Tälipter jaña küşke aynaldı. Foto: The Diplomat

Auğanstannıñ Täjikstan, Özbekstan jäne Türkimenstan sekildi Orta Aziya elderimen aradağı şekara beketterin «Taliban» wyımınıñ baqılauına ötip jatır. Jaqında Mäskeudegi kelissöz kezinde mälimdeme jasağan tälipter eldiñ 85 payız aumağın öz baqılauında wstap twrğanın ayttı. Bwl mälimet şındıqqa janaspasa da keybir elderdiñ aqparat qwraldarı sonı basşılıqqa alıp söyley bastadı. Onsız da Orta Aziya elderi üşin aymaqtıq twraqtılıq pen qauipsizdik mäselesinde Auğanstan bastı taqırıpqa şıqqan. Mına soñğı jağdaylardan keyin Auğanstan taqırıbı kündelikti özekti taqırıptardıñ biri bolatını ayqındala tüsti.  

Auğanstannıñ bizben tikeley şekaralaspaytını, Täjikstandağıday şekaramızdı künde tälipter men olardan bas sauğalap qaşqan auğan qauipsizdik küşteri bwzıp jatpağanı ras. Bwl Auğanstannan bizge tönetin qauip joq degendi bildirmeydi. Mäsele aymaqtıñ qauipsizdik pen twraqtılıqta bolıp otır. Şeteldik küşter elden ketisimen Auğanstanda tälipter men ükimet arasında azamattıq soğıstıñ bolu ıqtimaldığı kün ötken sayın joğarlap keledi. Bwl işki qaqtığısta qay taraptıñ basım tüsui qazirgi tañda mañızdı bolmay qaldı. Nege deseñiz, qay tarap basımdıqqa ie bolsa da qaqtığıstar wzaq uaqıtqa sozıla tüsui mümkin. Bwl onsız da aumalı-tökpeli Auğanstandağı twraqsızdıqtı tereñdetip, elde türli ekstremistik, terrorlıq toptardıñ jañbırdan keyingi sañırauqwlaqtay qaulap ösuine mümkindik jaratpaq. Bizge tönetin Auğanstan qauipin osı twrğıda bağalauğa da boladı.

Abüyir üşin asırıp qanımız emes, saytımızda osıdan birer jıl bwrın Auğanstanda jaña qauiptiñ otı mazdap jatqanın, osı mazdaq bir küni jalınğa aynaluı bek mümkin ekenin, sol jalındı sırtqı küşter Orta Aziyağa qaray ürleytin bolsa, Qazaqstandı qamtığan aymaqtıñ qauipsizdik pen twraqtılıq mäselesinde  jaña sın-qaterlerge tap bolatının boljap aytqan edik. Ärine, bwl boljamdar qanday da bir säuegeylikpen emes, sol kezdegi bizge körşiles elder men aymaqtardağı oqiğalardıñ damu bağıtına,  iri derjvalardıñ is-qimıldarına, Irak pen Süriya jerindegi soğıstan keyin terrorlıq toptardıñ jaña bağıttağı qimıl-qozğalısına jasalğan aqparattıq taldau men sarapşılardıñ pikirlerine süyene otırıp jasalğan-dı (saytımızdıñ izdeu böliminen Auğanstan, Ortalıq Aziya, DAIŞ nemese «Islam memleketi» degen taqırıptar arqılı bwğan qatıstı materialdardı köre alasız).

Qıtay men Reseydiñ täliptermen dialogı keşe ğana bastalğan joq. Auğanstanda AQŞ ıqpalı jürip twrğan kezdiñ özinde Beyjiñ «Talibanmen» kelissözder bastap ülgirgen. Ärine, AQŞ ıqpalınıñ ayasındağı auğan jerinde Qıtay öz sayasatın bwğan deyin alğa ilgerlete alğan joq. Resey de täliptermen qatınastı saqtap keldi, tipti AQŞ äskerlerin öltiru üşin tälipterge aqşa tölep kelgeni turalı mälimetter de bar. Öz kezeginde jäne öz deñgeyinde Qazaqstan da, Özbekstan da täjik pen türkimen de «Talibanmen» belgili deñgeyde dialog ornatuğa tırıstı. Qazaqstan keybir gumanitarlıq, qwqıqtıq jäne bilim beru salalarında Auğanstanmen qarım-qatınastı bwğan deyin de öz deñgeyinde damıtıp kelgen. Biraq, Resey, Qıtay, AQŞ sekildi derjavalardıñ «Taliban» nemese özge de terrorlıq toptarmen dialog ornatudağı täjiribesi Orta Aziya elderiniñ aldın orap ketetini qazirgi oqiğalardan-aq körinip twr.

Bwdan birneşe jıl bwrın özdiginen älde sırtqı küşter jağınan bolsın Auğanstanda jaña qaterdiñ şoğı qızdırılıp jatqanı belgili bolğanımen, odan şıqqan jalındı qay bağıtta «ürleytini» anıq bolmağan edi. Qıtaydıñ batısındağı Şıjañğa qaray ma, älde Orta Aziyağa qaray ma? Bügingi qalıptan qarasaq bwl swraqtıñ jauabı anıq bolğanday. Tälipterdiñ Orta Aziya elderimen şekara beketterin baqılauına aluı jäne barğan sayın eldiñ soltüstik şekara aumaqtarında belsendi bola tüsui bizge keletin qauipti köbirek añğartqanday.

Bwnıñ bäri neni tüsindiredi? Bir sözben aytqanda, «Taliban» aymaqtıq qauipsizdikte mañızdı küşke aynaldı. 2014 jıldarı Süriya men Irak jerinde halifat jariyalağan «Islam memleketi» de qazir Auğanstanda küş saqtap twrğanın eskeruge tura keledi. Bwdan eki jıl bwrınğı mälimetterde auğan jerinde 10 mıñnan astam DAIŞ sodırlarınıñ toptalğanı aytılğan. Tipti, olar Auğanstanda täliptermen territoriyalıq talasqa tüskeni de bar. Keyinnen ekeui kelisimge kelip, özara tartıs toqtap qaldı. Endigi jerde aymaq elderi tälipterdi resmi bilik retinde tanımasa da, belgili deñgeyde sanasa otırıp, öz müddesin qorğau bağıtında kelissözder jürgizui orındı.

“The Qazaq Times”