ەلدە كوروناۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى كۇرت ارتتى. 2,3 مىڭ مەديتسينا قىزمەتكەرى ۆيرۋسقا شالدىققان. بيلىك پەن پرەزيدەنت تاۋلىگىنە 28 مىڭ تەست جاسالاتىنىن ايتقانىمەن، بۇعان كۇمانمەن قارايتىن كوپشىلىكتىڭ قاراسى قالىڭ. كوكتەمدەگى تج رەجيمى توقتاعاننان كەيىن ۆيرۋستىڭ تارالۋى 7 ەسەگە ءوستى. ناقتىراق ايتقاندا، ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىندا شىمكەنت قالاسىندا پنەۆمونيامەن اۋىرعان ناۋقاستار سانى 5,8 ەسەگە، جرۆي دەرتىنە شالدىققاندار 2 ەسەگە وسكەن. رەسمي مالىمەتكە سەنسەك، نەبارى ەكى ايماقتا ماڭعىستاۋ جانە اقتوبە وبلىستارىندا 1,5 مىڭنان استام پنەۆمونيا جاعدايى، 150-گە تارتا ءولىم انىقتالعان.  مينيستر الەكسەي تسويدىڭ ايتۋىنشا، پنەۆمونيا دياگنوزىمەن تىركەلگەندەر جيىلەپ، وتكەن ءبىر كۇننىڭ وزىندە 2,5 مىڭ ادام بەلگىلى بولعان.  

توقاەۆ دۇيسەنبى كۇنگى كەڭەس وتىرىسىندا مەملەكەتتىك كوميسسيا مەن ۇكىمەتكە «ۇزاققا سوزىلاتىن كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنا بايلانىستى قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىن قورعاۋ جونىندەگى ورتا مەرزىمدى كەزەڭگە ارنالعان، جۇرتتىڭ بارىنە تۇسىنىكتى ۇلتتىق جوسپار ازىرلەۋدى» تاپسىردى. الدى ەكى، ارتى بەس كۇندە شەكتەۋ جانە ىندەتتىڭ ەكىنشى تولقىنىنا قامدانۋ شارالارى حابارلانۋى كەرەك.

بيىلعى كورسەتكىش ايتارلىقتاي اۋىر. دسم-گە قاراستى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ساياساتى دەپارتامەنتىنىڭ دەرەگى بويىنشا، بىلتىر رەسپۋبليكا كولەمىندە جرۆي، تۇماۋ جانە پنەۆمونيادان جالپى جيىنى 4164 ادام قايتىس بولعان. 2020 جىلى ەپيدەميا باستالعالى بەرى جۇزدەگەن ناۋقاس قۇربانعا اينالدى. دەگەنمەن ماماندار قازىر بەلەڭ العان پنەۆمونيانىڭ شىن مانىندە كوروناۆيرۋستىڭ اسقىنعان ءتۇرى ەكەنىن ايتادى. ەندەشە بويىندا ۆيرۋس بار ناۋقاستاردى پنەۆمونيانىڭ قاتارىنا ەنگىزۋ كىمگە كەرەك؟ تەست تەرىستەگەندى، كت راستاي ما؟ كىمگە سەنگەن ءجون؟

«Primary Health Care» ۇلتتىق قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ پروفەسسورى تولەباي راقىپبەكوۆ جانە مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، نەۆرولوگ-دارىگەر قايىرعالي كونەەۆ سياقتى ساراپشىلاردان جوعارىداعى سۇراقتارعا جاۋاپ الىپ كورىپ ەدىك.

  1. قازاقستاندا قازىرگى تاڭدا پنەۆمونيا ءورشىپ تۇر. مۇنىڭ باستى سەبەبى نەدە؟

تولەباي راقىپبەكوۆ: – COVID ماۋسىمدىق اۋرۋ ەمەس. ۇكىمەت كارانتيندى ۋاقىتىمەن ەنگىزدى. الايدا پوستكارانتين ۋاقىتىندا حالىقتىڭ جاعدايى تومەندەپ كەتتى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن ەل دايىن بولماي شىقتى. ءبىزدىڭ حالىق تاۋەكەلمەن ءومىر سۇرەتىنى بارىمىزگە بەلگىلى. قايتادان توي-تومالاق، كارىم-قاتىناس، ارى-بەرى سابىلىپ جۇرگەن جۇرت. سانيتاريا-ەپيدەميالىق ەرەجە جايىنا قالدى. ساقتىق شاراسىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ەۋروپاداعىداي ەلدىڭ نارازىلىعىنان سەسكەنبەي، ايىپپۇل جازاسىن ەنگىزۋ كەرەك ەدى. تەك مەكەمەلەرگە عانا ەمەس، ءار ادامعا. بۇعان ءالى دە كەش ەمەس. حالىقتىڭ تىلىمەن تۇسىندىرسە، كوپشىلىك قارسى كەلە قويمايدى. نەگە باسبۇزارلاردىڭ كەسىرىنەن جاقىندارىمىز جاپا شەگۋى كەرەك؟ وسىنى جەتكىزۋ كەرەك.

