Elde koronavirus jwqtırğandar sanı kürt arttı. 2,3 mıñ medicina qızmetkeri virusqa şaldıqqan. Bilik pen prezident täuligine 28 mıñ test jasalatının aytqanımen, bwğan kümänmen qaraytın köpşiliktiñ qarası qalıñ. Köktemdegi TJ rejimi toqtağannan keyin virustıñ taraluı 7 esege östi. Naqtıraq aytqanda, mausım ayınıñ soñında Şımkent qalasında pnevmoniyamen auırğan nauqastar sanı 5,8 esege, JRVI dertine şaldıqqandar 2 esege ösken. Resmi mälimetke sensek, nebäri eki aymaqta Mañğıstau jäne Aqtöbe oblıstarında 1,5 mıñnan astam pnevmoniya jağdayı, 150-ge tarta ölim anıqtalğan.  Ministr Aleksey Coydıñ aytuınşa, pnevmoniya diagnozımen tirkelgender jiilep, ötken bir künniñ özinde 2,5 mıñ adam belgili bolğan.  

Toqaev düysenbi küngi keñes otırısında Memlekettik komissiya men Ükimetke «wzaqqa sozılatın koronavirus pandemiyasına baylanıstı qazaqstandıqtardıñ ömiri men densaulığın qorğau jönindegi orta merzimdi kezeñge arnalğan, jwrttıñ bärine tüsinikti Wlttıq jospar äzirleudi» tapsırdı. Aldı eki, artı bes künde şekteu jäne indettiñ ekinşi tolqınına qamdanu şaraları habarlanuı kerek.

Biılğı körsetkiş aytarlıqtay auır. DSM-ge qarastı Qoğamdıq densaulıq saqtau sayasatı departamentiniñ deregi boyınşa, bıltır respublika köleminde JRVI, twmau jäne pnevmoniyadan jalpı jiını 4164 adam qaytıs bolğan. 2020 jılı epidemiya bastalğalı beri jüzdegen nauqas qwrbanğa aynaldı. Degenmen mamandar qazir beleñ alğan pnevmoniyanıñ şın mäninde koronavirustıñ asqınğan türi ekenin aytadı. Endeşe boyında virus bar nauqastardı pnevmoniyanıñ qatarına engizu kimge kerek? Test teristegendi, KT rastay ma? Kimge sengen jön?

«Primary Health Care» wlttıq qauımdastığınıñ prezidenti, medicina ğılımdarınıñ professorı Tölebay Raqıpbekov jäne medicina ğılımdarınıñ kandidatı, nevrolog-däriger Qayırğali Köneev siyaqtı sarapşılardan joğarıdağı swraqtarğa jauap alıp körip edik.

  1. Qazaqstanda qazirgi tañda pnevmoniya örşip twr. Mwnıñ bastı sebebi nede?

Tölebay Raqıpbekov: – COVID mausımdıq auru emes. Ükimet karantindi uaqıtımen engizdi. Alayda postkarantin uaqıtında halıqtıñ jağdayı tömendep ketti. Densaulıq saqtau ministrligi men el dayın bolmay şıqtı. Bizdiñ halıq täuekelmen ömir süretini bärimizge belgili. Qaytadan toy-tomalaq, karım-qatınas, arı-beri sabılıp jürgen jwrt. Sanitariya-epidemiyalıq ereje jayına qaldı. Saqtıq şarasın wstap twru üşin Europadağıday eldiñ narazılığınan seskenbey, ayıppwl jazasın engizu kerek edi. Tek mekemelerge ğana emes, är adamğa. Bwğan äli de keş emes. Halıqtıñ tilimen tüsindirse, köpşilik qarsı kele qoymaydı. Nege basbwzarlardıñ kesirinen jaqındarımız japa şegui kerek? Osını jetkizu kerek.

Qayırğali Köneev: – PTR arqılı diagnostikalaudıñ nätijesi ärdayım şınayı bola bermeydi.  Virus tabılmadı, teris degen naqtı körsetkiş emes. Bügin örşip twrğan pnevmoniya koronavirustıñ bayqalmay küşeyip ketuiniñ saldarı. Skriningke arnalğan testtiñ sapası tömen, onıñ qorıtındısı jalğan bolıp şığuda. Jappay testileudi bayaulatu arqılı ministrlik indettiñ şınayı jağdayın jasıruğa tırısıp otır.

Koronavirus pnevmoniyası boluı mümkin. Jalğan teris nätije boluı ıqtimal. KT boyınşa äriptesterimniñ aytuınşa, qazirgi tañda respublikada eselep ösip jatqan pnevmoniyanıñ  100% koronavirus ekenine KT-nıñ kömegimen köz jetkizse de, – PTR test teris körsetip twr.  Qazirgi pnevmoniya degenniñ bäri koronavirus.

Ädette gubka tärizdi bolıp keletin ökpeni koronavirus qabındırğan kezde bwl qataya bastaydı. Qarayıp, qan wyuı mümkin. Terge tilik tüskendey qap-qattı bop, tınıs motorında auanıñ aynalımı qiındaydı nemese müldem jürmey qaladı. Eger ağza virustan jazılsa, ökpe de uaqıt öte öz qalpına keledi.

