Reseydiñ Ukrainada keñ auqımdı soğıs bastağanına bir jıldan astam uaqıt boldı. Biraq ukrain taqırıbına qatıstı jalğan nasihattıq aqparattı Resey bwdan äldeqayda erterek tarata bastağan. Internette «Gorlovka Madonnası» («gorlovskaya Madonna»), Ukrainadağı biologiyalıq zerthanalar, Reseydi aynala qorşağan «NATO äskerleri» jäne basqa da osınday köptegen jalğan aqparattar men qoldan jasalğan beynematerialdar birneşe jıldan beri taraluda.

Ökiniştisi, qazaqstandıqtar arasında osığan senetinder az emes jäne arnayı operaciyanı Resey birinşi bastamağanda, Ukraina şabuılğa kirisetin edi dep kämilsiz ilanadı. Ökinişke qaray, mwnday qazaqstandıqtar mıñdap sanaladı.

Reseydiñ Ukrainadağı «arnayı operaciyasın» äli künge reseylik narrativ negizinde qabıldaytındarğa, Kievti nacister jaulap aldı, Resey armiyası tek äskeri nısandarğa şabuıl jasaydı dep sanaytın otandastarımız jäne osı taqırıpta jazatın jurnalister men redakciyalar üşin biz  feykterdi äşkereleytin jeti maqala dayındadıq.

Tömende «Ukrainadağı soğıs: feykterdi äşkereleu» attı toptamasınan alğaşqı maqala.

«Men arnayı äskeri operaciyanı bastau turalı şeşim qabıldadım. Onıñ maqsatı - segiz jıl boyı Kiev rejimi tarapınan zorlıq-zombılıq pen genocidke wşırağan adamdardı qorğau», - dep 24 aqpanğa qarağan tüni Resey prezidenti Vladimir Putin Ukrainağa basıp kiretinin jariyaladı.

Bwdan äri «sender Donbass bombalanğan segiz jıl boyı qayda boldıñdar» dep milliondağan reseylikterdiñ sanasına kün sayın «sınalap endirilgen» söz Ukrainadağı qandı soğıstı aqtap aludıñ bastı amalına aynaldı.

Qarapayım jan üşin bwl twyıqqa tireytin swraq, öytkeni mwnday ötirikti salğan jerden joqqa şığaru oñay emes. Sonımen qatar, osığan wqsas kirpişşe  qiyulastırılğan tağı da onşaqtı orıs mifteriniñ qabırğasın qaqırata ketu kerek.

Bizdiñ közdegenimiz de - osı.

 

Donbasstıñ «erekşe» halqı turalı

№1 twjırımnan bastayıq. Donbass halqı ärdayım «erekşe» bolğan, Ukrainanıñ qalğan böliginen müldem özgeşe, Kiev tarapınan qıspaq körip, qwqay şekti jäne özderin mülde ukrain dep sanamaydı dep Reseydiñ ügit-nasihatı sendirip bağadı.

Aldımen, Resey imperiyasınıñ 1897 jılğı sanaq derekterin keltireyik, onda qazirgi Doneck jäne Lugansk oblıstarı twrğındarınıñ köpşiligi «malorosstar» bolğanın jäne ukrain tilinde söylegenin ayqın däleldenedi.

Osıdan 30 jıl ötken soñ, 1926 jılı jürgizilgen alğaşqı keñestik halıq sanağı Donbass twrğındarınıñ 64,05% - ukraindar, 26,08% - orıstar, sonımen qatar nemister, grekter jäne evreylerdiñ de aytarlıqtay böligin qwrağanın kuälandırdı.

KSRO-dağı industriyalandıru jıldarında, önerkäsipti damıtu turalı bwyrıq boyınşa Donbass öñirine mamandar men jwmısşılar jiberilgen kezde ğana orıstardıñ jappay ağıluı etek jaydı. Däl osınday üderis Qazaqstanda tıñ igeru däuirinde bolğanın ayta ketu kerek.

1979 jılğı halıq sanağınıñ nätijeleri boyınşa orıstar men ukraindardıñ sanı turalı mälimetterdi mına kesteden  köruge boladı.