قايىرعالي كونەەۆ: – پتر ارقىلى دياگنوستيكالاۋدىڭ ناتيجەسى ءاردايىم شىنايى بولا بەرمەيدى.  ۆيرۋس تابىلمادى، تەرىس دەگەن ناقتى كورسەتكىش ەمەس. بۇگىن ءورشىپ تۇرعان پنەۆمونيا كوروناۆيرۋستىڭ بايقالماي كۇشەيىپ كەتۋىنىڭ سالدارى. سكرينينگكە ارنالعان تەستتىڭ ساپاسى تومەن، ونىڭ قورىتىندىسى جالعان بولىپ شىعۋدا. جاپپاي تەستىلەۋدى باياۋلاتۋ ارقىلى مينيسترلىك ىندەتتىڭ شىنايى جاعدايىن جاسىرۋعا تىرىسىپ وتىر.

كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى بولۋى مۇمكىن. جالعان تەرىس ناتيجە بولۋى ىقتيمال. كت بويىنشا ارىپتەستەرىمنىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا رەسپۋبليكادا ەسەلەپ ءوسىپ جاتقان پنەۆمونيانىڭ  100% كوروناۆيرۋس ەكەنىنە كت-نىڭ كومەگىمەن كوز جەتكىزسە دە، – پتر تەست تەرىس كورسەتىپ تۇر.  قازىرگى پنەۆمونيا دەگەننىڭ ءبارى كوروناۆيرۋس.

ادەتتە گۋبكا ءتارىزدى بولىپ كەلەتىن وكپەنى كوروناۆيرۋس قابىندىرعان كەزدە بۇل قاتايا باستايدى. قارايىپ، قان ۇيۋى مۇمكىن. تەرگە تىلىك تۇسكەندەي قاپ-قاتتى بوپ، تىنىس موتورىندا اۋانىڭ اينالىمى قيىندايدى نەمەسە مۇلدەم جۇرمەي قالادى. ەگەر اعزا ۆيرۋستان جازىلسا، وكپە دە ۋاقىت وتە ءوز قالپىنا كەلەدى.

  1. كوروناۆيرۋستىڭ Sars-2=COVID-19 ۆيرۋسى مەن پنەۆمونيانىڭ بەلگىلەرى ۇقساس. مۇنىڭ ايىرماشىلىعىن قالاي بايقاۋعا بولادى؟

قايىرعالي كونەەۆ: –  كوروناۆيرۋستىق پنەۆمونيا كوبىندە كت-دا كورىنەدى. وبلىستىق اۋرۋحانادا ءبىر كومپيۋتەرلىك توموگرافيا قۇرىلعىسى بار. بۇرىن بۇل جەتكىلىكتى ەدى، بىراق ۆيرۋستىڭ جاپپاي تارالۋىنان پاتسيەنتتەر دە كوبەيدى. قالىڭ كەزەك پايدا بولۋى سەبەپتى ناۋقاس ونى بىرەر اپتا كۇتۋگە ءماجبۇر. سۋىق تيگەندەگى پنەۆمونيا كەزىندە ءىرىڭ بولادى جانە دەنە قىزۋى 40-تان اسىپ جاتادى. ال كوروناۆيرۋستا ءىرىڭنىڭ ورنىنا فيبروز بولادى ءارى ءجيى السىرەپ، تىنىس الۋ بۇزىلادى. ادام ەكەۋىندە دە جوتەلەدى، كەۋدە تۇسى اۋىرسىنادى. سيمپتومسىزداردا قايتا السىرەپ، اۋرۋ جاسىرىن داميدى. وسىعان مىسال رەتىندە قىتايدا دەرتىنىڭ ينكۋباتسيالىق 20-شى كۇنى وكپەسىندە وتتەگى جولىن ترومبو بوگەپ، مەيىربيكە قايتىس بولعانىن ايتۋعا بولادى.

