• BILİK JALĞIZ ÖZİ ELDİ ÖZGERTE ALMAYDI

– Er-ağa, eger Parlamentke ötip, deputat bolsañız, ne özgertem dep oylaysız?

– Qazaqta «Jalğız ağaş – orman bolmas» degen söz bar. Men Parlamentke bwzıp-jarıp barıp, bärin özgertem deu – astamşılıq boladı. Mwnday populizmmen «hayp» quu mağan qajet emes. Oppoziciyalıq ömirimniñ 25 jılında onday balañ, «bwzıq» kezeñnen ötip kettik. Endigi jerde elge jasampaz ideyalar wsına alatın jäne onı qalıñ halıqpen birge jüzege asıratın jaña sayasatkerler legi qajet.U

Onıñ üstine bügingi Qazaqstannıñ jağdayında 30 payızdıq bir mandattı okrugter mümkindik beretin negizinde Parlamenttik saylauğa tüsip jatqan jaña tolqınnıñ mıqtı, tabandı, jaña ökilderi bar. Sol ümitkerler arasınan birneşe täuelsiz kandidat mäjilis deputattığına ötedi dep oylaymın. «Jaña Qazaqstan» ideyasına osı jaña tolqınnıñ ökilderi tıñ lep qosuı kerek. Eldi bilik jalğız özi özgerte almaydı, ol özgeristerdi jüzege asıru üşin, azamattıq qoğamnıñ ökilderi qosıluı kerek.

Eger osı saylaudan keyin Parlamentte sonday täuelsiz deputattardıñ bir şoğırı payda bolsa, onda, ärine, ärkimniñ köñili men oyında jürgen biraz auqımdı isterdi atqaruğa mümkindik tuadı. Partiyalıq «päterlerden» tizimmen ötken deputattarğa qarağanda, täuelsiz deputattardıñ manevr mümkindigi men is-qimıl diapazonı äldeqayda keñ boladı. Olarğa Parlament mäjilisinde «Halıqtıq blok» nemese frakciya qwrıp, zañ şığaruşı organnıñ jwmısına jañaşa pärmen berudiñ reti tuadı.

– Bilik bwl blokqa, onday täuelsiz äreketke mümkindik beredi degen dämeñiz bar ma?

– Meniñ oyımşa, bwğan biliktiñ özi de müddeli boluı kerek. Äytpegende, «Jaña Qazaqstan» ideyası tağı da söz jüzinde qaladı. Qalay bolğanda da, täuelsiz deputattardıñ halıq aldındağı sözi men isi ötimdi boladı. Bügingi bilik osını tüsinip otır dep topşılaymın.

Protestik qoğam men oppoziciyadan kelgen deputattar Parlamenttiñ öz işindegi zañ şığaru jäne basqa da qoğamdıq-sayasi mäselelerge bastamaşılıq tanıtuı tiis. Bwl degeniñiz – Parlamenttiñ jwmısın bwra tartu emes, mwnı el men wlttıñ müddesine säykes birlesken masştabtı jwmıstar jürgizu bastaması dep tüysinu kerek. Biz köşedegi birbetkey oppoziciyalıq wrandı Parlamenttiñ işine alıp barıp, tağı da bayağı qiquğa basatın bolsaq, berekeli is bolmaydı. Bwrınğı birbetkey oppoziciyalıq qozğalıstıñ «balalıq auruınan» arıluımız kerek.

Biz Parlament minberinen saliqalı, salmaqtı oylar men wsınıstar aytatın, halıq pen qoğamnıñ aldında jauaptı azamattıq deñgeyge wmtılğanımız jön boladı. Halıq arasında aytılıp jürgen maqsat-tilekterdiñ soñında tabandı jwmıs isteytin, bilikti sol mäselelerge, eldik müddege jwmıldıruğa jäne orındauğa mäjbür etetin küş boluımız kerek. Sonday jağdayda ğana biz el işine özgeris engize alamız. Jalañ wran men mitingilik qiqudıñ kezeñi ötti.

  • ALMATIDAĞI ÜŞ MANDAT BILİKKE «POGODA» JASAMAYDI

– Siz saylauğa bir mandattı okrugtan tüsip jatırsız, ümitkerler köp, qanday şans bar özi?

– Eger biz osı saylauda täuelsiz baqılauşılar jüyesin jappay qwrıp, är okrugtı baqılauşılarmen jauıp tastaytın bolsaq, onda deputattıqqa ötu şansı boladı. Meniñ oyımşa, basqa aymaqtar turasında ayta almaymın, al däl Almatı qalasındağı üş okrugten täuelsiz kandidattardıñ deputattıqqa ötu mümkindigi öte joğarı. Meniñ şansım da osınday mümkindikpen baylanıstı boladı.

