Foto: Kavkaz.Realii

Qırküyek ayı bastala salısımen osı uaqıtqa deyin Süriya, Qırım jäne Donbasstıñ tasasında qalıp kelgen Soltüstik Kavkaz aymağı qaytadan älemdik tabloydtardıñ birinşi betine şıqtı. Oğan sebep, Şeşenstan astanası Groznıyda M'yanmadağı mwsılmandardı qoldağan millionnan astam adamnıñ şeruge şığuı jäne el prezidenti Ramzan Kadırovtıñ Kreml'ge qarata sıni mälimdemeler jasauı. Jalpı Resey Federaciyası aumağında bolıp jatqan bwl jağdaylardan ne añğaruğa boladı ? Bwl Kreml'diñ ortalıqtandırılğan bilik jüyesiniñ älsirey bastauı ma? Ramzan Kadırov osı äreketteri arqılı Mäskeuge ne aytqısı keldi? Bügin biz osı jäne özge de swraqtarğa jauap izdep köretin bolamız.

Bir qarağanda Oñtüstik-Şığıs Aziyadağı M'yanma mwsılmandarına Soltüstik Kavkaz elderiniñ ne qatısı bar dep oylauıñız mümkin. Biraq olardıñ bir-birine qatısı bar bolıp şıqtı. Qatısı bolğanda da osı arqılı Şeşenstan prezidenti Ramzan Kadırov Kreml'ge özindik közqarası, täuelsiz oy-pikiri bar ekenin bayqattı. Bir uaqıtta Mäskeude, Groznıyda, Mahaçkalada M'yanma mwsılmandarın qoldağan mitingtiler Putin basqaru jüyesiniñ sırt közge aybarlı bolıp köringenmen şın mäninde älsiz ekenin körsetti.

2014 jıldan beri Resey qoğamında Qırım, Süriya, Donbass, Ukraina oqiğalarınıñ tasasında bolıp kelgen Soltüstik Kavkaz biraq künniñ işinde älem nazarın özine audarttı. Bwl jolı ol 2000 jıldardağıday terrorlıq teraktılerimen, joğarı lauazımdı sayasatkerlerdiñ ölimimen emes, birikken küş retinde közge tüsti. Bwl sözimizge dälel retinde 2000 jıldardan bergi Soltüstik Kavkaz aumağınıñ jağdayına qısqaşa toqtalatın bolsaq, mwnda biz belgili bir därejede twraqtılıq ornağanın bayqaymız. Osıdan 15-16 jıl bwrın bükil Reseydi şulatqan «Imrat Kavkaz» lañkestik wyımı men onıñ basşıları Doku Umarov pen Äliashab Kebekovtardıñ bwl künde tübegeyli közderi joyılğan. Olardan keyin şıqqan «Kavkaz Uälayatı» wyımı öte älsiz äri jergilikti biliktiñ baqılauında. «Islam memleketi» lañkestik wyımınıñ Soltüstik Kavkazdağı filialınıñ atı darday bolğanımen aumaqtağı belsendiligi tömen därejede. Bwğan dälel 2013 jıldan beri soltüstik kavkazdıq lañkester el aumağınan tıs jerde birde-bir ret terrorlıq şabuıl jasamağan. Levada äleumettik zertteuler ortalığınıñ mälimetinşe, qazirgi tañda reseylikterdiñ 41 payızı Soltüstik Kavkazdı tınış, twraqtı aumaq dep esepteydi. Al 2005 jılı bwl körsetkiş tek 5 payızdı ğana qwrağan. Bir sözben aytqanda qazirgi Şeşenstan, Soltüstik Kavkaz bwrınğı twraqsız, teñselip zorğa twrğan aumaq emes.

