Perişte qiyaldı jazuşı

«Nayzağay jarq etti. Köp wzamay aspan ayırılğanday küñirene kün kürkiredi. Qara tünekti aq säule taspaday tilip ötti...» Bwl meniñ qolımdağı 2003 jılı Almatıdağı «Qazaqparat» baspasınan şıqqan Talaptan Ahmetjannıñ «Mwñ» attı hikayattarı men äñgimeler jinağındağı «Nobel' sıylığı» degen hikayattıñ bastaluı. Kitaptı «bissmilla» dep aşqannan, Şäkerim atamızdıñ «Jalğannıñ bir paydasın körgende arlanbay arıñdı da satasıñ...» degen sözimen bastalğan osı hikayat meni özine tarta berdi. Jeti qat aspannıñ arğı jağındağı appaq perişte Allanıñ ämirimen jer betine tüserin bilgenimde, men adamdar üşin wyaldım.

Ar-wyat periştesi adamzattıñ ar-wyatın oyatamın dep kelip, jer betinen eñ alğaş körgeni aq qoñızday domalanğan jedel järdem maşinası. Ol «Jın qaqqanday qwyın-peren zımırap keledi». Osıdan bastap perişte adam ömirindegi keleñsizdiktiñ töbe qwyqañdı şımırlatar şındığın köredi. Avtordıñ perişte qiyalı köz aldıñda kölbeñdep wşadı da qoyadı. Bügingi narıqtıñ qıl bwrauında qısılıp twrğan zaman şındığı şırıldap, şın sırın jayıp saladı. Azğındanğan adamdardıñ arasındağı dünieqoñızdarı, maskünemderi, jezökşeleri, ğwlamanıñ wlı siyaqtı adamnan adam jasaymın dep asqandarı, tipti, meşittegi imamnıñ da imansızdığı, perişteniñ közinen tasa qalmaydı. Jer betine soğıs örtin jayıp, bir-birin qırıp jatqan, qırıq pışaq Adam ata men Haua ananıñ balaların körgende Perişte adamdarğa maza berudi qoyadı. Ol är pendeniñ qwlağınan ar-wyat namısı bolıp, jegidey jegen ünge aynaladı, qız bolıp közderine keledi.

Osı bir mazasızdıqtan qwtılu üşin jer şarınıñ adamdarı birlesip em izdeudi wyğardı. Jay ğana wyğarıp qana qoymay, em tapqan bilgirge Nobel' sıylığın tağayındamaqşı boladı. Jer betiniñ adamdarı bwl qwbılıstıñ sırı men şınına üñilmesten, perişteni qalay joyu jäyin aqıldasadı. Olar jaqsılıq üşin kürespey, jamandıq üşin, izgilikti qwrtu üşin ter tögedi. Sıylıqtıñ atın estigende ataqqwmar pendeler jatpay-twrmay oylanadı. Sol qalanıñ eñ ataqtı bilgir ğwlaması tauıp şıqqan amalın estigeniñizde wyattan kirerge tesik tappay örtenesiz. Onı adamdar wyıqtağanda basına jastanıp, oyanğanda qaltasına salıp jüretin boldı. Onı körgen perişte wyalğannan teris aynalıp ketti. Pendelerdiñ ar-wyattan bezgeni sonşalıq, olar perişteniñ özin wyaltadı. Olarğa ar-wyat wrığın sebuge kelgen perişte adamdardıñ arasına endi jaqınday almaydı. Alla-tağalanıñ tapsırmasın orınday almağan perişte «Qaytadan jerge qona almay, aspanda äli wşıp jür...» Ol Iranbaqqa da qayta almaydı, öytkeni, onıñ mindeti orındalmağan.

Şığarmanıñ tili qarapayım, äri tüsinikti, oquğa jeñil. Şım-şıtırıq, qat-qabat oqiğalar jelisi bir-birimen perişteniñ oyı arqılı wştasıp jatadı. Bir uaqıtta älemniñ är qırınan körinis tauıp, şır-pır bolıp, mwhittıñ arğı betinen bergi betine wşıp jürgen perişte arqılı sabaqtasadı. Şığarmanıñ auqımı keñ, jahandıq problemalardı köteredi. Oqiğanıñ aytar oyı ar-wyat, imandılıq. Perişte men Äzäzildiñ küresi neni wqtıradı? Adamdardıñ özi sol Äzäzilge aynalıp ketken joq pa? Adamdar periştege, ar-wyatqa oq attı.

