Bayqap otırğanımızday, AQŞ pen Qıtaydıñ negizgi teke-tiresi Ündi-Tınıq mwhit aymağında jürip jatır. Mañızdısı, bwl aymaqtağı taytalas bir ğana sauda-ekonomikalıq müddeler emes, eki eldiñ tübirli wlttıq müddeleri qamtuda. Wlttıq qauipsizdik pen qorğanıs qauipsizdigin de sonıñ işinde. Soñğı jıldarı Amerika Qwrama Ştattardı Qıtaydıñ arta tüsken äskeri quatın tejeudiñ türli şaraların jasauğa tırısqan. Biraq, amerikalıq äskeri jetekşiler AQŞ-tıñ bwl bağıttağı äreketteri nätijesiz bolğanın moyınday bastadı.

Qwrama Ştattardıñ bwl sätsizdigi Beyjiñniñ minez-qwlqın özgertti. Quattı armiyağa jäne damığan ekonomikağa ie bolğan Qıtay endigi jerde öziniñ älemdegi orının qayta qarap, qazirgi zamandağı halıqaralıq twlğasın qayta qwruğa şabıttandırdı. Onıñ nätijesine bügin älem elderi kuä bolıp otır.

Sonımen, Qıtaymen bäsekege tüsude AQŞ-tıñ eñ bastı problemaları nede? Qay twsta älsizdik tanıtıp otır? İri derjava retinde Qıtaymen bäsekege tüsude AQŞ-tıñ bastı probleması jäne alañdauşılığı – bayıptılıqtıñ älsireui. Bwnı osıdan birneşe kün bwrın AQŞ Senatınıñ Qarulı küşter jönindegi komitet aldında esep bergen Ündi-Tınıq mwhitı qolbasşılıq ştabınıñ komandirı, admiral Filips Devidson (Philips Davidson) rastadı. Dästürli baysaldılıq degeni ne? Bılayşa aytqanda, Qwrama Ştattar Birinşi jahan soğısınan keyin ümitker, Ekinşi jahan soğısınan keyin talassız köşbasşı bolıp kelgeni bar. Lider derjava öziniñ bäselesi Keñes odağımen baqtalasta baysaldılıqpen odaqtastarın wyıstıru arqılı jeñip şıqtı.

Qıtaymen bäsekege tüsken kezinde osı baysaldılıqtıñ älsiregeni Tramp äkimşiligi kezinde anıq bayqalğanday boldı. Uaşington öziniñ strategiyalıq äriptesi Beyjiñdi jekpe-jekke şaqırğanday, birqatar halıqaralıq kelisimderden şeginip, keybir odaqtastarımen de ıntımaqtastıqtı älsiretip aldı. Qazirgi Qıtaydıñ ekonomikalıq, işki-sırtqı sayasi jäne äskeri quatınan alıp qarağanda, bwl Qwrama Ştattar üşin strategiyalıq ağat basu bolar edi. Endi körinip otırğanınday, onday jeke-dara qam-qareket jeñispen ayaqtağan künde de, AQŞ köp wzamay öziniñ liderlik orının üşinşi bir derjavağa bosatıp berui äbden mümkin edi.

Tağı bir alañdauşılıq – Qıtaydıñ öz orının jedel alğa jıljıtuı. YAğni, Qıtay ükimeti jaqın jıldarı öziniñ damu strategiyası jariya etkende «2050 jılğa barğanda äskeri, ekonomikalıq, sayasi twrğıda şartsız jahandıq köşbasşığa aynalu» degendey «Qıtay armanın» alğa tarttı. AQŞ strategteri qazir osı jıl körsetkişterine kümänmen qaraydı. Bılayşa aytqanda, QKP öziniñ maqsatın arı taman körsetkenimen onı jüzege asırudı bar küşin salıp jedeldetip jatır dep alañdaydı. Bwğan negiz joq emes. Pandemiya kezinde Qıtay özin älemdegi birden-bir joğarı ekonomikalıq ösimge ie el retinde körsetti. Bwdan tıs qorğanıs qabileti men ğılım-tehgikanı damıtuğa jüyeli basımdıq berdi jäne mol investiciya saluda.

AQŞ közimen qarağanda, qazir Qıtay biligi öziniñ ambiciyasın aşıq bildirip otır jäne özine degen senimdiligin äygileuge tırısuda. Tipti, öziniñ tübirli müddeleri üşin Qwrama Ştattarmen aşıq qaqtığıstan da tayınbaymın degen sıñay tanıtuda. Ärine, bwnıñ özi «böri arığın bildirmeudiñ» kebi me, älde şınayı ma, onıñ özi talastı. Solay da, AQŞ üşin qaqtığıs täuekelderiniñ qımbattay bastağanı şın.