وكپەنىڭ رەگەنەراتسياسىنا ۋاقىت كەرەك. كلينيكالىق بەلگىلەرىنەن قۇلان تازا ايىعاپ، اۋرۋى قويعان سوڭ دا ۆيرۋس كىسىنىڭ بويىندا 1-2 اپتاداي ساقتالادى. جازىلدىم ەكەن دەپ قارتتار مەن بالالارعا بىردەن جاقىنداماۋ كەرەك. جۇعۋى مۇمكىن.

تولەباي راقىپبەكوۆ: – قازىر ۆيرۋستى بار-جوق، تابيعي-جاساندى دەپ تالعاپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇگىن جوتەل، تەمپەراتۋرا، قابىنۋ بار. كوروناۆيرۋس سيمپتومدارى بايقالعان بويدا ۇيدە نە تۇزدە، باستىسى پروتوكول نەگىزىندە ەمدەلۋدى باستاۋ كەرەك. مينيسترلىك بارلىق ناۋقاستى قاجەتتى ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى. ال پروفيلاكتيكا دەگەنىمىز – يممۋنيتەتتى نىعايتۋ. مۇنىڭ ءتۇرى كوپ. جانە ۆيرۋس ولىمگە ۇكىم ەمەس، الۋان ءتۇرلى اقپارات حالىقتى ابدەن ۇرەيلەندىرىپ قويدى.

  1. رەسپۋبليكا اۋرۋحانالارىن لىق تولتىرعان ناۋقاستار پنەۆمونيامەن اۋىرىپ جاتىر دەسەدى. بۇل دەگەنىمىز COVID-19 ينفەكتسياسى بولىپ شىعۋى مۇمكىن بە؟

قايىرعالي كونەەۆ: –  قازىر ءجۇرىپ جاتقان ەپيدەميا ءجۇز پايىز ۆەريفيكاتسيالانباعان، زەرتتەلمەگەن كوروناۆيرۋس. تەستتىڭ سەنىمسىزدىگىنەن ءارى ۆيرۋس دامىپ وكپەگە ءوتىپ كەتكەندىكتەن ونى پاندەميا دەپ اتاماي، جاي پنەۆمونياعا جاتقىزىپ وتىر.

تولەباي راقىپبەكوۆ: – كارانتيندى ەنگىزۋدەگى نەگىزگى ماقسات – حالىقتىڭ جاپپاي اۋرۋىنا جول بەرمەۋ. اۋرۋحانا، ەمحانا تولىپ، كوبى مەديتسينالىق كومەككە قولى جەتپەي قينالماسىن دەگەن ءسوز.  اۋرۋحانالاردىڭ ەسەپسىز تولىپ قالۋىندا مينيسترلىكتىڭ كەمشىلىگى كوپ. بىرىنشىدەن، مەديتسينا كىزمەتكەرلەرىن قورعاۋ كەرەك ەدى. قازىردىڭ وزىندە كەيبىر مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ ەڭبەك ۇجىمى 30%-عا دەيىن اۋرۋعا شالىققان. ەل ءۇشىن ەڭبەكتەنەتىن، كۇن-ءتۇن كورمەيتىن كەز. اتقامىنەرلەر مەن اقحالاتتىلاردىڭ كاسىبي بىلىگى، ەلدىڭ سابىرى سىنالاتىن ءسات. ۆەدومستۆوعا كەلگەن جاڭا كوماندا ماسەلەنى شەشە الادى دەگەن ءالسىز عانا ءۇمىتىمىز بار. تاعى ەسكەرەر جايت، ەندىگى تەستىگە قاراماستان كت كورسەتپەسىمەن ەمدەۋ قاعيداسىنا كوشكەن ءجون.

  1. قازاقستانداعى ۆيرۋسقا قارسى تەستىلەۋ ءىسى ءبىرشاما باياۋلاعانداي. 1,4 ملن تەستتىڭ العاشقى ميلليونى مەيىلىنشە جىلدام الىندى. ءتىپتى مۇندا دا ءبىراز ماسەلەنىڭ بەتى اشىلا باستادى.

