Nazarbaev dinastiyası: Qazaqstandağı tranzitsiz bilik tranziti jäne klandıq jüye

Qazaqstan postnazarbaev kezeñine dayındıq bastadı. Birinşi kezekte bwl mäselege aktivteriniñ bolaşağı alañdatqan şeneunik, investorlar bas qatıradı. 30 jılğa juıq el basqarğan Nazarbaev prezidenttikten ketkennen bastap olar jaña sayasi scenariy qwrastırdı: şetelge köşu nemese sayasatta da, ekonomikada da öz poziciyaların saqtap qalu. Bwl – jeke müdde. Al osı 30 jıl işinde Qazaqstan söz bostandığı, adam qwqığı mäselesinde älemdik reytingte tömengi orındardan körinip, «qos bilik – avtoritarlı jüye» ornağan memleket retinde tanılıp ülgerdi. Sonımen qatar, biliktegi «klandıq» jüye twtas el aumağında qalıptasqan.

Bizdiñ bağalauımız boyınşa, Nwrswltan Nazarbaevtıñ «superklanı» bileuşi elitanıñ işindegi eñ kürdeli jağdayğa tap bolıp otır. Degenmen, negizgi basşısı bilikten ketse de, qazir klan müşeleri eldegi eñ äleuetti jäne ıqpaldı top bedelin saqtap qalğan.

Büginde otız jılda ornağan Nazarbaev «superklanınıñ» naqtı mölşerin eşkim bilmeydi. Bwl jüyeniñ qwrılımı piramida tärizdi bolğandıqtan, jer-jerde qalıptasıp ülgergen. Piramidanıñ joğarğı jağında Twñğış prezident pen «Wlt köşbasşısı», odan keyin inisi, äyeli, balaları, nemereleri men jienderi, iri oligarhtar bar. Osılayşa, rulıq-tuıstıq qatınas tärizdi biliktegi basqaruşılar osı piramidanı qwrap keledi.

Birinşi prezident wzaq uaqıt boyı elitanıñ ökili sanalatın ärtürli twlğalar arasındağı tepe-teñdikti saqtauğa tırıstı. Qazir olardıñ birazı «damu – köterilu – kul'minaciya – qwlau – oñalu» procesterin bastan keşip jatır. Bir twlğa biliktiñ raqımınan ayırılğan kezde ekinşisi joğarı örleytinin eskersek, elita müşeleri bir-birine iştey tosqauıl bolıp, ülken ıqpalğa ie boluına jol bermeydi.

Nazarbaevtıñ Qauipsizdik keñesin ömir boyı basqaruı da mına 3 faktordı añğartadı. Birinşiden, Qauipsizdik keñesiniñ prezident äkimşiligi jäne ükimetpen qatar zañdı qwqıqtarğa ie, jeke byudjeti bar, konstituciyalıq qwrılım bolıp bölinip şığuı oğan Aqorda mañındağı sayasi toptar arasındağı bilik tepe-teñdigin wstap twruğa septigin tigizedi.

Ekinşiden, Nazarbaev bwl keñesti jeke dara basqaru arqılı bilik tranzitin jeñil äri qauipsiz jüzege asırudı josparlağan.

Üşinşi: Qauipsizdik keñesiniñ prezident äkimşiligi, ükimet jäne parlamentpen teñ därejedegi sayasi qwrılım bolıp qayta qwrıluı bilik tranziti kezinde boluı mümkin klan aralıq tartıstardıñ nemese kersinşe küş biriktirulerdiñ bolu ıqtimaldığın tömendetedi.

6 şilde – astanada tuğan kün, Qazaqstanda «qaralı kün» 

Aymaqtardağı «mini-nazarbaevtar»

Basqaruşı biliktegi negizgi «superklan» aymaq-aymaqtarğa taralıp, nätijesinde «mini-nazarbaevtar» qalıptasqan. Bwl sözimizge bir ğana mısal keltireyik.

Säuir boyı Almatı oblısınıñ twrğındarı «klandıq jüyemen basqaratın» Sabırbaevtar otbasın qızu talqıladı. Otbasınıñ basşısı Amandos Sabırbaev Aqsu audanı äkiminiñ orınbasarı qızmetin atqarsa, jwbayı Säule Sabırbaeva osı audannıñ käsipkerlik böliminiñ meñgeruşisi bolğan. Al olardıñ wlı Sanjar Sabırbaev öñirdiñ käsipkerlik jäne industriyalıq-innovaciyalıq damu basqarması basşısınıñ orınbasarı qızmetin atqarğan. Demek, wlı anasınıñ qızmetine jetekşilik etken, al Amandos Sabırbaev üyde de, qızmette de äyeline nwsqau berip, onıñ jwmısın baqılay alğan.