Üş mandat bilik üşin Parlamentte «pogoda» jasamaydı. Al eger bilik osı üş mandat üşin jantalasıp, saylauğa aralasatın bolsa, onıñ ayqay-şuı köp boladı. Bwl bügingi bilikke kerek pe?

– «30 payızdıq mandattan ötken deputattar parlamentke barğanda ne şeşedi?» degen qoğamda söz bar. Onıñ üstine bilik öz ıñğayına keletin adamdardı ötkizui mümkin degen kümän men küdik te bar. Sizdiñ oyıñız qanday?

– Täuelsiz deputattar Parlamentke barsa, ne şeşerin men joğarıda ayttım. Biraq birinşi kezekte qoğamğa aytatın bir oy bar: biz «divanda jatıp» nemese älemjelige dabıra salıp, eşteñe özgerte almaymız. Qoğamnıñ küşimen bilikti özgeriske mäjbür etudiñ birinşi kepili – narazılıq nöpiri, alañdağı maydan. Al bizde onday mümkindik şektelip qaldı. Almatıda mitingige şığatındar sanı 300–400 adamnan aspaydı. Astanada ol da joq.

Endeşe biz qalay bolğanda da, osı 30 payızdıq saylau jüyesin paydalanıp, özgeriske ıntazar halıq bolıp, osı saylauğa barıp, ärkim özderi qalağan ümitkerlerge dauıs berip, ülken sayasi-mädeni belsendilik tanıtuımız kerek. Äzirge bizde bwdan basqa şans joq. Bwl saylaudı bwzıp-jarıp, qoğamda bir teñselis tudıratın emes, bizdiñ belsendiligimiz saliqalı, salmaqtı, azamattıq twrğıda tolısqan qoğamnıñ belsendiligi boluı kerek. Sol arqılı biz qoğamğa, tipti bilikke özimizdiñ demokratiyalıq özgeristerge zäru jäne oğan dayın ekendigimizdi körsetuimiz kerek. Biz bwrınğıday alañda eki-aq sağat twrıp, mitingide ğana ayğaylaudıñ adamdarı emespiz, biz osı azamattıq qoğammen, halıqpen, bilikpen birge osı ömirdi özgertuge müddeli halıq ekenimizdi körsetkenimiz jön boladı.

Ayğaylau üşin, artımızğa qarayıq – bizdi qoldap şıqqan halıqtıñ nöpiri qanday eken? Eger jer qayısqan qol bolsa, onda on kündep, bir aylap maydan alañında twrayıq. Onda bilik bizdi, bizdiñ küşimizdi moyındaydı.

Al eger soñımızdan ergen onday qaraqwrım halıq bolmasa, protestik qozğalıstıñ bağıt-bağdarın saqtap, taktikalıq is-äreketimizdi özgerteyik. Ärine, qazir Qazaqstanda ekiniñ biri oppoziciyalıq oy-piğılda degen tüsinik bar. Oğan meniñ asa bir alıp bara jatqan dauım joq. Biraq sol halıq narazılıq alañına şıqpayınşa, onday «oppoziciyalıqtan» tük şıqpaydı.

– Al bilik Parlamentke öz ökilderin ötkizuge küş saladı degen pikirge oray ne aytasız?

– Ärine, küş saladı. Jalpı, qay elde bolmasın, bilik öziniñ gegemoniyasın saqtap qaluğa, qauip-qaterden qorğanuğa, küş-quatın nığaytuğa müddeli. Bwl – qalıptasqan aksioma.

Biraq öz ökilimizdi Parlamentke ötkizuge bizdiñ mümkindigimiz qanday desek, eger de tiisti okrugtardı täuelsiz baqılauşılarmen tolıq jauıp tastaytın bolsaq, mäselen, Almatıdağı 3 okrugta, onda täuelsiz kandidattardıñ Parlamentke ötu mümkindigi öte joğarı bolmaq.

Meniñ oyımşa, bilik te Almatıdağı osı 3 okrugtegi täuelsiz ümitkerlerdi ötkizbeu üşin, talasqa tüsuge ıntalı bolmau kerek dep oylaymın. Saylauğa aralasıp, dauıs berudiñ tärtibin bwzıp, nemese öz ümitkerlerin ötkizuge tırısatın bolsa, artı ayğay-şu boluı ğajap emes. Onday jağdayda ötip jatqan saylaudıñ legitimdigi de küdikti bolıp qaladı. Meniñşe, halqı belsendi jäne tığız şoğırlanğan Almatı, Astana siyaqtı qalalar täuelsiz baqılauşılarmen tolıq qamtamasız etiletin bolsa, onda täuelsiz ümitkerlerdiñ ötu mümkindigi de öte küşti bolmaq.