Derekköz: RGAE RF (bıv. CGANH SSSR), fond 1562, opis' 336, ed.hr. 6174-6238 (9s-keste. Halıqtıñ wltı men ana tili boyınşa bölinui).

Tipti XXI  ğasırdıñ basında, 2001 jılı Ukrainada jürgizilgen jalğız halıq sanağı boyınşa, eki oblısta da (Doneck jäne Lugansk) ukraindar twrğındardıñ köpşiligin - 57% jäne 52%, al orıstar – tiisinşe 38% jäne 44% qwrağan.

Bwl rette orıstar ukrain qoğamına tolıqtay kiriktirilgen edi. Oğan kelesi derek dälel: 1991 jılı 1 jeltoqsanda ötken referendum kezinde «Siz Ukrainanıñ täuelsizdik jariyalau turalı aktisin rastaysız ba?» degen swraqqa Doneck jäne Lugansk oblıstarı twrğındarınıñ 83,9%-ı «iä» dep jauap bergen, yağni ol kezde separatizm nemese Reseyge wmtılu talpınıstarı äste bolğan joq. 

 

Donbasstıñ Ukraina ömirinen «bölek» boluı turalı

№2 twjırım – Donbass el ömirine «integraciyalanbağan-mıs» degen äñgime. Bwl söz tipti tüsinbestikti tudıradı. Öytkeni, Donbass ünemi bükil Ukraina sayasatın ayqındauda üstemdik qwrğan öñirlerdiñ biri boldı.

2003 jıldan beri Ukrainadağı negizgi sayasi küşterdiñ biri - Donbassta qwrılğan jäne eñ aldımen osı öñir halqınıñ müddesin qorğaytın, parlamenttik saylauda dauıs jinau mölşerin jıldan-jılğa arttıra tüsken Partiya regionov boldı.

2010 jılı Doneck klanınıñ ökili Viktor YAnukoviç (oğan deyin ol üş ret prem'er-ministr lauazımın ielengen) Ukraina prezidenti atandı, al eldegi mañızdı qızmetterdiñ barlığı donbastıqtarğa bwyırdı.

Bwl halıqtıñ jasırın narazılığın tudırdı, öytkeni eldiñ tipti batıs aymaqtarına bwrın-soñdı ayaq baspağan «doneck tumaların» basşılıqqa joldaytın.

2010-2013 jıldarda bwl üderistiñ wlğayğanı sonşalıq, halıq  arasındağı äzil-qaljıñdarda da körinis taptı. Mısalı, sol kezde «Doneck twrğındarı köşege şığudan qorqadı, öytkeni olardı birden wstap alıp, basqa oblıstardı basqaruğa jiberedi» degen tanımal äzil bar edi.

YAğni, «Doneck twrğındarına jasalğan qısım» turalı äñgimelerdiñ qisınsızdığı aydan anıq: eldiñ sayasi ömirinde, kerisinşe, tolığımen üstemdik etken aymaqtı «basıp-janşu» mümkin emes.

Aqırında, halıqtıñ bilikke qarsı narazılığı şarıqtau şegine jetip, Ukrainada resmi türde «Revolyuciya Dostoinstva – Qadir-qasiet töñkerisi» dep atalğan Evromaydanğa alıp keldi. Şeruşiler jeñiske jetkennen keyin Viktor YAnukoviç Reseyge qaşıp ketti. Al Ukrainada uaqıtşa ükimet qwrıldı. Jaña prezident saylauın 2014 jıldıñ mamırına belgiledi. Prezidenttiñ mindetin atqaruşı retinde eldi YUliya Timoşenkonıñ bwrınğı seriktesi Aleksandr Turçinov basqara bastadı, biraq onıñ biligi öte älsiz edi. Resey basşılığı däl osı wrımtal tws pen biliktiñ twraqsızdığın öz paydasına jaratıp ülgerdi. Aqpan-naurız aylarında Resey Qırımdı basıp aldı, al säuirde tolqular şığıs aymaqtarğa qanat jaydı.