قايىرعالي كونەەۆ: –  بيلىك تەستىلەۋدى جاساندى جولمەن ۇستاپ وتىر. قازاقستان قازىناسىنىڭ تەستتى تەگىن ىستەۋگە شاماسى جەتەتىن ەدى. جاعدايدىڭ شىنايى بەت-بەينەسىن جاسىرۋ ءۇشىن تەجەپ جاتىر. ەڭ بولماعاندا، مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ ەسەبىنەن جۇرگىزۋى كەرەك ەدى. نەگە بۇلاي بولعانى تۇسىنىكسىز. دەر كەزىندە انىقتالماعاندىقتان، قازىر ەكىنىڭ بىرىندە كەزدەسەتىن پنەۆمونيانىڭ تۋرا اتاۋى – ابدەن ءپىسىپ كەتكەن COVID-19 ينفەكتسياسى. نەگە وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي كەم دەگەندە الەۋمەتتىك از قامتىلعان توپتاردى جاپپاي تەستىلەمەسكە؟ قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى مۇنداي قوعامدىق سكرينينگتى كوتەرە الادى.

ءدارى تاپشىلىعىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. اۋرۋحانادا جاتقاندار س ءۆيتامينىن، اسكوربينكانى ساتىپ الىپ جاتىر.

تەستىلەۋ-ەمدەۋ قۇقىعىن باسقا كلينيكالارعا دا بەرۋ كەرەك، مۇندا لوببي تۇرىندەگى مۇددە، مونوپوليا بايقالادى. شىن مانىندە، تەستتىڭ وزىندىك قۇنى نەبارى – 2,5 مىڭ تەڭگە تۇرادى.  نەگە ەكەنى بەلگىسىز تاپ قازىر 9500-دەن 18 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ساتىلىپ جاتىر.

تولەباي راقىپبەكوۆ: – تەستتىڭ 50%-ى جالعان، جارتىسى دۇرىس. تەك كت ارقىلى 100% ۆيرۋستىق پنەۆوميانى انىقتاۋعا بولادى. مىنا پنەۆمونيا نەدەن، تەست تەرىس دەگەنى تۇككە تۇرمايدى، پنەۆمونيا – انىق COVID. سوندىقتان اجيوتاج جاساپ، كەزەك كۇتىپ، تەست تاپسىرۋدىڭ قاجەتى جوق. دەنساۋلىق سالاسىنىڭ مەكەمەلەرىندەگى جاعداي وتە مۇشكىل، كادرلار جەتسىپەيدى، ونىڭ ۇستىنە جارتىسى اۋرۋعا شالدىققان، قالعانى قاۋىپتەنىپ جۇمىسقا شىقپاۋدا. ەرتەڭ كەلەم دەگەن دارىگەردى نە 6 ساعات كۇتۋگە ءماجبۇر جەدەل جاردەمگە قاراماي-اق، اۋرۋ بىلىنگەننەن باستاپ ۇيدە ءوز مۇمكىندىگىڭىزشە ەمدەلە بەرۋ كەرەك.

  1. 26 ماۋسىم كۇنى ددسۇ باس ديرەكتورىنىڭ ستراتەگيالىق باستامالار جونىندەگى ورىنباسارى رانەري گەررا وتكەن عاسىرداعى يسپان تۇماۋى مەن COVID-19 ەكەۋى بىردەي ءوربىپ جاتقانىن مالىمدەدى. سونداي-اق پاندەميانىڭ الەمدەگى ەكىنشى تولقىنىندا ميلليونداعان ادام قايتىس بولۋى مۇمكىندىگىن ەسكەرتتى. اتالعان ىندەتتى الداعى ۋاقىتتا قانداي ستسەناري كۇتىپ تۇر؟

قايىرعالي كونەەۆ: –  العاشىندا بولجام بويىنشا، جەر جۇرتشىلىعىنىڭ 30%-ى اۋىرادى دەلىنگەن ەدى. اقپاندا نەمىس عالىمدارى جازعا قاراي ىندەتتىڭ بەتالىسى باسەڭدەيدى دەپ ەدى. ال ۆيرۋستىڭ تارالعانىنا جارتى جىلدان اسسا دا ءالى كۇنگە دەيىن بەتى قايتپاي جاتىر. جاعدايى اۋىر ناۋقاستاردىڭ سانى مەن ءولىم سانى يسپان تۇماۋىنا قاراعاندا 4 ەسەگە ارتىق. شاماسى 2021 جىلى ۆيرۋستىڭ شارىقتاۋ شەگىن وتكەرەمىز. جەلتوقساندا كۇن سۋىعاندا جاعداي ءتىپتى ۋشىعىپ، ءولىم فاكتىسى ءوسۋى مۇمكىن. قىسقا قاراي تۇماۋمەن ارالاسىپ، ءبىر ادام بىرنەشە دياگنوزبەن اۋرۋى ىقتيمال.