– Soñğı kezderi boy körsetip kele jatqan tağı bir tendenciya – jastardıñ mäslihat pen Parlament deputattığına belsendilikpen saylanuğa tüsip jatqan sayasi ambiciyası turasında ne aytasız?

– Bwl, ärine, quanıştı jäyt. Degenmen barlığı birdey jöñkilip, Parlamentke wmtılıp jatqanı jöninde saylaudan keyin arnayı bir maqala jazu oyımda bar. Özgeristiñ barlığı jergilikti jerden bastaluı tiis qoy, sondıqtan jastardıñ bir böligi mäslihat saylauına tüsip, özderiniñ sayasi ambiciyasın mäslihattar arqılı şıñdağanı äldeqayda oñdı bolar edi. Barlığımız birdey Parlamentte jürgende, tömengi buın kimge qaladı?

Osınday swraqtıñ bası aşıq qaluı qoğamda jüyeli oppoziciyanıñ bolmau saldarınan tuındaydı. Eger elde twtasqan bir ortalıq arqılı protestik qozğalıstıñ strategiyasın ayqındap otırğan bolsa, azamattıq qoğamnıñ barlıq is-äreketin, mäselen, qazirgi saylau nauqanın rettep otıruğa mümkindik tuar edi. Biz azamattıq qoğamdı tärbieleuimiz kerek, qanday maqsatta, qanday wranmen, qanday mümkindiktermen ortaq müdde jolındağı küreske şığatınımızdı jüyeli josparlap otıratınday oppoziciya boluı kerek. Äytse de, Parlamentke wmtılğan jastardıñ sayasi erik-jigerine, adami jäne azamattıq qwqığına şek qoyuğa bolmas.

  • «DIVANDA JATIP» ÖZGERİS JASAY ALMAYMIZ

– Jalpı, sizdiñ saylau bağdarlamañızda bastı maqsatıñız ne jäne saylauşılarıñızğa ne aytasız, qanday uäde bere alasız?

– Qaytalap aytayın, men Parlamentke barıp, jalğız özim barlığın qırıp-joyam dep ayta almaymın. Onday jalğan uädemen saylauşılardı aldarqatuğa bolmaydı. Aytılar söz ben uädeniñ orındalar jauapkerşiligin wmıtpağan abzal.

Jalpı, meniñ bağdarlamalıq bağıtım – qoğamda aytıla-aytıla äbden jauır bolğan, ekiniñ birin mazalağan, el-jwrttı äbden mezi qılğan taqırıp. Bizdiñ halıq 30 jılğa juıq añsağan özgerister kezeñi keldi. «Divanda jatıp», bilikti oñdı-soldı sınaudan endigi jerde tük şıqpaydı. Bizdiñ qoğam osı özgeristerge: eldi jappay jaylağan jemqorlıqtı joyuğa, şın mänindegi ädiletti Qazaqstan qwruğa, köşi wzap bara jatqan örkeniettiñ soñğı legine iliguge küş saluı kerek.

Halıqtıñ kendelegen tirşiligi men qoğamnıñ twralağan twrmısın erteli-keş jırlap, qol qusırıp, obınıp otıra beruge bolmaydı. Biz sayasi partiyalar men alauız äleumettik toptarğa bölinbey, kerisinşe, Qwday bwyırtqan mümkindikti paydalanıp, özgerister üşin meylinşe qarmanıp qalatın kün tudı.

Mınau bir mandattı 30 payızdıq saylau jüyesiniñ özi qoğamğa qanday da bir qozğalıs berdi. Qazir jastardıñ sayasi-qoğamdıq bastamalarğa wmtılıp jatqanı, olardıñ Parlamenttik saylauğa tüsui – bäri osı özgeristiñ nışanı. Biraq ol özgeristerdiñ qarqını bayau, reformalar jartıkeş bolıp twr.

Şielenisken älemdik geosayasi qater elimizdiñ irgesine tirelgen kezde biz wltımız ben memleketimizdiñ qauipsiz jäne jarqın bolaşağı jolında jik-jikke bölinbey, jalpıhalıqtıq müddemen naqtı naqıştağı «Jaña Qazaqstandı» öz qolımızben qwruımız kerek. Osı jolı qapı qalsaq, bolaşaq wrpaq bizdi keşirmeydi!

Men el Parlamentiniñ deputattıq mandatı üşin ümitkerlik sayısqa däl osı maqsattar jolında tüsip otırmın. Mağan lauazım da, ataq-däreje de kerek emes. Keregi – ädiletti de ädemi Qazaqstan qwru. Osı joldağı jantalasar jwmısta erik-jigerim men qaru-qayratıma mümkindik beretin, tabanıma tireu bolarlıq bwdır qajet. Sol «bwdır» – Parlamenttiñ mandatı men minberi dep oylaymın.