Ärine, osıdan segiz jıl bwrın Ukrainada twraqsızdıq boy aldı, azamattardıñ köpşiligi Evromaydandı qoldağanımen, Maydan qarsılastarı da, reseyşilder de köp edi, olar da köşege şığıp, öz talaptarın qoydı. Biraq 2014 jıldıñ basındağı saualnama derekteri Ukrainanıñ şığısı men Qırım twrğındarınıñ belsendiligi eldiñ basqa aymaqtarımen salıstırğanda äldeqayda tömen bolğanın körsetedi. Halıqtıñ 10 payızı ğana «eger qwqıq bwzılsa, narazılıq şerulerine şığasız be» degen swraqqa «iä» dep jauap bergen, al halıqtıñ 25-30%-ı ğana Reseyge qosıludı qaladı.

Sol kezde Mäskeuden Donbass öñirine «mamandardı» jiberu orın aldı.

2014 jıldıñ kökteminde öz-özin Doneck Halıq Respublikası dep jariyalağan qwrılımğa Mäskeu qalasınıñ tuması, reseylik PR-menedjer jäne sayasattanuşı, osı uaqıtqa deyin Donbass öñirine eşbir qatısı bolmağan Aleksandr Boroday birinşi basşı boldı.

 

Aleksandr Boroday turalı ne bilemiz

Aleksandr Boroday Mäskeude tuğan. 1994 jılı M.V.Lomonosov atındağı Mäskeu memlekettik universitetiniñ filosofiya fakul'tetin tämamdağan.

 1992 jılı Pridnestrov'e öñirindegi qarulı qaqtığısqa qatısqan. 21 qırküyek - 5 qazan oqiğaları kezinde 1993 jılı Mäskeude Aleksandr Boroday Joğarğı Keñesti qorğağan äskeri toptardıñ qwramında boldı.

·        1994-1996 jıldarı RIA Novosti agenttiginiñ äskeri tilşisi bolğan, şeşen qaqtığıstarı turalı reportajdar äzirleumen aynalısqan. 1996 jıldan bastap «Zavtra» gazetinde tilşi jäne äskeri şoluşı bolıp jwmıs istedi. 1999 jılı «Sociomaster» AAQ konsaltingtik agenttiginiñ teñ qwrıltayşısı, bas direktorı boldı (2019 jılı taratıldı).

·        2012 jılı «Zavtra» gazetiniñ YouTube-tegi beyne qosımşası «Den'-TV» arnasınıñ bas redaktorı boldı.

·        2010 jıldardıñ basında Ukrainada sayasi keñesşi bolıp jwmıs istedi.

·        2014 jıldıñ aqpan-mamır aylarında Qırım Respublikasınıñ basşısı Sergey Aksenovtıñ ştattan tıs keñesşisi boldı.

·        2014 jılğı 16 mamırda jariyalanğan Doneck Halıq Respublikası (DHR) Joğarğı keñesiniñ şeşimimen jaña respublikanıñ Ministrler keñesiniñ törağası bolıp tağayındaldı.

·        2014 jıldıñ 8 tamızında ol «dağdarıs menedjeri» retindegi jwmısın sätti ayaqtağanın, DHR-dı «nağız memleketke» aynaldırğanın mälimdep, lauazımnan ketti. Odan keyin 2014 jıldıñ 21 qazanına deyin DHR ministrler keñesiniñ jaña törağası Aleksandr Zaharçenkonıñ bas keñesşisi - birinşi orınbasarı boldı.

·        2014 jıldıñ qazan ayınan bastap «Donbass eriktiler odağı» aymaqaralıq qoğamdıq wyımınıñ (wyım 2015 jıldıñ qırküyeginde resmi tirkelgen) teñ qwrıltayşısı, basqarma törağası  boldı.

·        2014 jılı Aleksandr Borodayğa «DHR batırı» atağı berildi.

·        2021 jıldan beri Resey Federaciyası Memlekettik Dumasınıñ VIII şaqırılımı deputatı.

·        2022 jıldıñ 21 qırküyeginde Reseyde işinara äskerge jwmıldıru (mobilizaciya) jariyalanğannan keyin, Aleksandr Boroday deputattıq bron'ğa qaramastan, Ukrainadağı arnayı äskeri operaciya (SVO) aymağına erikti retinde baruğa dayın ekenin bildirdi.

