Aukus ıntımaqtastığı: Qıtayğa qanday qauip töndi?

Ötken aptada AQŞ, Britaniya jäne Australiya ortasında qauipsizdikke qatıstı tarihi kelisim jasaldı. Kelisim Australiyağa suastı kemeleriniñ ozıq tehnologiyasın beruge jol aşadı. Ağılşın älemniñ üş alıbı ortasındağı kelisim älemniñ nazarın özine audardı. Äsirese, Qıtay ükimeti bwl kelisimdi jahandıq jauapkerşilikti eskermeu dep sınğa aldı.

Beyjiñ biliginiñ Britan, AQŞ jäne Australiya ortasındağı kelisimdi ayıptaytın özindik sebebi bar. Aytalıq, Beyjiñ üşin bwl asa sezimtal geosayasi aymaqqa aynalıp otırğan Oñtüstik Qıtay teñizindegi müddesine qarsı jasalğan qadam retinde bağalanarı sözsiz. Qazir Oñtüstik Qıtay teñizi älemde qaqtığıs qaupi joğarı aymaqtardıñ biri. Älemdegi eñ mañızdı su joldarınıñ biri sanalatın teñizde Qıtay jäne birqatar Oñtüstik Şığıs Aziya elderi ortasında territoriyalıq daular bar.

Qıtay SİM tarabı üş el ortasındağı qauipsizdik kelisimin «aymaqtıq qauipsizdikke qasaqana ziyan keltirip, qaru-jaraq bäsekesin küşeytuge bağıttalğan» dep bağalaptı. Äri, «eskirgen qırği-qabaq soğısınıñ mentalitetimen jasalğan şeşim» atalğan üş eldiñ wlttıq müddesine de keri äser etip jatqanın aytqan.

Osıdan keyin Qıtay baspasözinde AQŞ, Britaniya jäne Australiya ortasındağı kelisimdi sınağan aqparattıq tolqın bastaldı. Qıtay kommunistik biliginiñ ağılşın tilindegi eñ ıqpaldı basılımı Global Times bolsa «Australiya atalğan kelisim arqılı özin Qıtaydıñ resmi qarsılasına aynaldırdı» dep jazdı.

Aukus kelisimi neni bildiredi?

AQŞ, Britaniya jäne Australiya ortasındağı jaña ıntımaqtastıq Aukus dep ataladı. Bwl arqılı AQŞ su astı kemelerine arnalğan jaña tehnologiyanı 60 jıldan keyin üşinşi bir elmen bölisip otır. Bwğan deyin bwl tehnologiyasın tek Britaniyamen ğana bölisken. Kelisimge say Australiya su astında käduelgi suastı kemelerinen jıldam jüze alatın, birneşe ay su astında erkin jüretin jäne alıs aralıqqa zımıran ata alatın yadrolıq süñguir kemesine ie bola aladı degendi bildiredi. Bwnday tehnologiyağa ie bolğan el Oñtüstik Qıtay teñizinde ğana emes twtas Ündi-Tınıq mwhitı sındı alıp geosayasi aymaqta quattı küşke ie bola aladı. Bwnday kemeden bireuniñ özi Oñtüstik Qıtay teñizine kiretin bolsa bwl Qıtay üşin soğıstıñ qızıl sızığımen birdey.

Jaña kelisim jayında ötken aptada AQŞ prezidenti Jo Baydan, Britan bas uäziri Boris Jonson jäne Australiya prem'er-ministri Skott Morrison ortasındağı onlayn-birlesken baspasöz jiınında ortağa salındı. Üş eldiñ lideri de Ündi-Tınıq mwhit aymağında barğan sayın uşığıp bara jatqan qauipsizdik mäselesi kezek küttirmeytinin ayttı. Eger ortadağı keybir uaqıtşa jasalğan qauipsizdik kelisimderin aytpağan künde «Aukus» üş el ortasında Ekinşi jahan soğısınan bergi eñ auqımdı qauipsizdik kelisimi.

Oslılayşa Australiya su astında jüzetin yadrolıq kemege ie bolğan älemdegi 7-şi el retinde tarihta qalmaq. Biraq, «Aukus» alyansınıñ Australiyağa beretin mümkindikteri mwnımen şektelmeydi, yadrolıq suñguir kemeden tıs kiber qauipsizdik, jasandı sana tehnologiyaları, özge de teñiz qauipsizdigine qatıstı tehnologiyalardı da ortaq paydalana aladı. Bwğan qosa Australiya alıs qaşıqtıqqa wşatın qanattı zımırandarğa de ie boladı, äri eldiñ soltüstik aymaqtarına AQŞ äskerleriniñ ornalasuına mümkindik beredi.

Qıtayğa qanday qısım tüsti

Soñğı jıldarı derjavalar arasındağı tartıs pen bäseke Ündi-Tınıq mwhit aymağında jürip jatır. Äsirese, älemniñ birinşi jäne ekinşi ekonomikası arasındağı strategiyalıq bäseke osı aymaqtağı elderi kürdeli halıqaralıq qatınastardıñ ortasına alıp kirdi. Qıtay soñğı jıldarı Oñtüstik Qıtay teñizi sındı talastı aymaqtağı äskeri belsendiligin arttırıp kelgen bolatın. Batıs elderi Qıtaydıñ Tınıq mwhitındağı äskeri agressiyası artıp ketti dep aytıp kelgen.

AQŞ pen Britaniyanıñ Australiyamen jasasqan qauipsizdik kelisimi Qıtaydıñ bwl aymaqtağı äskeri şığındarın eselep arttırmaq. Sebebi, Qıtay öziniñ strategiyalıq müddelerin saqtap qasılastarına jauap beru üşin äskeri tehnologiyasın, äsirese teñizdegi äskeri tehnikasın damıtuğa qarjı jwmsauına tura keledi. İşki önim qwnında asa mañızğa ie twraqtı mülik salası dağdarısqa wşırap, sırtqı saudası aldağı uaqıtta qauipke tap bolğalı otırğan Qıtay iri teñiz derjavalarımen teñizdegi äskeri küş bäsekesinde ülken ekonomikalıq şığındarğa batarı sözssiz. Bwl Qıtaydıñ bäsekege qabilettiligin birtindep älsiretip, älemdegi «ağılşın qojalığın» bekemdey tüspek.

The Qazaq Times