Bir aqiqattı moyındauım kerek: 25 jıl oppoziciyalıq qozğalısta jürip, özimniñ qwrmetti äriptesterimmen birge aytarlıqtay nätijege jete almadıq. El özgermedi – «bayağı jartas – sol jartas» küyinde qaldı.

Endigi jerde halıq birigip köterui tiis, qazaq arqalap öter auırlıqtıñ bir pwşpağına tireu bolsam, elimniñ erteñine järdem etsem deymin. Elmen birge özgerister jasauğa qajır-qayratım jetedi dep oylaymın.

Sondıqtan halıqtıñ auzındağı añsağan mwrattardıñ barlığı – meniñ bağdarlamamdağı negizgi taqırıp. Biz tarihi mümkindikti jiberip almauımız kerek. Eger qazir biz osı 30 payızdıq jüyede saliqalı saylau ötkizip, täuelsiz kandidattardıñ bir şoğırın Parlamentke jetkize alatın bolsaq, kelesi saylaudıñ, meniñşe, 50 payızdıq aralas jüyede ötuine altın köpir salamız.

  • «DEPUTAT BOLSAM, HALIQQA BAQ ORNATAM» DEGEN SÖZ – BILJIRAQ

– Er-ağa, öziñiz saylauğa tüsip jatqan 3-şi saylau okrugine Almatı qalasındağı eñ ülken Äuezov jäne Alatau audandarı kiredi. Endeşe öziñizdiñ saylau okrugiñizge qatıstı ne isteysiz?

– Bwl arada bir okrugti bölip alıp, men osı Alatau men Äuezov audandarına baq ornatıp tastaymın dep aytsam, ol küpirşilik söz boladı. Onday jalañ populizm – bıljıraq söz.

Almatı qalasında bolsın, Äuezov pen Alatau audanında bolsın, Qarağandı, Öskemen men Semeyde bolsın, Moyınqwm men Maqanşıda bolsın – barlıq jerde bizdiñ problemamız bireu-aq: birinşi kezekte eldi jaylağan jemqorlıq pen paraqorlıqtıñ saldarınan äleumettik ädilettilik joq. Osınıñ tamırına balta şappay, alğa jüre almaymız. «Biz endi qalay jäne qayda bet alamız?» degen siyaqtı auqımdı mäseleniñ mäni qoğamnıñ ünine qwlaq türgen Parlamentte şeşilui kerek.

– Degenmen, atalğan eki audannıñ saylauşıları sizden bir «jarılqau» kütedi ğoy...

– Al endi jalpı özimniñ okrugimde, Almatı qalasında ne isteymin degende, jalpaq Qazaqstanğa ortaq problemalıq taqırıptar bar. Mäselen, Almatı qalasın alatın bolsaq, 90-jıldarı bastalğan urbanizaciyanıñ saldarınan auıldardan üdere köşken, işki migraciyağa tap bolıp, iri qalalardıñ töñiregine qonıstanğan qazaqtıñ qazirgi hal-ahualı qanday? Bwl äleumettik top büginde ülken qalalardıñ qoğamdıq-twrmıstıq, jwmıssızdıq jağdayınan bastap, kriminalğa deyingi auqımdı ahualğa äser etedi. Ükimet pen bilik tarapınan osı äleumettik mäsele saralanıp, jwmıstar jürgizildi me? Joq!

Ärine, qonıs audaruşılar qala mañınan jer satıp alıp, öz küşterimen üy salıp, ärkim şaması kelgenşe tirligin jasap jatır. Qısqaşa aytqanda, tağdırdıñ tälkeginen öz betterimen sıtılıp şığuda. Biraq qala mañındağı, orısşalap aytsaq, «nahalovka» eldi-mekenderdiñ «vremyankada» kün körgen küybeñ tirligi Almatınıñ jalpı ahualına äser etpeydi dep ayta alamız ba?

Osı urbanizaciyanıñ saldarın zerttep, onı bir bağdarlamalıq qwjat, ükimettik qaulı deñgeyine, tipti memlekettik zañ jüzine jetkizuimiz kerek qoy. Bwl – memleket qwruşı qazaq halqına degen qamqorlıqtıñ bir belgisi bolar edi. Memleketten janaşırlıq körmegen halıq öz biligine tasbüyrek boladı. Onday adam biliktiñ şın sözine de, atqarıp jatqan igi isterine de senbeydi.