Özin-özi jariyalağan respublikanıñ qorğanıs ministrine Igor' Girkin bardı, ol Strelkov laqap atımen tanımal. Ol da mäskeulik jäne otstavkadağı FSB (Federaldıq qauipsizdik qızmetiniñ) polkovnigi, Resey jürgizgen köptegen soğıstarğa qatısqan.

Ol basqarğan arandatuşılar (diversantşılar) tobı Donbass öñiriniñ birneşe qalasın basıp alğannan keyin, soğıstıñ bastaluına barınşa jauaptı twlğağa aynalu tağdırı oğan jazılıptı.

Girkin köptegen swhbattarında eger özi bolmağanda Donbass qantögis aymağına aynalmas edi dep aşıq moyındadı.

«Soğıs otın men twtattım. Eger bizdiñ tobımız şekaranı kesip ötpegende, tübinde bäri Har'kov pen Odessadağıday (...) biter edi. İs jüzinde küni büginge deyin sozılğan soğıstıñ serippesin bizdiñ otryad bastı. Onda qazir bolıp jatqan jağdayğa men jeke jauaptımın», - dedi ol 2014 jıldıñ qaraşasında.

 Demek, YAnukoviç qaşqannan keyingi alğaşqı eki ayda Donbass öñirinde qaqtığıstar bolğan joq. Al lañkestikke qarsı operaciya (ATO) dep atalğan Donbasstağı soğıs tek 14 säuirde – reseylik Igor' Girkin-Strelkovtıñ diversiyalıq tobı Ukrainanıñ Slavyansk jäne Kramatorsk qalaların basıp alğannan eki künnen keyin ğana bastaldı. Reseyde aytıp jürgendey, nacistik banderaşılar onıñ twrğındarına orıs tilinde söyleuge tıyım salu üşin Donbasstı bombalauğa kelgende bastalğan joq.Bwl Ukrainanıñ sırttan töngen basqınşılıqqa  jäne eldiñ twtastığın qorğauğa bağıttalğan reakciyası bolatın.

Osılayşa, Kievte bolğan töñkerispen kelispeytin beybit Donbass twrğındarına ukraindıq sodırlar şabuıl jasadı degen reseylik ügit-nasihattıñ tağı bir mifi küyrep otır.

 

Donbassta Resey äskerleri 2022 jılğa deyin boldı ma?

Endi reseylik ügit-nasihattıñ kelesi 2022 jıldıñ 24 aqpanına deyin Donbass aumağında reseylik äskerler müldem bolğan joq degen №3 twjırımına köşeyik.

Bügingi küni, sol oqiğalardan keyin toğız jılğa juıq uaqıt ötkende, Ukraina jerinde bolğan barlıq oqiğalar Kreml' ökilderiniñ, atap aytqanda, sol kezdegi Putinniñ jaqın serigi jäne kömekşisi bolğan Vladislav Surkovtıñ  basşılığımen jüzege asırılğanı senimdi türde däleldenip otır.

Soñğı jıldarı Ukrainadağı oqiğalarğa qatıstı köptegen täuelsiz halıqaralıq zertteuler jürgizildi. Olardıñ arasında eñ rezonans tudırğanı 2014 jıldıñ tamızında Doneck oblısınıñ üstinde «Malayziya äue kompaniyasınıñ» MH-17 reysin zımıranmen atıp qwlatuğa qatıstı zertteu boldı. Wşaq Donbass aspanında «Buk» zenittik-zımırandıq keşeninen (ZMK) atılğan zımıran arqılı atıp tüsirilgen.

Mıñdağan ayğaqtardı, fotosuretterdi, beynejazbalardı, jasırın tıñdalğan telefon äñgimelerin zerttey kele, Gaaga sotı 2022 jıldıñ 17 qaraşasında segiz jılğa sozılğan şırğalañğa soñğı nükte qoydı.

Europa elderi aldağı uaqıtta süyenetin ükimde Doneck oblısı aumağındağı soğıs qimıldarı işki azamattıq soğıs emes, Resey Federaciyasınıñ tolıq baqılauındağı jäne «DHR jäne LHR jasağı» atalatın toptı jeke qwrammen jäne äskeri tehnikamen qamtamasız etip otırğan halıqaralıq qarulı qaqtığıs ekenin sot nanımdı türde däleldedi.