«Eki oq ta qızdıñ arğı jağında twrğan generalğa tidi. Qız sap-sau, general sılq etip qwlap tüsti. Bir top oficer öz közderine-özderi senbey sileyip twrıp qalıptı. Perişte joq bolıp ketti.» Bwğan jwrt tañırqağanımen ol turalı oylana almaydı. Öytkeni, olardıñ jüregi adamnıñ jüregi emes. Äzäzildiñ jüregi. Solar jaratqannıñ adam igiligi üşin silağan jer ananı sau tamtığın qaldırmay, ol jerin bir, bwl jerin bir jaruğa kiristi. Perişte: «Toqtatıñdar bassızdıqtı. Jerdiñ külin kökke wşıratın sender kimsiñder, jerdi sender jaratıp pa ediñder?» - dese de, oğan toqtamaydı. Sebebi, adamdar jerdiñ jaratuşısı bar ekenin wmıtqan. Olarğa kinäsiz säbilerdi tankınıñ tabanımen taptap öte şığu tük emes. Adam terisin jamılğan osınau pendelerdiñ şaytan torına şırmalğanı sonşa, olardıñ ar-namısı äbden qwrıqtalğan. Olar oyanudan qaldı ma degen ürey sanañdı bilep, san oydıñ jeteginde ketesiñ.

Degenmen, avtor sodan şığar joldı da siltep twrğan siyaqtı. Ol – Allanıñ aq jolı. Imandılıq. Perişte qoqıstıñ arasınan alıp şıqqan eki maskünemdi juındırtıp, auızdarına söz saladı. « Ey, Alla, bizdi tura jolıña bastay gör!» – dep ekeui jarısa qaytalay bastadı. Sonda tür-tüsi qaşqan Äzäzil qwyınğa aynalıp, şır köbelek üyirile alıstap ketti». Avtor bizdegi jalğız jol osı ğana ekendigin, perişte jetegindegi ğwmır nwrlı, şıraylı, üylesimdi ömirge bastaytındığımen, äzäzil jetegindegi ğwmır jirkenişti, onıñ ayağı qwrdımğa aparatındığımen tüsindiredi. Negizgi oy osınday aluan oqiğalar jelisimen bir jerge şoğırlanıp şeşimin tabadı da, oqırmanğa oy tastaydı. «Nobel' sıylığı» büginginiñ kökeytesti mäselesin adamzattıq arenağa kötergen şığarma. Avtordıñ aytarı auqımdı, perişte älemniñ ol şetinen bwl şetine bir el, bir qala emes, jalpı adamzatqa ar-wyat wrığın sebu üşin jantalasadı. Bastı keyipker perişte bolsa da, oqiğa şındıqqa jaqın. Perişteniñ körgenderiniñ bäri şınayı ömirden alınğan. Banktıñ aldındağı zeynetaqısın aluğa twrğan qarttardıñ wzın-sonar kezegi men banktıñ işindegi jemqor bastıqtardıñ qımqırğan aqşasın sanauğa ülgere almay otırğan salıstırmalı körinisi, jer men köktey ayırmaşılıqtarı bügingi bizdiñ qaynağan ortamızdan alınğan.

Jalpı, şığarmanıñ ön boyında mwñ jatadı. Perişteniñ ne adamdardıñ ortasına qona almay, ne Iranbaqqa qayta almay, äuede qalıqtap qaluınıñ özi ülken qasiret. Osı arqılı avtor adamdardıñ äzäzildiñ jeteginde ketip bara jatqanın tolıq añğartadı. Şığarmadan körinetin avtordıñ bastı erekşelikteriniñ tağı biri – jazuşı adam jan düniesimen ğarıştı baylanıstıruğa tırısadı. Pendelik piğıl men imani közqarastardı sabaqtastırıp, bolmıstıñ mänin aşıp, aqiqattı tanuğa qwlşınadı. Jer betindegi adam balasınıñ biligi ğarışpenen baylanısıp jatatın, adamdardıñ ömiri jaratuşığa täueldi ekenin añğartadı. Zamanımızda osınday şığarmanıñ jazıluı avtordıñ köregendigi, äri bizdegi bostıqtı toltırar auaday qajet tolğanıs. Bügingi qoğamnıñ jwtañdığın jüregimen sezgen jazuşı qazirgi qazaq prozasında qalam tartıp jürgen öz qatarlastarınan osı oylarmen özgeşelenedi. Adamzattıñ eurocentritik közqaras ayasındağı dinsizdenip bara jatqan bağıtınıñ barar jeri qwrdım. Sol qwrdımnan qwtqarar – Talaptan Ahmetjan siyaqtı tura joldı nwsqay alar jazuşılardıñ ar-wyat wrığın sebuge talpınğan perişte qiyaldarı. Tozıp bara jatqan topırağımızdı qorğau üşin, aldımen är pende öz boyındağı Äzäzilmen küresui tiis.

Nwrbätima Baytwrsın

«The Qazaq Times»