Al endi qaladağı Alatau jäne Äuezov audandarınıñ jağdayına keletin bolsaq, mwndağı problemanı Ekibastwz körsetip berdi. Jılu-energiya közderi, sumen jabdıqtau jäne käriz jüyesi – barlığı 90-jıldardan beri tozığı jetip, äbden eskirgen, quatı älsiregen.

Qazir qalanıñ işinde, jerdiñ üstine «Lego» oyınşıqtarı siyaqtı üyler salınıp jatır, biraq jerdiñ astındağı kommunaldıq jüye bwdan 30 jıl bwrınğı jağdayda qalğan. «TEC»-ten şığatın jılu qwbırınıñ tozığı jetkeni bılay twrsın, onıñ diametri bügingi twtınu qajettiligine tipten säykes emes. Bwl kürdeli mäsele Almatıda da, basqa jerlerde de bar. Osı şaruanı qolğa alıp, tiyanaqtaytın uaqıt keldi.

Jalpı, eki audan saylauşılarınıñ bolaşaq deputatqa jükteletin amanattıq tapsırmaların (mektep, auruhana, balalar oşaqtarı, mädeni-köpşilik jäne bwqaralıq sport orındarın salu) toptastırıp, tiisti qalalıq jäne respublikalıq atqaruşı bilik aldına mäseleler qoyıp, onıñ orındaluın baqılauğa alu – bir deputattıñ ğana emes, twtas bir memlekettiñ uaqıt ozdırmas mindeti boluı kerek dep oylaymın.

  • QANDI QAÑTARDI QAYTEMİZ?

– Parlamentke barsañız, bizdegi bastı taqırıptardıñ biri – qandı Qañtar turalı ne aytar ediñiz?

– Qandı Qañtar – jandı jılatıp, jüregiñdi auırtatın taqırıp. Bwl qazaq halqınıñ juıq jıldardağı zarı jäne tarihında öşpestey bolıp, jazılıp qalatın qasiret. Biz qanşama adamnıñ qanı tögilgen Qañtar tragediyasın jılı jauıp qoya almaymız.

Ärine, osı qandı oqiğağa birinşi kinäli – bilik dep sanaymız. Ol – aqiqat. Bwl aqiqattıñ betin äldebir aldarqatumen basqa jaqqa bwru mümkin emes. Sondıqtan osı Qañtar mäselesin zertteu jöninde biz Parlamentte memlekettik komissiya qwrıp, oğan halıqtıq, wlttıq müdde twrğısınan bağa berip, saralauımız kerek. Onı bügin biz jasamasaq, bolaşaq wrpaq bäribir jasaydı.

Eger deputattıq mandatpen Parlamentke barıp jatsam, mwnday bastamalar köteriledi, ärine. Kün tärtibinen alıp tastauı öte qiın bwl taqırıptı men qozğamasam, basqa azamattar köteredi. Qañtar kezinde bir otbası tügelimen opat boldı, 4 jasar Aykörkem siyaqtı beykünä büldirşinder qaza taptı. Qabırğası qayısqan halıqtıñ qayğısı äli basılğan joq. Bwnı bilik te, Toqaev mırza da azamattıq payımmen tüsinui kerek. Bwl bizdiñ wlttıq qasiretimiz.

Biraq Qañtar oqiğasına da baylanıp otıra beruge bolmaydı. Biz jol-jönekey damudıñ, özgerudiñ qamın qatar jürgizuimiz kerek. Biliktiñ özi osığan kinäli ekenin iştey moyındap, «juıp-şayudıñ» qamımen halıqqa qanday da bir özgerister, jeñildikter jasauğa bayau da bolsa, äreketter jasap jatır.

Endeşe biliktiñ osı ınta-ıqılasın paydalanıp qaluımız kerek. Osı jerde halıq pen biliktiñ müddesi bir arnağa toğısadı dep oylaymın. Bilikte Qañtar mäselesine qatıstı bar ınta-ıqılasımen şarua atqarıp jürgen jigitter bar, bärin birdey kinälap, tegistey küye jağuğa bolmaydı. Biz Parlament minberi arqılı jağdayğa naqtı bağa beretindey, saliqalı oy tüyetindey wsınıstar aytuımız kerek.

  • «MENİÑ KÖÑİLİM NEGE «BOSAP JÜR»?

– Er-ağa, soñğı kezderi ärtürli mediağa berip jürgen swhbattarıñızda, qalay oylaysız, köñiliñiz bosap jürgen joq pa? Osıdan 5-10 jıl bwrınğı ötkir tilmen tilip aytatın mineziñiz, oppoziciyalıq ınta-jigeriñiz qazir basılıp bara jatqan siyaqtı...