Osı orayda ayta keteyik, Girkin-Strelkovtıñ özi osı üderiste 298 adamnıñ ölimine tikeley kinäli adam retinde, sırttay bolsa da, ömir boyına bas bostandığınan ayırıldı.

Ärine, biz Ukrainadan bölinu ideyası jergilikti twrğındardıñ birazınıñ köñilinen şıqqanın joqqa şığarmaymız. Degenmen, Resey Federaciyasınıñ «käsibi separatisteri» jergilikti belsendilerdiñ qoldauına süyengen künde de Resey äskerleriniñ kömeginsiz Ukraina armiyasına qarsı twra almas edi.

Bwl turalı 2014 jıldıñ qazan ayında Belarus' prezidenti Aleksandr Lukaşenkonıñ aytqanı bar:«Resey bolmasa, DHR men LHR äldeqaşan kelmeske keter edi degendi bir-birimizden jasırıp-jappay-aq qoyayıq».

 Eger bülik sol kezde toqtatılğan bolsa, 2014 jıldıñ kökteminde Donbass beybit aymaq qalpında qalu bolaşağınan ümit boldı. Biraq, Reseydiñ özin-özi jariyalağan respublikalardı qoldauı tek «eriktiler» men nwsqauşılardı jiberumen şektelmedi. Sodırlardıñ özderi 2014 jılı «Reseyden kelgen bes mıñ erikti» turalı aytqan. Al Pentagon esebinşe, 2015 jıldıñ basında Donbastağı reseylik äskerdiñ sanı 12 mıñ bolğan.

Ukraina armiyası separatisterdiñ qarsılığın basa alatın 2014-2015 jıldardağı soğıs qimıldarınıñ şeşuşi sätterinde Resey Donbassqa äskeri tehnika men twraqtı armiyanıñ jekelegen bölimderin jibergenin ayğaqtaytın  ondağan zertteuler men dälelder bar. Mwnı sputnikten tüsirilgen suretter, äskerilerdiñ äleumettik jelilerdegi fotosuretteri, sol kezde Reseyde «Jauıngerlik erligi üşin» äskeri sıylıqtarın tabıstaudıñ köbeyui jäne reseylik jauıngerlerdiñ oqu-jattığular kezinde qaza tapqan-mıs delinetin jüzdegen tabıttarı däleldeydi.

Osı taqırıp boyınşa Bellingcat agenttigi sarapşılarınıñ asa auqımdı, äri barınşa egjey-tegjeyli zertteuin oqıp şığudı wsınamız, zertteu mätinimen tolıqtay mına jerden tanısuğa boladı.

 

 «Soğıs Ukraina kesirinen wzaqqa sozıldı»

«8 jıl boyı bombalanğan Donbass» turalı mifke negizdelgen kelesi №4 twjırımda soğıs qimıldarınıñ wzaqqa sozıluına Ukrainanıñ onı toqtatuğa qwlıqsızdığı sebep bolğan-mıs delinedi.

Bwl derekti ayqın bwrmalau deuge boladı, öytkeni, ukraindar oqiğanı uşıqtırudan qorqıp, tipti Doneck jäne Lugansk öñirlerin küşpen qaytaruğa ärekettengen de joq. Mısalı, 2015 jıldan beri ukrainalıqtar maydanda birde-bir keñ auqımdı şabuılğa barğan joq.

Onıñ üstine, Ukraina biligi soğıstı toqtatu üşin aymaqqa halıqaralıq bitimgerşilik küşterin tartu ideyasın jıldar boyı qoldadı. Bwl turalı Ukraina BWW alañında, Evroparlamentte, älem astanalarında jäne halıqaralıq sammitterde aytıp otırdı. Onı barlığı jaqtağanımen, bir ğana el – Resey qarsı şıqtı.

Resey biligi bitimgerşilik küşterdiñ kem degende jartısı Reseyden bolsa kelisetinderin ayttı, yağni Pridnestrov'e ülgisinde Donbass öñirinde öz äskerin ornalastıru jäne separatisterdi wzaq jıldar boyı qoldau nietin zañdastırmaqşı boldı. Ärine, Ukraina bwğan kelise almadı.

