Mekteptegi nauqanşıldıq jastardıñ qajetti mamandıqtı igeruine kedergi jasap otır

Madiyardıñ mamandığı - elektrik. Almatı qalasındağı kolledjderdiñ birin bitirgen soñ is-täjiribeden ötuge barğan. Alayda barğan mekemesi «saqtandıru jauapkerşiligin özimizge almaymız» dep is-täjiribeden ötkizbegen. Aytuınşa, öziniñ de qızığuşılığı bolmağan körinedi. Osılayşa, täjiribeden öte almağan ol qazir är jwmıstıñ basın bir şalıp jür. Twraqtı jwmısı joq. Diplom qaltada.

Esteriñizde bolsa Parlament mäjilisi törağasınıñ orınbasarı Vladimir Bojko osıdan biraz uaqıt bwrın  «tokar', slesar', elektrik jäne basqa da mamandar jetispeytini» turalı aytqan edi. Onıñ sözinşe, reseylik joğarı oqu orındarına tüsken qazaqstandıqtardı «kadrlardıñ jetispeuşiligine baylanıstı» qaytaru kerek eken. Mümkin söziniñ janı bar şığar. Şınımende elimizde osı mamandıqtı igergen jastardıñ jetispeytini anıq. Hh.kz saytı wsınğan statistikağa süyensek, Qazaqstanda elektrik mamandığına bir ayda 158 swranıs bolğan. Slesar' mamandığı boyınşa 64 orın bos. Degenmen mwnday käsippen aynalısqısı kelmeytinder sanı köbeygen siyaqtı. Al mwnıñ sebebi qanday?

Psiholog Meyirim Anarbekqızınıñ pikirinşe, Qazaqstandağı mwnday tendenciyanıñ qalıptasuına negiz bolıp otırğan bastı üş sebep bar.  Birinşiden - qazaq halqınıñ mentaliteti.  Mısalı ata-ana balasına kişkentay kezinen «basşı bol», «meniñ balam basşı nemese ministr boladı» dep bağdar beredi.  Osıdan keyin kez kelgen balada mansapqa degen qızığuşılıq payda boladı.

Ekinşiden,  mekep qabırğasında jürgen kezde balalarğa dwrıs käsibi bağdardıñ berilmeui.  «Bwl jerde mekteptiñ de röli basım ekenin aytuğa boladı. Mısalı ärbir mektep «üzdik 100 mekteptiñ qwramına kirdik», «oquşılardıñ barlığı JOO-ğa tüsti» dep aytıp, sapanı köteru üşin balalardı JOO-ğa tüsuge tärbieleydi. Al eger balalarğa 7-sınıptan bastap käsibi mamandıqtar turalı tüsindirilse, olardıñ jetispeytini turalı aytılıp, narıqtıq ekonomika zañdılıqtarına say bağdar beriletin bolsa, bwl dwrıs bolar edi», - deydi psiholog.

Meyirim Anarbekqızı atap aytqan üşinşi sebep - balalardıñ käsibi mamandıqtarğa jeke qızığuşılıqtarınıñ  bolmauı jäne  der kezinde dayındıqtıñ joqtığı. Onıñ payımdauınşa, käsibi bağdar almağan oquşı 9-sınıptı bitirgen soñ ne isterin bilmeydi. Sodan 11 sınıpqa qaladı. WBT tapsırğan soñ az bal alıp qalğan jağdayda, sol balmen oquğa bolatın oqu orındarın jäne jinağan balına säykes mamandıqtı tañdaydı. «YAğni bäri äyteuir JOO-ğa grantqa tüssem dep özi tapsırıp jatqan mamandıq turalı bilmeui de mümkin. Al qızığuşılıq bolmağan soñ bäri bosqa qaladı», - deydi maman.

Onıñ sözinşe, mwnday qalıptasqan qağidanı joyu üşin  ata-anamen jwmıs isteu kerek. YAğni bala men ata-ananı qatar ala otırıp olarğa joğarğı lauazımdı mamandıqtar men käsibi mamandıqtardıñ narıqtağı swranısı qanday ekenin tüsindiru qajet eken.

Desek te, Almatı avtomehanika kolledjiniñ direktorı Temirbek Anuarbekwlınıñ sözinşe, qazirgi kezde halıq käsiptik mamandıqtardı igeru kerektigin tüsine bastağan. « Mısalı bwrın ata-ana balanı JOO-ğa tüsirudi maqsat etetin. Al qazir olay emes. Eñ birinşi balağa özin özi materialdıq twrğıdan qamtamasız ete alatın käsipti tañdauına mümkindik bere bastadı», - deydi ol.

Temirbek Anuarbekwlı oqu ornın jılına 300-den asa student bitiretinin aytadı. Mısalı ötken jılı 50 student JOO-ğa ketip, grantqa ie bolsa, 5%-ı äskeri mamandıqtı tañdağan. «Al oqu ornın bitirgen mamannıñ is-täjiribesi az bolıp  jwmısqa qabıldanbağan jağdayda olar bizge qayta kelip  tärtipke say qajetti täjiribeden öte aladı. Bizde dänekerleuşi nemese tokar' mamanı bolsın öz isin joğarı därejede biledi. Jıl sayın bitirgen studentterdiñ 80%-ı täjiribeden ötken mekemelerden jwmıs tauıp ketedi», - deydi kolledj direktorı.

Al studentti saqtandıru jauapkerşiligi  is-täjiribeden ötetin mekemege jäne kolledjge mindetteledi eken. Sebebi bwl är mekememen jasalğan kelisimşartta körsetilgen. Sondıqtan eşbir öndiristik käsiporındar «maman is-täjiribeden ötu kezinde jauapkerşilikti öz moynımızğa almaymız» dep aytpaydı.

Bwdan bölek, joğarıda atalğan mamandıqtarğa qızığuşılığın bilu maqsatında qazaq tobında oqitın 1-2 kurs studentterine saualnama jürgizip kördik. Avtoslesar' mamandığında oqitın 50 studenttiñ 31-i mamandıqtı özderi tañdağanın jäne sol mamandıq boyınşa jwmıs isteytinderin aytsa, 10-ı ata-anasınıñ tañdauımen oquğa kelgenin jäne aldağı uaqıtta jwmıs istemeytinderin, JOO-na tapsıratındarın jazğan.

Al keybiri ata-anasınıñ qalauımen tüskenin jäne keyin alğan mamandığı boyınşa jwmıs isteu- istemeui belgisiz ekenin aytqan. Endi biri mamandıqqa qızığuşılığım endi bayqala bastadı dep jauap berdi.

Marjan Nüsipbek

"The Qazaq Times"