– Asıra aytqanday bolmayın, men özim Qañtardan keyin elde qalıptasqan jağdaydı biraz oy eleginen ötkizip, birşama qorıtındığa keldim. Mısalı, qaytalap aytayın, men 25 jıl osı oppoziciyalıq qozğalısta jürgende, elde eşteñeni özgerte almadıq. Qoğam sol qalpında qaldı. Bizdiñ alañğa şığıp, wrandatıp, mitingiletip, ayğay saluımızdan nätije bolmadı.

Al endi Qañtardan keyingi mitingilerdiñ özinde halıq oppoziciyanı, eldegi protestik köñil-küydi qoldaytın bolsa, alañğa jinalıp, tabandap twruı kerek edi ğoy. Onday jappay narazılıq nışanı joq, bireñ-sarañ adam jinalğan birli-ekili mitingiler men piketter jadau-jüdeu ötude. YAğni, nemese biz halıqtıñ qalıñ nöpirin soñımızdan erte almadıq, nemese ürey bilegen eldiñ oppoziciyağa degen senimi seldiregen. Bizde jekelegen oppoziciyalıq twlğalar bar, biraq wyımdasqan, eldegi protestik köñil-küydi biriktiretin jüyeli oppoziciyalıq qozğalıs joq...

Şahmattıñ tilimen aytqanda, osınday «pattıq situaciyada» ne isteuge boladı? Biz tağı da tübegeyli özgeristi kütip, osılay 30 jıl jüruimiz kerek pe?

Sondıqtan meniñ özim üşin jasağan qorıtındım: biz protestik qozğalıstıñ strategiyasın özgertuimiz kerek. Qalay özgertemiz? Onı oppoziciyalıq qauımdastıq özara talqılap, elde qalıptasqan jaña jağdaydıñ auqımında ortaq twjırım jasauı kerek dep oylaymın.

Mısalı üşin, keyingi wrpaq bilmeui mümkin, tipti aldıñğı tolqın oppoziciyaşıl ağayındardıñ da esinde bolmauı mümkin: kezinde biz «Nağız Aq jol» jäne «Azat» partiyasında jürgende, «Nwr Otannıñ» işine kirip, eldegi jağdaydı özgertuge bastama kötereyik degen ideya bolğan. Sondıqtan, meniñ oyımşa, eger bilik halıqtan qorqatın bolsa, biz sol biliktiñ işine Parlament arqılı kirip, özgerister şeruin bastayıq.

Meniñ oyımşa, bilikke qarsı «sıñarezu» söz aytatın ataqtı aytısker Rinat Zayıtovtı «Amanat» partiyası öz qatarına şaqırıp alğanına qarağanda, bilik te qoğamnıñ belsendi ökilderine «ket äri» demeytin sıñayda. Bilikti töñkerip tastaymın dep otırğan el joq, halıqtıñ, el-jwrttıñ bar arman-mwratı – özgeris. Elge kelgen jılımıqtı äri qaray şınayı özgeristerge jalğastırıp, adami beynedegi «Ekinşi Respublika» qwru – tek jalañ sözben emes, is jüzinde jañarğan el bolsaq degen nietpen jüzege asuı tiis.

Sondıqtan bilik halıqtan qorıqpauı kerek, halıq ta bilikti birjaqtı qwbıjıqtıñ keypinde körmegeni jön. Bir sözben aytqanda, biz nätijesiz teketiresten – jasampaz mämilege köşudiñ jolın izdeuimiz kerek. Meniñ «köñilimniñ bosap jürgeni» osı oylardıñ töñireginen tuındaytın twjırımğa sayadı.

– Endeşe aşıq pikiriñizdi aytıñızşı, qazirgi sayasattı jürgizip otırğan bilikti, prezident Toqaevtı qoldaysız ba?

– Mäsele qoldau nemese qoldamauda emes, mäsele – tarihi şanstı paydalanuda. Biz elde payda bolğan bir aqiqattı moyındauımız kerek. Älginde aytıp kettim, alañdı narazılıq tolqınına toltıra almadıq, eger de bizdiñ protestik qozğalıstıñ, oppoziciyanıñ artınan mıñğırğan halıq şığıp, Kiev Maydanı siyaqtı alañnan aylap ketpey twratın bolsa, biz narazılıq arqılı elge özgerister engizuge bilikti mäjbür eter edik. Bilik küşti jäne küştini ğana moyındaydı. Osınday jağdayda biz eldegi qazirgi qalıptasqan sayasi jağdayğa saralap qarasaq, siz aytqanday, «Toqaevtı qoldau» degen mäseleden men özim mınaday qorıtındı şığaramın: qalay bolğanda da, elde özgeristiñ nışanı bastaldı. Basqasın aytpağanda, 30 payızdıq saylau jüyesine dürkirey aralasıp jatqanımız sol jılımıqtıñ älpeti emes dep ayta alamız ba? Otırıp alıp, «joq, mınau jaramaydı» dep, jer tepkilegennen ne şığadı?