Bi-bi-si orıs qızmeti taraptardıñ kelisimge keluine kedergi keltirip otırğan negizgi qayşılıqtardı anıqtauğa tırısqan bolatın.Osı zertteudiñ nätijesimen mına jerden tanısa alasızdar.

 

Donbass halqınıñ genocidi turalı

Reseylik ügit-nasihattıñ kelesi jalğan №5 mälimdemesi ukraindıq jazalauşılardıñ Donbass twrğındarın genocidke wşıratuı turalı.

Degenmen, Kreml'diñ mwnday eñ arsız mälimdemesi oñay joqqa şığarıladı. Öytkeni, nasihatşılar 2022 jıldıñ aqpan ayına deyin Doneck jäne Lugansk oblıstarınıñ ärqaysısınıñ tek üşten bir böligi ğana DHR men LHR biliginde bolğanın qasaqana «jadınan şığaradı». Tiisinşe, basıp kiruge deyin, Donbass jeriniñ 60%-dan astamı, ukrainalıq zañdarı äreket etken Ukrainanıñ tolıq baqılauındağı aumaqtar boldı.

Ügit-nasihattıñ jaqtauşıların kelesi swraqpen op-oñay twyıqqa tireuge boladı: «Ukraina özinde barlıq mümkindikter bola twra, öz baqılauındağı aumaqtarda Donbass öñiriniñ bas igisi kelmegen halqın qwrtu jolında nege öz qolın özi bayladı, Doneck jäne Lugansk qalaları men auıldarındağı köşelerde nege bombalar jarılmadı, adamdar nege beybit ömir sürdi?». Oğan jauap beru öte oñay: Reseyden astırtın jiberilgen separatister bolmağan jerlede tınış ömir jalğasa berdi.Osı logikalıq tizbek qarama-qarsı bağıtta da jwmıs isteydi. Segiz jıldıq soğıstan keyin aman-esen qalğan Lugansk jäne Doneck qalaların basıp aludan keyingi segiz kündegi Ukrainanıñ Har'kov, Çernigov, Rubejnıy, Irpen' qalalarımen salıstırsañız jetkilikti. Bwl turalı naurız ayında Ukraina basşısı Vladimir Zelenskiy orıs tilinde jazıp jariyalağan asa emocionaldı ündeuinde de ayttı. Ukraina prezidentiniñ söylegen sözin fotosuretti basu arqılı tolıq tıñday alasızdar.

Ukraina twsındağı beybit Mariupol' qalası men onı Resey armiyası «erlikpen azat etkennen» keyingi beynematerialdı mına silteme arqılı öte otırıp salıstırıñız.

8 jılğa sozılğan jariyalanbağan soğıs kezindegi LDHR aumağındağı Doneck nemese Lugansk oblıstarınıñ qanday da bir qalasındağı osığan wqsas qorqınıştı beyneni reseylik nasihatşılardıñ eşqaysısı qanşa tırıssa da, taba almadı.

Eger osığan wqsas dünie tabıla qalsa, reseylik ügit-nasihat mwnday qorqınıştı kadrlardı täulik boyı toqtausız körsete berer edi degendi bäri tüsinedi.

Sonımen qatar, Donbasstağı qızmetin Resey biligi moyındağan sanaulı wyımdardıñ biri, soğıstıñ barlıq jıldarında sonda ornalasqan EQIW-nıñ halıqaralıq baqılau missiyası tarapınan ukrain äskerleri qirattı delinetin birde-bir qala turalı habardı estimedik.

Bwğan bäribir sengisi kelmeytinderdiñ esine Groznıy qalasınıñ tağdırın saluğa boladı:1990-şı jıldardıñ ortası men 2000-şı jıldardıñ basında Resey armiyası bwl qalanı da qazirgi Mariupol' siyaqtı «bosatqan bolatın».