Almatı oblısınıñ memlekettik qızmet isteri departamentinde birlese qızmet etip jürgen üştikke twrğındardıñ nazarı audı. Keyinnen Qazaqstan Respublikası Memlekettik qızmet isteri agenttigi bwl otbasınıñ müddeler qayşılığına qatısı bar-joğın anıqtadı. Nätijesinde birlese jwmıs isteytin otbasılıq klannıñ key müşeleri qızmetin auıstırdı. Bwl – aymaqtardağı «mini-nazarbaevtardıñ» bir parası ğana.

Biliktegi äulettiñ bolaşağı

2019 jılı 20 naurızda Qazaqstan parlamenti senatınıñ deputattarı Nazarbaevtıñ ülken qızı Dariğa Nazarbaevanı senat törağası etip birauızdan sayladı. Eks-prezidenttiñ qızı 2016 jılı qırküyekte äkesiniñ jarlığımen senat deputatı bolıp saylanıp, keyin senattıñ halıqaralıq ister, qorğanıs jäne qauipsizdik komitetin basqardı. Osılayşa, Qazaqstanda 30 jılğa juıq bilik etken Nwrswltan Nazarbaev qızmetinen ketken soñ onıñ ülken qızı memleketti basqaru jüyesindegi ekinşi twlğağa aynaldı. Äkesiniñ otstavkasınan soñ «qızı onıñ ornın basuı mümkin» degen boljamdar da aytılğan.

Sol jılı Nazarbaev prezident qızmetin üzeñgilesi Qasım-Jomart Toqaevqa tapsırıp, özi otstavkağa ketti. Qızmetine kirise sala Toqaev halıqaralıq qarım-qatınastağı sabaqtastıqtı saqtap, el işinde birtindep reforma jürgizuge uäde bergen. Biraq ol aldıñğı basşı qwrğan jüyeniñ izin jalğaytının ayttı. Birinşi prezidenttiñ üstemdigin moyındap, astananı onıñ atımen atadı.

Foto: knews.kg

De-yure twrğısında Qazaqstan prezidenti qızmetin Toqaev atqarsa da, negizgi bilik Nazarbaevtıñ qolında ekenin birneşe sarapşılar aytıp ta, jazıp ta keledi. Elde sayasi belsendilerge ükimetten qısım körsetumen qatar, BAQ bostandığı men adam qwqıqtarı mäselesinde de halıqaralıq reytingterde «qanağattanarlıqsız» orında twrğan Qazaqstan «qos bilik» ornağan memleket retinde tanıldı.

«Superklan» taqırıbına qayta oralar bolsaq, Nazarbaevtıñ köptegen jaqın tuıstarı büginde bilikte de, onıñ janında da jür. Bwl – keñestik diktatorlardan bastı ayırmaşılıq desek te boladı. Soñğı on jarım jıl işinde eks-prezidenttiñ jaqın tuıstarı men jaqındarı eleuli sayasi problemalarğa tap bolsa da, kez kelgen jağdayda üstemdik tanıtıp keledi.

Eger joğarıda aytılğan piramida qwrauşılarına memlekettik qarajattı jımqıru ayıptarı boyınşa auqımdı qılmıstıq is qozğalsa, postnazarbaev kezeñine deyin iri sayasi özgerister orın alar edi. Teoriyalıq twrğıdan alğanda, bwl qadam dwrıs boluı mümkin. Biraq onıñ orın alu, damu ıqtimaldığı joğarı emes. Al qanday jağday bolmasın, «superklan» köşbasşısınıñ bilikten tübegeyli ketui onıñ müşelerin mobilizaciyalauğa jäne olardıñ öz otbasınan Nazarbaevtıñ izbasarın wsınuğa äkeledi.

Ekinşi jağınan, «superklan» tüpkilikti türde Nazarbaeva men Nwräli Äliev, Timur Qwlıbaev (Dinara Qwlıbaevanıñ qatısuınsız), Äliya Nazarbaeva, Qayrat Satıbaldı jäne Samat Äbiş, Ahmetjan Esimov, Bolat Nazarbaev, Äsel Qwrmanbaeva (Isabaeva) jäne onıñ wldarı Tauman Nwrswltanwlı men Bayken Nwrswltan klandarına ıdırauda.

"The Qazaq Times"