«Taliban» jetekşisi Qıtayda: Beyjiñ tälipterge qısım jasadı ma?

AQŞ äskerleri küşteri Auğanstannan şığarılıp jatqan kezde, Qıtay kommunistik biligi men tälipter arasındağı qarım-qatınas pen barıskelis qıza tüsti. Keşe, 28 şilde särsenbi küni «Talibannıñ» ekinşi sayasi jetekşisi Abdul Ğani Baradar öziniñ 9 adamdıq delegaciyasın bastap Qıtaydıñ Tyanjin qalasında (Tyan'czin') QHR SİM basşısı Uañ Imen kezdesti.

Qıtay Sırtqı ister ministrliginiñ resmi saytındağı jazbaşa mälimdemede aytıluınşa, ministr Uañ AQŞ pen NATO küşteriniñ auğan jerinen şığarıluı Qwrama Ştattardıñ Auğanstan sayasatınıñ sätsizdigin körsetedi degen bağasın aytqan. Ol jäne «Talibandı» Auğanstandağı mañızdı äskeri jäne sayasi küş retinde atağan. Sonday-aq, beybitşilikti qalpına keltirip, memleketti qayta qwruda tälipterdiñ mañızdı asa joğarı ekenin atap ötken.

Qıtay Sırtqı ister ministri kezdesude «Talibandı» beybit kelisimderge nwsan keltiretin kedergilerdi joyıp, qolaylı jağday jasaydı, twraqtılıqtı qalıptastıradı dep senetinin, äri «Şığıs Türkistan Islam qozğalısı» jäne özge de terrorlıq toptardan irgesin aulaq saladı dep ümittenetinin jetkizgen.  Birqatar batıstıq basılımdar Uañ Idiñ bwl talabın «Taliban» jetekşilerine bağıttalğan qısım qatarlı bağalauda.

«Talibannıñ» ekinşi sayasi jetekşisi, wyımnıñ Dohadağı keñesiniñ basşısı  Mullah Abdul Ğani Baradar kezdesudegi alğaşqı sözin «Taliban» jetekşisi retinde Qıtayğa saparlay baru mümkindigine ie bolğanına tereñ rizaşılıqpen bastaptı. Ol sonımen birge, Qıtaydı är kezde Auğanstannıñ senimdi dosı boldı dep bağalağan. Äri, qandayda bir küşterdiñ Qıtayğa qauip töndiretin äreketterdi jasauğa auğan jerin paydalanuğa jol bermeytinderin aytqan.

Amerikalıq aqparat qwraldar kezdesude Qıtay SİM basşısınıñ Baradarmen jäne ol bastap bargen delegaciya müşelerimen toptıq suretke tüsip, qatar otırıp kelissöz ötkizgenine basa nazar audarıptı. Amerikalıq BAQ Qıtay ministriniñ bwl äreketi Auğanstanda eki türli sayasi küş resmi bilikke talasıp jatqan twsta tälipterdiñ delegaciyasına diplomatiyalıq missiya qatarlı basımdıq beru dep bağalağan.

AQŞ bastağan şetel küşteriniñ Auğnastannan ketui öñirdi türli özgeristerdi alıp keleri sözssiz. Twraqsızdıq qauipinen alañdağanımen, Beyjiñ bwl jağdayğa quanbay qalmaydı. Sebebi, AQŞ-tıñ bastı strategiyalıq qarsılası retinde Qıtay öz territoriyasına jaqın elde amerikalıq äskeri küşterdiñ twruın qalamaydı. Qıtay bwl jağdaydı aldın-ala boljağanı bayqaladı. Bwdan biraz jıl bwrın Beyjiñ «Taliban» jetekşilerimen dialog ornatudı bastap ketken, äri odan özine oñdı nätijeler de alğan.

Eger, aldağı uaqıtta Auğanstandağı jağday kürt özgerip, tälipter Kabuıldağı resmi bilikti audarıp tastaytın bolsa, täliptermen tığız qarım-qatınastağı Qıtay üşin ülken mümkindikterge jol aşadı. Aytalıq, Qıtay odaqtası sanalatın Päkistanmen ortaq qarsılası Ündistanğa qısım jasay aladı. Bwdan tıs tälipter arqılı Ortalıq Aziyağa da ıqpalın asıra tüsui ğajap emes.

Jağdaydı bağamdaytın bolsaq, Beyjiñniñ tälipterdi qolında «oynatuğa» köp mümkindigi bar. Sonıñ biri – Päkistan faktorı. Päkistan – Qıtaydıñ wzaq merzimdik odaqtası jäne Auğanstan mäselesin şeşude barlıq elder üşin şeşuşi faktor. «Talibannıñ» mañızdı jetekşileri derliktey Päkistanda twradı, tipti wyımnıñ payda boluına da Päkistannıñ qatısı bar. Päkistan öziniñ ıqpalın paydalana otırıp, kelissözder üşin «Talibanğa» qısım jasay aladı. Onıñ üstine Baradardıñ Qıtay saparınıñ aldında Päkistannıñ sırtqı ister ministri men barlau qızmetiniñ jetekşisi Qıtayğa barğan bolatın. Bwl dağı «Taliban»-ğa eki jaqtı qısımnıñ ıqtimal mümkindigin arttıra tüsedi.

Qazir Auğanstandağı ükimet küşteri men «Taliban» wyımınıñ quatın salıstırıp körsetu mümkin bolmay otır. Sebebi, bwl turalı naqtı mälimet tım az. Biraq, AQŞ äskerleri elden ketudi bastağan uaqıtta tälipterdiñ eldi tolıq baqılauğa alu üşin şabuıldarın üdetip jatqanın körip otırmız. Eger Auğanstannıñ resmi biligi qwlaytın bolsa, Qazaqstandı öz işine alğan Ortalıq Aziyağa jasaytın türli ıqpaldarın boljau qiınğa soğadı. Bwl arada dini-ekstremizm men terrizm qauipi de bar. Sondıqtan Auğanstandağı qanday da bir qalt etken özgeristerdi jiti qadağalau biz üşin asa mañızdı.

“The Qazaq Times”