Onımen qoymay, 2014 jıldan beri Ukraina tek soğıs qimıldarınan qaşqandarğa ğana emes, basıp alınğan aumaqtarda qalğandarğa da kömektesip keledi. Sonımen qatar, LDHR jäne Qırım balaları üşin Ukraina universitetterine tegin oquğa tüsudiñ arnayı jeñildetilgen tärtibi bar. Al zeynetkerler ukrainalıq zeynetaqı alu mümkindigine ie (bwnı halıqtıñ basım böligi paydalanıp, ukrainalıq jäne reseylik zeynetaqını qatar alğandardıñ da bolğanın ayta keteyik). Ukraina sonımen qatar şek belgileu sızığınıñ boyında birneşe logistikalıq ortalıqtar aştı, onda basıp alınğan aumaqtardağı adamdar äkimşilik qızmetter men ukrainalıq tauarlardı satıp alu mümkindigine ie boldı.

Osı orayda qosa ketsek, eger eşkim moyındamağan «swrı aymaqta» ömir süru oydağıday bolsa, onda 3 million doneck twrğındarı öñirdi nege tastap şıqtı degen qarapayım swraq tuındaydı.

 

VVS statistikası:

Ukrainanıñ şığısındağı qaqtığıs bastalğannan bergi eki jıl işinde Donbass twrğındarınıñ jartısı bosqınğa nemese el işinde qonıs audaruşığa aynaldı.

Halıqaralıq wyımdardıñ mälimetinşe, qazir «DHR-LHR» dep atalatın Ukrainanıñ baqılauınan tıs aumaqtarda 2,7 million adam twradı.

Däl osınşama adam 2014-2016 jıldar aralığında üylerin tastap, Ukrainanıñ basqa aymaqtarına nemese Reseyge qonıs audarğan.

İşki qonıs audaruşılardıñ eñ köp sanı kelesi öñirlerde orın tepti:

Lugansk oblısı - 199 mıñnan astam,

Har'kov oblısı - 179,5 mıñnan astam,

Doneck - 109 mıñğa juıq,

Dnepropetrovsk oblısı - 84 mıñnan astam,

Zaporoj'e – 64 mıñ, sonımen qatar Kiev oblısı jäne Kiev qalası.

Doneck pen Lugansk oblıstarınıñ, sonday-aq Qırım twrğındarınan köp adam el işinde qonıs audardı. Qırımdıqtardıñ bwl körsetkiştegi ülesi aytarlıqtay emes: şamamen 20 600.

 

Ukraina beybit qalalardı bombaladı ma?

 Endigi kezekte bastı swraqqa köşeyik: Ukraina beybit qalalardı bombaladı ma, joq pa? Bwl jerde de biz tek halıqaralıq qoğamdastıq tirkegen jäne bükil älem moyındağan derekterge ğana süyenetin bolamız.

Rasında, Ukraina äskeri Donbass jaqqa qaratıp oq atpadı deu jalğandıq bolar edi. Alayda bwl rette Resey däl qazir Ukrainağa qatıstı jasap jatqanday beybit twrğındar men infraqwrılımdı qasaqana atqılau turalı söz.

Ukraina äskerileri jau jaqtan oq jaudırılğan atıs poziciyaların qwrtu üşin atıstı ma? Sözsiz. Bwdan beybit twrğındardıñ qaza tabuı mümkin be? Ärine. Bwl, eñ aldımen, öñirde halıqtıñ tığız qonıstanuına baylanıstı. Donbass kartasın aşsañız boldı, maydan şebinde ondağan irili-wsaqtı qalalardıñ ornalasqanın, olardıñ ärqaysısında twrğın üylerdiñ qaq ortasında tehnikanı şoğırlandırıp qoyğan «jasaqtardıñ» twrğanın köruge boladı.

Osı twrğıda Halıqaralıq dağdarıs tobı 2015 jıldıñ säuirinde separatisterge qaratıp mınaday eskertu jasadı: «De-fakto DHR şeneunikteri ädette Doneck mañındağı audandardağı poziciyalardan jasalatın atıs jauap oq jaudıruı jäne beybit twrğındardıñ ölimine äkelui mümkin ekenin moyındağısı kelmeydi. Olar beybit twrğındardı atıs şebinde qaldırmau üşin poziciyanı jıljıtu turalı wsınıstan bas tarttı.