Mısalı, keşe ğana «Jusan» bankti Qazaqstanğa qaytaru bastaması qozğaldı. Biz osı talpınıstı nege qoldamaymız?

«Jusan» bank kimdiki edi? Ol – Nwrswltan Nazarbaevtiki. Kezindegi «Cesna» bankti tartıp alıp, sonıñ negizinde «Jusan» halıqaralıq qarjı qwrılımın qalıptastırıp, London qor birjasına şığıp, onı älemdik deñgeydegi aşıq qarjılıq institutqa aynaldıru amalı jürgizildi. Bwl ärekettiñ maqsatı – Qazaqstannan wrlanğan aktivti halıqaralıq därejede legitimdi qwrılımğa aynaldıru bolatın.

Mine, osı aktivti Qazaqstanğa qaytaru jöninde keşe ğana prokuratura is qozğadı. Bwl – halıqtıñ «qanın tespey sorğan» Nazarbaevqa tikeley şabuıl bastalıp jatır degen söz. Qalay mwnı özgeristiñ älpeti demessiñ?

Qañtardan keyin prezident Toqaev eñiregen eldiñ köñilinen şığuğa müddeli. Osını bolaşaq özgeristerdiñ esebine paydalanuımız kerek. Bilikti jağadan ala bergenşe, mümkindik bereyik. Aqordada kileñ jalmauızdar otırğan joq, onda da halıqqa qaraylas jigitter bar, eregespen olardıñ qolın qaqpayıq. «Bir şoqıp, eki qarauğa» mäjbür bolıp otırğan Toqaevtı qoğamğa äkeleyik... Meniñ qoldau-qoldamau mäselemniñ bastı mäni osı.

Sondıqtan, meniñ oyımşa, «divanda jatıp alıp», jasalıp jatqan azdı-köpti istiñ bärin joqqa şığaru, «bizge özgeris kerek» dep, auızğa kelgendi qwsa beru – sanalı azamattıñ äreketine jatpaydı. Bügingi elge kerek eñ bastı azamattıq is – özgeris, oğan bärimiz aralasuımız kerek.

Mısalı, Qoyşıbek, Qañtar qasiretiniñ serialdarın video-şejirege tüsiru üşin, seni kim mäjbür qıldı? Sen oğan öziñniñ qoğam aldındağı azamattıq parızıñmen barıp jürsiñ ğoy! Sen tipti general Küdebaevtıñ Taldıqorğandağı sotına, Tarazda jazıqsız şırıldap jatqan Qañtar qwrbandarınıñ sotına öz erik-jigeriñmen, öz köligiñmen barıp jürsiñ. Solay ma?

– ... M-m-m, endi...

– Endi bolsa, sen Taldıqorğandağı sottı telekamerağa tüsiru üşin baruğa keyde benzinge aqşa tappay qalatın künderiñ boladı. Seni osınday qadamğa müddeli qılıp otırğan – seniñ işki arıñ, jüregiñe tüygen tüysigiñ. Özgeriske ıntazar osınday tüysik bizdiñ ärqaysımızda boluı kerek. Mwnday azamattıq «mwqtajdıq» – boyında namısı bar är azamattıñ mindeti dep oylaymın.

Meniñ de oyım osı. Parlamentke jetem be, joq älde jetkizbey me – ol üşinşi mäsele. Birinşisi – men bolayın, basqa bolsın, 30 payızdıq saylaudan ötip, deputattıq mandatqa qol jetkizgen ärbir azamat bilikti işten irep, eldi özgertuge pärmen beru. Täuelsiz 10 deputat ötetin bolsa, onda olar biliktiñ işinde biraz qozğalıs jasauı tiis.

Olar bilikti töñkerip tastaydı degen söz emes. Qañtardan keyin «töñkeris» ataulığa abay bolıp, sındarlı közqaraspen qarauımız kerek. Nege? Köñili oyau jwrt Reseydiñ Ukrainadağı okkupaciyalıq soğısınan keyin, qazirgi älemdegi sayasi jağdaydıñ bet-älpetin bayqap otırğan şığar. Osınday dürligip twrğan zamanda biz eldi işinen qoparıp tastaudı emes, adami formadağı özgeristerdi «sarı maydan qıl suırğanday» bayıppen äreket etudi oylauımız kerek.