Qıtaymen bäseke kezindegi AQŞ-tıñ negizgi älsizdikteri qatarında sayasi tüzimderin atauğa bolar edi. Qwrama Ştattardağı bostandıq jäne aşıqtıq principteri köp jıldar boyı damuşı jäne damığan elderdiñ de qwbılanaması bolıp kelgen. Bwl «Amerika qwndılığı» retinde de Qwrama Ştattar bas tarta almaytın deñgeyde. Al, Qıtaydıñ Kommunistik Partiyası işki repressiya men agressiyav arqılı jabıq jäne avtoritarlıq jüyeni alğa jıljıtıp keledi. Bir qarağanda barınşa aşıq älem bwğan qızığa qoymağanımen, taytalas twsında aşıqtıq pen bostandıq keyde Qwrama Ştattardıñ özine şoqpar bolıp tiip jatqanı şın. AQŞ-tıñ aşıq qoğamına sınalap kirgen Qıtaydıñ jwmsaq küşteriniñ quatın äli eşkim tolıq bağalap ülgirgen joq.

Bwğan qosa, Ündi-Tınıq mwhitında Qıtay ıqpalın tejeuişter älsiredi. Bwrındarı AQŞ pen onıñ odaqtastarı Ündi jäne Tınıq mwhitınıñ erkin-aşıq aymaqtılığın oñay ğana qamtamasız ete alğan. Bwl künde Qıtaydıñ äskeri mümkindikteri Oñtüstik jäne Şığıs Qıtay teñizderinde öziniñ basım äleuetin tanıta bastadı. Ündi jäne Tınıq mwhittıñ alıp aymağı üşin bwl atalğan eki teñiz tım kişkene köringenimen, sol eki teñizdegi tauar aynalımı älem sauda aynalımınıñ basım böligin wstaydı. Eger, AQŞ pen onıñ odaqtastarında asa senimdi tosqauıldarı bolmasa, Qıtay aymaqta öziniñ de erejelerin alğa tartuı äbden mümkin. Al, onday jağday Qıtaydı tipti de küşeytip, twtas jahandıq teñdessiz lider bolu ıqtimaldığın arttıra tüspek.

Joğarıda atap ötken admiral Filips Devidson Senatqa bergen jauabında: «AQŞ Qıtaymen bäsekelesude qaqtığıstıñ aldın aluğa küş saluı tiis, biraq AQŞ qaqtığısqa da dayın boluı kerek», – dedi. Ol sonday-aq: «Ündi-Tınıq mwhitındağı tosqauıl quatımız Beyjiñge öz maqsatına jetu üşin äskeri küş qoldanudıñ auır şığınğa alıp keletinin däleldeytindey boluı kerek. Anığında, qaqtığıstıñ aldın alu üşin bärin jasauımız kerek, Bizdiñ birinşi mindetimiz – beybitşilikti saqtau, biraq bäskelestik qatığısqa aynalsa, biz küresuge de, jeñiske jetuge de dayın boluımız tiis», – degen.

Ündi-Tınıq mwhit aymağındağı jalpı jağday

Bir qarağanda bwl atalğan aymaqta eki tarap – birtarabı Qıtay, endi bir tarabında AQŞ pen onıñ odaqtastarı twrğanday körinedi. Şın mäninde Qıtay da bwl aymaqta jalğız emes. AQŞ pen onıñ odaqtastarına qarsı Qıtaydan tıs, Soltüstik Koreya, Resey jäne türli ekstremistik wyımdar men qılmıstıq toptar bar. Şığıs Oñtüstik jäne Oñtüstik Aziya elderi bolaşaq qarqındı damitın elder qatarında bağalanıp, älemdegi eñ iri kompaniyalar osı öñirlerge öz öndiristerin aşıp jatır. Bwl osı alıp aymaqtıñ bolaşaq kelbetin mülde jaña beynege auıstırğalı otır. Osığan ilese onıñ jahandıq twraqtılıq pen damudağı mañızı da arta tüspek. Sondıqtan da, Ündi-Tınıq mwhitı aymağında älemniñ iri derjavaları öz müddesin alğa jıljıtuğa mümkindikter izdep jatır.

“The Qazaq Times”