Halıqaralıq dağdarıs tobınıñ tağı bir esebinde bılay delingen: «Ukraina ükimeti baqılamaytın aymaqtarda qaza tapqan beybit twrğındar sanınıñ artuı osı jerlerdegi joğarğı deñgeyli urbanizaciyağa  baylanıstı».

Balalardıñ ölimi siyaqtı nağız qorqınıştı jaytqa bölek toqtalğan jön. Reseylik mediakeñistikte Doneck qalasında ornatılğan öñirdegi qaza tapqan balalardıñ atı-jöni körsetilgen Perişteler alleyası Ukraina armiyası bas imegen öñirdiñ balaların qasaqana öltirip jatqanday sıñayda jii aytılıp, körsetiledi. Biraq EQIW statistikası ölimniñ basqa sebepterin körsetip otır: olardıñ 87%-ı jarılğış zattardı abaysız wstau saldarınan nemese barlıq jerde jappay ornatılğan minalardıñ jarıluı saldarınan qaza tapqan.

Endi şığın körsetkişterine toqtalayıq. Resey telearnaları soğısta 13 000 adam qaza taptı degen sandı olardıñ bäri Ukrainanıñ atqılauınan qaza tapqan Donbass öñiriniñ beybit twrğındarı siyaqtı etip jii körsetedi. Reseylik körermenge bwl sannıñ däl qanday ölim türlerinen twratının eşkim jäne eşqaşan aşıp körsetken joq.

EQIW esepterine säykes ( mına jerde jäne mına jerde keltirilgendey), sonday-aq BWW Adam qwqıqtarı jönindegi Joğarğı komissarınıñ 2021 jıldıñ ayağındağı mälimetteri boyınşa, qaza tapqandardıñ jalpı sanınan 4150 adam ukrainalıq äskerilerdiñ, 5700 adam DHR, LHR äskerileriniñ jäne «eriktilerdiñ» qatarındağı şığındar. Qaytıs bolğandardıñ tek 3375-i beybit twrğındar, biraq bwl qaqtığıstıñ eki jağına da, Ukraina baqılaytın böligine de, baqılamaytın aumaqqa da tiesili şağın.

Däl osı üş mıñ beybit twrğınnıñ qatarında 2014 jıldıñ tamızında atıp tüsirilgen malayziyalıq «Boing» wşağınıñ jolauşıları men ekipajınıñ 298 şeteldik azamatı da bar. Bwl rette şığınnıñ 85%-ı 2014-2015 jıldardağı qaqtığıstıñ qızıp twrğan kezeñinde şıqtı, al soñğı jıldarı beybit twrğındar arasındağı qwrban bolğandardıñ sanı twraqtı türde azayıp keledi.

Bir ayta keterligi, tipti özin-özi jariyalağan respublikalar da, EQIW da bwl sandarmen kelisedi. DHR Adam qwqıqtarı jönindegi uäkili Dar'ya Morozovanıñ jıl sayınğı bayandamalarınan  alınğan resmi derekter mına jerde.

Soñğı üş jıldı alayıq: 2019 jılı öñirdiñ 9 beybit twrğını, 2020 jılı – 9 adam, 2021 jılı – nebäri jeti adam soğıs saldarınan qaza taptı. Sonımen birge, habarlarda adamdardıñ oq atudan qaza tapqanı, mina jarılğanı nemese oq-därilerdi abaysız wstaudan zardap şekkeni jaylı naqtılanbaydı. Ärine, ärbir ömirge bağa jetpes, biraq soğan qaramastan, salıstıru üşin ayta ketsek, DHR aumağında jılına 100-den astam adam joldağı apattardan qaza tabadı.

Qorıtındı retinde ayta keteyik, qaza tapqan beybit twrğındardıñ sanı twraqtı türde azayıp bara jatqan däl sol bir sätte Vladimir Putin auqımdı äri qandı soğıstı bastadı. Basqınşılıqtıñ birinşi aptasında eki jaqtan opa bolğandardıñ sanı segiz jıl işindegi sannan asıp tüsti. Al bes million ukraindıq otqa oranıp, tamtığı da qalmağan qalalardan qaşıp şığuğa mäjbür boldı.

Jobanı jurnalister tobı: Nazira Därimbet, Oksana Makuşina, Vladimir Radionov dayındadı