  1. Koronavirustıñ Sars-2=COVID-19 virusı men pnevmoniyanıñ belgileri wqsas. Mwnıñ ayırmaşılığın qalay bayqauğa boladı?

Qayırğali Köneev: –  Koronavirustıq pnevmoniya köbinde KT-da körinedi. Oblıstıq auruhanada bir komp'yuterlik tomografiya qwrılğısı bar. Bwrın bwl jetkilikti edi, biraq virustıñ jappay taraluınan pacientter de köbeydi. Qalıñ kezek payda boluı sebepti nauqas onı birer apta kütuge mäjbür. Suıq tigendegi pnevmoniya kezinde iriñ boladı jäne dene qızuı 40-tan asıp jatadı. Al koronavirusta iriñniñ ornına fibroz boladı äri jii älsirep, tınıs alu bwzıladı. Adam ekeuinde de jöteledi, keude twsı auırsınadı. Simptomsızdarda qayta älsirep, auru jasırın damidı. Osığan mısal retinde Qıtayda dertiniñ inkubaciyalıq 20-şı küni ökpesinde ottegi jolın trombo bögep, meyirbike qaytıs bolğanın aytuğa boladı.

Ökpeniñ regeneraciyasına uaqıt kerek. Klinikalıq belgilerinen qwlan taza ayığap, auruı qoyğan soñ da virus kisiniñ boyında 1-2 aptaday saqtaladı. Jazıldım eken dep qarttar men balalarğa birden jaqındamau kerek. Jwğuı mümkin.

Tölebay Raqıpbekov: – Qazir virustı bar-joq, tabiği-jasandı dep talğap jatudıñ qajeti joq. Bügin jötel, temperatura, qabınu bar. Koronavirus simptomdarı bayqalğan boyda üyde ne tüzde, bastısı protokol negizinde emdeludi bastau kerek. Ministrlik barlıq nauqastı qajetti däri-därmekpen qamtamasız etuge mindetti. Al profilaktika degenimiz – immunitetti nığaytu. Mwnıñ türi köp. Jäne virus ölimge ükim emes, aluan türli aqparat halıqtı äbden üreylendirip qoydı.

  1. Respublika auruhanaların lıq toltırğan nauqastar pnevmoniyamen auırıp jatır desedi. Bwl degenimiz COVID-19 infekciyası bolıp şığuı mümkin be?

Qayırğali Köneev: –  Qazir jürip jatqan epidemiya jüz payız verifikaciyalanbağan, zerttelmegen koronavirus. Testtiñ senimsizdiginen äri virus damıp ökpege ötip ketkendikten onı pandemiya dep atamay, jay pnevmoniyağa jatqızıp otır.

Tölebay Raqıpbekov: – Karantindi engizudegi negizgi maqsat – halıqtıñ jappay auruına jol bermeu. Auruhana, emhana tolıp, köbi medicinalıq kömekke qolı jetpey qinalmasın degen söz.  Auruhanalardıñ esepsiz tolıp qaluında ministrliktiñ kemşiligi köp. Birinşiden, medicina kızmetkerlerin qorğau kerek edi. Qazirdiñ özinde keybir medicinalıq mekemelerdiñ eñbek wjımı 30%-ğa deyin auruğa şalıqqan. El üşin eñbektenetin, kün-tün körmeytin kez. Atqaminerler men aqhalattılardıñ käsibi biligi, eldiñ sabırı sınalatın sät. Vedomstvoğa kelgen jaña komanda mäseleni şeşe aladı degen älsiz ğana ümitimiz bar. Tağı eskerer jayt, endigi testige qaramastan KT körsetpesimen emdeu qağidasına köşken jön.

  1. Qazaqstandağı virusqa qarsı testileu isi birşama bayaulağanday. 1,4 mln testtiñ alğaşqı millionı meyilinşe jıldam alındı. Tipti mwnda da biraz mäseleniñ beti aşıla bastadı.

Qayırğali Köneev: –  Bilik testileudi jasandı jolmen wstap otır. Qazaqstan qazınasınıñ testti tegin isteuge şaması jetetin edi. Jağdaydıñ şınayı bet-beynesin jasıru üşin tejep jatır. Eñ bolmağanda, medicinalıq saqtandıru esebinen jürgizui kerek edi. Nege bwlay bolğanı tüsiniksiz. Der kezinde anıqtalmağandıqtan, qazir ekiniñ birinde kezdesetin pnevmoniyanıñ tura atauı – äbden pisip ketken COVID-19 infekciyası. Nege örkenietti elderdegidey kem degende äleumettik az qamtılğan toptardı jappay testilemeske? Qazaqstannıñ ekonomikalıq jağdayı mwnday qoğamdıq skriningti kötere aladı.

Däri tapşılığın eşkim joqqa şığara almaydı. Auruhanada jatqandar S vitaminin, askorbinkanı satıp alıp jatır.