Biraq bwl jolğı Groznıy qalasınıñ alañına bir million adamnıñ jinaluı Kreml' sayasatınıñ kezekti qadamı da boluı mümkin ekenin joqqa şığaruğa bolmaydı. Öytkeni Mäskeuden jıl sayın Soltüstik Kavkazğa qwyılıp jatqan qıruar qarjınıñ qaytarımı boluı kerek ekeni belgili. Al ol qaytarım älem jwrtşılığı aldında mwsılmandardıñ qorğauşısı bolıp qalıptasıp qalğan Ramzan Kadırovtıñ dualı auızı. Vladimir Putin Ramzan Kadırovqa Mäskeude, Groznıyda, Mahaçkalada sonau Oñtüstik-Şığıs Aziyadağı mwsılmandardı qoldauğa rwqsat beru arqılı Tayau Şığıstağı, Saud Arabiyasındağı, Birikken Arab Ämirlikterindegi jalpı mwsılman älemindegi Resey poziciyaların küşeytip aludı közdeui de mümkin.

Jalpı Şeşenstan keñester odağı qwlağalı beri Reseydiñ sırtqı sayasatına özindik ülesin qosıp kele jatqan memleket ekendigi belgili. Al bilik basına Ramzan Kadırov kelgeli beri Groznıydıñ Mäskeuge ıqpalı odan sayın artqan. Kadırov osı uaqıtqa deyin Kreml'diñ Auğanstan generaldarımen, arab şeyhtarımen jaqın til tabısuına jäne Tayau Şığıstağı köptegen mäselelerdi şeşuge ülken üles qosıp kelgen degen aqparat reseylik BAQ-tan auıq-auıq şığıp kele jatqanına biraz jıl boldı. Biraq M'yanma mwsılmandarına kelgende Putin men Kadırovtıñ közqarastarı ekige jarıluı mümkin. Öytkeni Resey Qıtaymen sauda-ekonomikalıq, äskeri-sayasi äriptestik ornatıp otırıp M'yanma mwsılmandarın jaqtap resmi pikir bildirui eki talay. Al bwl mäselede Ramzan Kadırovtıñ jalpı Soltüstik Kavkaz halqınıñ közqarası belgili. Bwl jerde Putinge köp jağdayda jetpey jatatın sayasi ikemdik, iilgiştik auaday qajet. Sebebi osı jolğı M'yanma mwsılmandarın qoldauğa baylanıstı ötken şerude belgisiz bir top budda dinin wstanğan qalmaqtardı qanğa boyayıq degen arandatu äreketterin jasağan. Al qalmaqtardıñ basım köpşiligi Reseydiñ Dağıstanmen şekaralasatın aumağında şoğırlanğan. Bwl degenimiz M'yanma mwsılmandarı üşin kek alamız dep jürgen islam dininiñ fanattarı Dağıstannan aq şığuı mümkin ekendiginiñ belgisi. Putin elde dinaralıq qaqtığıstar bolıp ketpes üşin tez arada «ögizdi de öltirmeytin arbanı da sındırmaytın» ayla oylap tappasa is nasırğa şabuı mümkin. Bwl jerde Putinge mwsılmandermen til tabısuda qaşanda qasınan tabılatın Ramzan Kadırov ta kömektese almaytını belgili. Öytkeni Soltüstik Kavkazda onalasqan Dağıstan men Şeşenstan sındı qos eldiñ qarım-qatınası atam zamannan dwrıs emes.

Qorıta kelgende osı jolı M'yanma mwsılmandarın qoldap alañğa milliondap şıqqan Soltüstik Kavkazdıqtar Mäskeu üşin ülken qauip ekeni aytpasa da tüsinikti. Bügingi Soltüstik Kavkazdı 4-5 jıldıq wyqıdan oyatqan M'yanma mwsılmandarınıñ elesi, erteñ Kreml'ge auır soqqı bolıp tiyui mümkin. Sebebi millionnan astam adam köşege şığıp, Resey M'yanma mäselesinde öziniñ közqarasın bildiru kerek dep talap qoyıp jatsada, Putin biligi osı uaqıtqa deyin ünsiz otır. Bwl Kavkaz halıqtarı men Mäskeu arasında tağı bir vakuum payda boldı degen söz. Al ol vakuumdı Kreml' toltırmasa, onı toltıratın sayasi, dini ekstremistik küşter Resey aumağında jetip artıladı. Äzirge belgisiz ol küş qazir Putinge dos bolıp jürgen Ramzan Kadırovtıñ özi bolıp şığuı da ğajap emes.

“The Qazaq Times”