قارتتاردىڭ اراسىندا قانت ديابەتىمەن، گيپەرتونيۆتى اۋرۋلارمەن اۋىراتىندار كوپ. 60-تان اسقان ءار ون ادامنىڭ ءۇش-تورتەۋىنىڭ عانا دەنى ساۋ. ۆيرۋس پايدا بولعاندا قارتتاردى دەرەۋ وقشاۋلاۋ قاجەت. ەگدە جاستاعى ەرەسەكتەرگە كىشكەنتاي بالالاردى جولاتپاۋ قاجەت. ولار تاسىمالداۋشى رەتىندە بەت ءسۇيىپ، قۇشاقتاعاندا تەز جۇقتىرادى. وسى قاۋىپتى قاپەرگە الساق، قارتتاردى جوعالتىپ الۋ تاۋەكەلى جوعارى.

ۆاكتسينانىڭ العاشقى ۇلگىلەرى ناتيجە بەرمەيدى. ەڭ ۇزاق جول – ۇجىمدىق يممۋنيتەتتى قالىپتاستىرۋ. حالىقتىڭ جاپپاي اۋرۋى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا كۇشتى سالماق تۇسىرەدى. كادر، رەسۋرس تاپشىلىعى زور قيىن شاقتا 100 ادام ءبىر كەزدە اۋىرعانشا، ءۇش ايدا ءبولىپ اۋىرعانى الدەقايدا ءتيىمدى. ەسەسىنە كوپ جاعىنان ۇتامىز، كىسى شىعىنىن بولدىرماۋعا سەپ.

دارىحاناداعى دەفيتسيت، تەست تاپشىلىعى، اۋرۋحاناداعى ورىن جەتىسپەۋشىلىگى، ۇيدەن ەمدەلۋشىلەردىڭ كوپتىگى، ساقتىق شاراسىنا بەيجاي قاراۋ ت.ب. سىني جاعداي جالعاسا بەرسە، جىل سوڭىنا دەيىن كەيستەر سانى 1 ميلليونعا دەيىن ۇلعايىپ، ون مىڭداي ادام قايتىس بولۋى مۇمكىن.

تولەباي راقىپبەكوۆ: – ازىرگە مينيسترلىكتىڭ ا،ب، س، د جوسپارى بار شىعار. ۇكىمەت ەڭ اۋىر ستسەناريگە دە دايىن بولۋى كەرەك. مەنىڭ ۇسىنىسىم – بيلىك رەسپۋبليكانىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيىندە تۇراقتى شتاتى بار توتەنشە جاعداي كوميسسيالارىن قۇرۋى شارت. بار اۋىرتپالىقتى، ءبۇتىن ەلدىڭ تاعدىرىن تەك ءبىر عانا مينيسترلىككە جۇكتەۋ – قىلمىس. جاعدايدىڭ ۋشىعۋىن توسپاي، بىردەن قارا كۇزگە دەيىن ماتەريالدىق جانە قورعانىش قۇرالدارىن، قوسىمشا ورىنداردىڭ قورىن جاساقتاۋعا كىرىسۋ كەرەك. ەشتەڭەدەن ايانباۋ مىندەت. بۇعان جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن دە قاراجات جۇمسالسىن. ەمحانالارعا كوسىمشا جاساندى فيلترلەر، يزولياتورلىق جانە ينتەنسيۆ ەم پالاتاسى بار بولىمدەر قۇرۋ قاجەت.  ۇكىمەت حالىق پەن مەديتسينا ماماندارىن تىڭداعانى ءجون!

كارتينا: قازاقستاندا اۋرۋ بەلگىسى بايقالمايتىن «تاسىمالداۋشىلاردى» قوسا ەسەپتەگەندە 40 مىڭعا (39 461) جۋىق ادامنان كوروناۆيرۋس انىقتالعان. ساراپشىلاردىڭ سوزىنشە، پنەۆمونيا مەن ەش جەرگە جۇگىنبەي ۇيدە اۋىرىپ جاتقانداردىڭ جيىنتىق ەسەبىن قوسقاندا شىنايى ناۋقاستار سانى 200 مىڭعا جاقىنداۋى ىقتيمال.

“The Qazaq Times”