– Er-ağa, büginnen bastap, «wrısta twrıs joq» dep, dodanı bastap kettiñiz. Öziñiz 25 jıl alısqan bilik jağınan bolsın, basqa jağınan bolsın – biraz qarsılastarıñız şığıp, sizge qarsı kompromattardı tögip tastauı mümkin. Siz osığan qalay qarsı twrasız, ne isteysiz?

– Ärine, ökinişke qaray, bizdiñ qazaq qoğamı bir-birin jamandaudan äli künge deyin köz aşpay keledi. Äsirese bügingi äleumettik jelilerde birin-biri jamandau, sırttan «ton pişu» jaman ürdiske aynalıp baradı. Qolında eşqanday dälel-däyegi bolmasa da, bireudi «satqın», «biliktiñ adamı», «KNB-nıñ agenti» deuge bola ma?

Meniñşe, osı saylau kezinde mwnday «qatın qaralau» men kompromattar ağını boladı. Bizdiñ qoğamnıñ bir tragediyası – biz şınayı pikirsayıs qalıptasqan demokratiyalıq formaciyadan ötken joqpız. Biz mitingilik sayasattıñ mädenietin bilmeymiz. Sebebi mitingige jinalğan halıqtıñ tas-talqanın şığarıp, abaqtığa tığıp, demokratiyalıq bastamanı qudalap kelgen jüyede ömir sürip otırmız. Bwl jağınan bizdi «mañqa qazaq» deytin qırğızdardan da kende qalğan halıqpız.

Sondıqtan onday kompromattar aytıladı, men onıñ bärine pälsafalıq payımmen qaraymın – «It üredi – keruen köşedi». Meniñ osı 25 jıl işindegi abıroy-atağımdı qorğaytın «DAT»-ım bar. Osı aldağı säuir ayınıñ 15-inde «DAT»-tıñ alğaşqı nömiri şıqqanına 25 jıl toladı.

Qoğam men halıqqa qajetti balama aqparat taratatın qanday da bir gazetti şirek ğasır boyı kim süyrep keledi? Apta sayın osı «DAT»-tı şığaruğa baspahanağa 500 mıñ teñgeniñ köleminde aqşa tölep, gazetti halıqqa jetkizip jatqan kim bar? Aynaldırğan 100 mıñ teñgege jeter-jetpes jalaqı alıp, gazet şığarıp jatqan «dattıqtardan» basqa bireudi bilesiñ be, Qoyşı bauırım?!

Maqtandı dep sen de aytpa, basqalar da jata jazğırmasın – meniñ qoğam üşin jasağan eñbegim bar. Arığa barmayıq, soñğı 10 jılda osınday eñbek etip, qoğamdıq-täuelsiz resurs jasağan kim bar? Meniñ atım men abıroyımdı dattamaq piğıldağı bir adam şığıp aytsınşı: «Men mınanı jasadım» dep!

– Degenmen, äleujelide bottar men «baylaulı» blogerler siz turalı kereğar birdeñe aytıp jatsa, ne isteysiz degenim ğoy...

– Qazaqta qızğanıştıñ «qızıl otı» bolğan, bola da beredi. Qañquğa qiqu qosatın jaman ädetimiz bar. Bizdegi kompromattar ottay beredi...

Al eger alda-jalda meniñ atıma jala jabılıp jatatın bolsa, elim men qazağım meniñ azamattıq basıma «DAT»-tıñ dañqımen bağa beredi degen senimdemin. Sondıqtan men dalbasa daqpırttan qorıqpaymın! Aytsın, aytıla bersin. Eñ bastısı – men jäne meniñ oymaqtay ğana wjımım halıqtıñ müddesindegi şaruanı istep jür. Bwl – qwrğaq maqtanıştıñ emes, esil eñbektiñ esesi!

Qanşama gazet, 100 jıldıq tarihı bolğan «Ekspress», «atınan at ürketin» tabloyd «Karavan» jabılıp qaldı, al «DAT» jabılğan joq. Gazettiñ şığuına kömek qılıp, apta sayın twraqtı qarajat berip, demeuşilik jasap otırğan eşkim joq. Biraq biz – keşe ğana marqwm bolğan Baqan qarındasım Mäkimbay, Kenjetay bauırım Nwrmwhanbetwlı, Azamat Şormanhanwlı serigim, Erik inim Bapiev jantalasıp, twraqtı türde apta sayın osı gazetti şığarıp jürmiz. Sondıqtan meniñ atıma äldekimder şäuildep, ne aytılsa da, «DAT»-tıñ oqırmanı, bizdi biletin qazaq layıqtı bağasın beredi degen oydamın!

– Äñgimeñizge rahmet, isiñizge sättilik tileymin!

Gazettik mätinin dayındağan –

Alma JAQSILIQQIZI,

Avtordıñ qatısumen redakciyalağan – Ayswlu OSPAN