Testileu-emdeu qwqığın basqa klinikalarğa da beru kerek, mwnda lobbi türindegi müdde, monopoliya bayqaladı. Şın mäninde, testtiñ özindik qwnı nebäri – 2,5 mıñ teñge twradı.  Nege ekeni belgisiz tap qazir 9500-den 18 mıñ teñgege deyin satılıp jatır.

Tölebay Raqıpbekov: – Testtiñ 50%-ı jalğan, jartısı dwrıs. Tek KT arqılı 100% virustıq pnevomiyanı anıqtauğa boladı. Mına pnevmoniya neden, test teris degeni tükke twrmaydı, pnevmoniya – anıq COVID. Sondıqtan ajiotaj jasap, kezek kütip, test tapsırudıñ qajeti joq. Densaulıq salasınıñ mekemelerindegi jağday öte müşkil, kadrlar jetsipeydi, onıñ üstine jartısı auruğa şaldıqqan, qalğanı qauiptenip jwmısqa şıqpauda. Erteñ kelem degen därigerdi ne 6 sağat kütuge mäjbür jedel järdemge qaramay-aq, auru bilingennen bastap üyde öz mümkindigiñizşe emdele beru kerek.

  1. 26 mausım küni DDSW bas direktorınıñ strategiyalıq bastamalar jönindegi orınbasarı Ran'eri Gerra ötken ğasırdağı Ispan twmauı men COVID-19 ekeui birdey örbip jatqanın mälimdedi. Sonday-aq pandemiyanıñ älemdegi ekinşi tolqınında milliondağan adam qaytıs boluı mümkindigin eskertti. Atalğan indetti aldağı uaqıtta qanday scenariy kütip twr?

Qayırğali Köneev: –  Alğaşında boljam boyınşa, jer jwrtşılığınıñ 30%-ı auıradı delingen edi. Aqpanda nemis ğalımdarı jazğa qaray indettiñ betalısı bäseñdeydi dep edi. Al virustıñ taralğanına jartı jıldan assa da äli künge deyin beti qaytpay jatır. Jağdayı auır nauqastardıñ sanı men ölim sanı Ispan twmauına qarağanda 4 esege artıq. Şaması 2021 jılı virustıñ şarıqtau şegin ötkeremiz. Jeltoqsanda kün suığanda jağday tipti uşığıp, ölim faktisi ösui mümkin. Qısqa qaray twmaumen aralasıp, bir adam birneşe diagnozben auruı ıqtimal.

Qarttardıñ arasında qant diabetimen, gipertonivti aurularmen auıratındar köp. 60-tan asqan är on adamnıñ üş-törteuiniñ ğana deni sau. Virus payda bolğanda qarttardı dereu oqşaulau qajet. Egde jastağı eresekterge kişkentay balalardı jolatpau qajet. Olar tasımaldauşı retinde bet süyip, qwşaqtağanda tez jwqtıradı. Osı qauipti qaperge alsaq, qarttardı joğaltıp alu täuekeli joğarı.

Vakcinanıñ alğaşqı ülgileri nätije bermeydi. Eñ wzaq jol – wjımdıq immunitetti qalıptastıru. Halıqtıñ jappay auruı densaulıq saqtau salasına küşti salmaq tüsiredi. Kadr, resurs tapşılığı zor qiın şaqta 100 adam bir kezde auırğanşa, üş ayda bölip auırğanı äldeqayda tiimdi. Esesine köp jağınan wtamız, kisi şığının boldırmauğa sep.

Därihanadağı deficit, test tapşılığı, auruhanadağı orın jetispeuşiligi, üyden emdeluşilerdiñ köptigi, saqtıq şarasına beyjay qarau t.b. sıni jağday jalğasa berse, jıl soñına deyin keyster sanı 1 millionğa deyin wlğayıp, on mıñday adam qaytıs boluı mümkin.

Tölebay Raqıpbekov: – Äzirge ministrliktiñ A,B, S, D josparı bar şığar. Ükimet eñ auır scenariyge de dayın boluı kerek. Meniñ wsınısım – bilik respublikanıñ ärtürli deñgeyinde twraqtı ştatı bar Tötenşe jağday komissiyaların qwruı şart. Bar auırtpalıqtı, bütin eldiñ tağdırın tek bir ğana ministrlikke jükteu – qılmıs. Jağdaydıñ uşığuın tospay, birden qara küzge deyin materialdıq jäne qorğanış qwraldarın, qosımşa orındardıñ qorın jasaqtauğa kirisu kerek. Eşteñeden ayanbau mindet. Bwğan jergilikti byudjetten de qarajat jwmsalsın. Emhanalarğa kosımşa jasandı fil'trler, izolyatorlıq jäne intensiv em palatası bar bölimder qwru qajet.  Ükimet halıq pen medicina mamandarın tıñdağanı jön!

KARTINA: Qazaqstanda auru belgisi bayqalmaytın «tasımaldauşılardı» qosa eseptegende 40 mıñğa (39 461) juıq adamnan koronavirus anıqtalğan. Sarapşılardıñ sözinşe, pnevmoniya men eş jerge jüginbey üyde auırıp jatqandardıñ jiıntıq esebin qosqanda şınayı nauqastar sanı 200 mıñğa jaqındauı ıqtimal.

“The Qazaq Times”