AQŞ-Iran qayşılığı: AQŞ-tıñ Iranğa qarsı qanday soğıs josparı boldı?

AQŞ pen Iran bir retki soğıs qaupine jaqın qalğanda keri qadam jasasıp, soğıstan bas tartqanday boldı. Irannıñ Iraktağı AQŞ bazasına jasağan zımıran şabuılınan keyin Uaşington qaytarma jauap retinde qarulı küş qoldanbaytının bildirdi. Mälimetterge qarağanda, Iran nısanağa alğan bazalar turalı AQŞ tarabı Irak ükimeti arqılı aldın ala mälimetter alıp ülgirgen. Şabuıldıñ zardabı da «tömen deñgeyde» dep körsetildi.

AQŞ prezidentiniñ särsenbidegi sözinen keyin eki el arasında qaqtığıs qaupi birşama alıstadı. Tramp Iranğa qosımşa sankciya salu arqılı jauap beretinin bildirdi jäne Qwrama Ştattar beybitşilikti qoldaytının ayttı. Degenmen, Iran tarabınan qarulı şabuıldar jalğasuı mümkin degen boljam da bar. Sebebi, Tehran özine jaqın aymaqtardan AQŞ-tıñ bir jola bas tartuın talap etedi. Sonday-aq, Iran basşılığı öz uaqıtında batıstıñ müddelerine, äsirese kiber-şabuıldarğa qarsı asimmetriyalıq soqqılar jasau turalı şeşim qabıldauı da bek mümkin. Bwl AQŞ pen Irandı tağı da qaqtığıs qaupine bastap baradı dep boljaydı.

Amerikalıq basılımdar bwdan bir apta bwrın asa qwpiya bolğan soğıs josparları turalı tam-twmdap mälimetter alıp taratqan. Sonıñ birinde: «Auğanstandağı Taliban nemese Iraktağı Sadam Huseyn rejimine qarsı soğıstan ayırmaşılığı AQŞ küşteri Irandı basıp alıp, eldiñ biligin qwlatudı, jaña jüye ornatudı közdemeydi. Esesine, «Qwdıs küşterin» qamtığan armiyasın älsiretu; yadrolıq bağdarlamasın tolıqtay joyıp jiberu; Uaşington közqarasına say Tehrannıñ aymaqtağı ıqpalın toqtatu», – delingen.

Iranmen soğıs qauipi tönip twrğan kezde Pentagonnıñ äskeri strategteri jäne Aq üydiñ qauipsizdik jönindegi keñesşileri men mamandarı Iranmen bolatın soğıstı zerttep körgen (Boluı mümkin qaqtığıs oşaqtarın, äskeri şığındardı jäne saldarın degendey). Bwl turalı The New York Times basılımı da jazğan edi. «Bir närse anıq edi, – deydi atalğan basılım, – Iranmen bolatın soğıs soñı 20 jıl işinde AQŞ jürgizgen soğıstardan (Iraktağı jäne Auğanstandağı) mülde basqaşa bolatın edi». AQŞ-tıñ äskeri mamandarı Iranğa basıp kirip territoriyasın jaulap alu äreketiniñ bolmaytının birden aytadı. Sebebi, Iran Iraktan 4 ese ülken jäne 80 mln halqı bar memleket, amerikalıq «jaulauşılardı» jılı qarsı almaytını belgili.

Foto: Los Angeles Times

Sol kezde mamandar eger eki el arasında qaqtığıs orın alsa onda bwnıñ äue soqqıları men teñiz üsti qaqtığıstarınan jäne kiber-şabuıldardan twratının aytqan. Jäne Qwrama Ştattarğa tiesili küşter qanattı jäne ballistikalıq zımırandar arqılı, wşqışsız wşu qwrılğıları men soğıs wşaqtarı arqılı Irannıñ äskeri kemelerin, äskeri qoymaların, general Suleymani basqarğan «Qwdıs» küşteriniñ bas ştabın, sonday-aq, mañızdı mwnay nısandarın da nısanağa alu kerek degen jobalar wsınılğan. Iranda boluı mümkin yadrolıq nısandar turalı da eskerilgen. Degenmen, Irannıñ yadrolıq nısandarı turalı AQŞ mamandarı özinde bar mälimetterdi aşıqqa şığarması belgili. Köbinde Irannıñ yadrolıq nısandarı jer astına ornalasqan delinedi. Soğıs kezinde sol nısandardı tauıp joyıp jibirude oylastırılğan eken.

Soğıs josparı turalı habarlarğa säp salsaq, AQŞ äskeri mamandarı özderine tönetin qauipter men naqtı qiınşılıqtardı da tizip körgen. Onıñ qatarında: Iran Saud Arabiyanı qamtığan territoriyalarğa artilleriyalıq şabuıl jasay aladı; Saud Arabiyasınıñ mwnay zauıdtarına şabuıl jasay aladı; Parsı şığanağında nemese Ormuz bwğazında mwnay tankerlerin joyıp jiberui mümkin; mañızdı su joldarına su astı minaların qoyuı mümkin; Iran armiyası qarsı soğıs jürgizu qabletine ie... Iranmen bolatın soğıstıñ soñğı 19 jıl işindegi Auğanstan jäne Irakpen bolğan soğıstan mülde basqaşa bolatının aytqan äskeri şendilerdiñ biri otstavkadağı zenittik aviaciya generalı Devid Deptula.

Barak Obama twsındağı qorğanıs ministriniñ kökmekşisi bolğan Derek Şollet sözinde: «Bizde Irandı ırıqsız küyge qaldıratın köptegen amaldar bar, biraq olar da solay, köptegen qauipti äreketter arqılı bizdi de ırıqsız orınğa tüsire aladı. Aytalıq, Parsı şığanağı men körşiles elderdi nısanağa aluı mümkin», – deydi. Ol jäne qazirgi şeneunikterge eskertu jasap: «Eger biz bükil rejimge qarsı twratın bolsaq, birneşe eselengen soqqı bersek boldı Iran liderleri sätsizdikke wşırap, kelissözge keledi eken dep qatelespeuimiz kerek», – degen. YAğni, Iran rejimi bitpes soğısqa dayın ekenin eskertken.

Qorıta aytqanda, AQŞ üşin Irannıñ Auğanstan men Iraktağı qarsılastarınan özgeşeligi – Iran sözsiz asimmetriyalıq soqqılar jasaydı; Irakta, Siriyada, Livanda nemese Tayau Şığıst pen Europadağı kez-kelgen elde Irannıñ qarlı agentteri AQŞ elşilikterine nemese äskeri bazalarına qauipti soqqılar bere aladı. Bwğan qosa Irannıñ kiber soğıs mümkindigi de joğarı. Eki el arasında soğıs bolğan jağdayda Irak soğıs alañına aynaladı degen boljamdı köp tarap rastaydı. Biraq, Irannıñ älemiñ birqatar jerine ornalastırğan qarulı küşteriniñ äserimen bwl jağday da tez özgerip ketui de mümkin degen AQŞ äskeri mamandarı. Sonımen, AQŞ-tıñ keri qadam jasauına da bwl faktorlardıñ äseri bolmay qalmadı.

“The Qazaq Times”