamattar.

Qıtay basşılığı şağımdanuşılar ağınınıñ betin qaytarsa qanşalıqtı tırıssa, olardıñ Beyjiñge jetu ıqılası sonşalıqtı küşeye tüsedi.

Bir şağımdanuşı bizge onımen jäne jergilikti basşılıq ökilderiniñ arasındağı sms-habarlama almasuın körsetti, olar onımen kezdesuge tırıstı, tipti demalısqa saparın tölemekşi boldı. Barlığın jasaydı, tek Beyjiñnen ketse boldı.

Şeneunik-1 men şağımdanuşı arasındağı sms-habarlama almasu

 Hu qarındas, bwl Van ağañ. Sen qaydasıñ? Mümkin tüski asta kezdesemiz? Men de Beyjiñdemin. Körispegeli köp boldı.

Men Beyjiñge tamaq işip, köñil köteru üşin kelmegenimdi basşıñızğa ayta barıñız, ötiniş. Men mwnda öz mäselemdi şeşu üşin keldim. Sizder, şeneunikter, wyattan jwrday ekensizder.

Bizdiñ ara-qatınasımız jaqsı. Men basşımızğa seniñ mäseleñ turalı ayttım. Sen qaydasıñ? Mümkin kezdesip, söylesemiz? Biz sağan barayıq.

Şeneunik-2 men şağımdanuşı arasındağı sms-habarlama almasu

 Hu äpke, seniñ uaqıtıñ bar ma? Qıtaydıñ oñtüstigine barğıñ kele me? Biz seniñ mäseleñe baylanıstı birneşe şeşim tauıp qoydıq. Senimen söyleskimiz keledi. Mağan qoñırau şala alasıñ ba? Men qandı balaqtardı tärtipke saldım. Olar endi seni renjitpeydi.

Meniñ telefonımda aqşa tausılıp qaldı, qoñırau şala almaymın.

Men sağan telefonıña aqşa saluğa kömektesemin.

Biz YAn Linhua joğalğannan bastap YAn men onıñ otbasınan eşqanday habarlama almadıq. Biz Beyjiñ basşılığınan olardıñ jağdayları jaqsı degendi rastaytın qwjat tapsırudı swradıq.

Olardıñ meni täube hatına qol qoyuımdı mäjbürlegenine qaramastan, men olarmen kezdesu mümkindigi üşin eşqanday keşirim swramaymın.