"Islam memleketi" terrorlıq tobı qayta küş aluı mümkin. Foto: The Indian Express.

Süriyadağı DAIŞ-ke qarsı soğıs ayaqtaldı deuge boladı. AQŞ Süriya jerinen äskerin şığaru qamında. Irak pen Süriya jerindegi özderin «Islam memleketi» atağan terrorlıq toptarğa qarsı soğıs bes jılğa juıq uaqıtqa sozıldı. AQŞ, Resey, Türkiya, EO, Iran, Süriya, Irak sekildi negizgi oyınşılarmen birge 79 el qatıstı. Mıñdağan adam qaza taptı, milliardtağan şığındar boldı.

Alayda, «halifatı» küyregen jihadşılar osımen bir jolata jeñilis taptı ma? «IM» küşteri halifat jariyalağannan keyin Süriya men Iraktan şamamen 8 mln halqı bar aymaqtı öz qaramağına alğan bolatın. Batıs elderi qarulı küşterin Süriyadan şığarğannan keyin terrorlıq top qayta payda bolmay ma?

Jaqında ğana Myunhende ötken qauipsizdik mäselesi boyınşa halıqaralıq jinalısta Britaniya barlau wyımınıñ jetekşisi Aleks YAnger terrorlıq wyımnan keletin qaterdiñ äli de seyilmegenin aşıq ayttı. Ol sözinde: «Äskeri jaqtan terrorlıq wyımdı talqandağanımızben olardan keletin qater tolıq seyilgen joq. Olar türin özgertip basqa jaqqa ketip jatqanın bilip otırmız. Olar Süriya jäne oğan körşiles aymaqtarğa taradı. Bwl terrorlıq wyımğa tän forma», – degen.

Süriya men Irakta terrorlıq toptıñ ielegen territoriyası. Foto; BBC.

Germaniya qorğanıs tarauları «IM» küşteriniñ jasırın türde özge terrorlıq toptarmen baylanıs ornatıp jatqanı turalı mälimetti alğa tartqan. Al, AQŞ tarabı bıtırap ketken terrorlıq toptıñ negizgi küşterimen küresti toqtatpau kerektigin, äytpegende terrorlıq toptıñ qayta wyısuı mümkin ekenin aytadı.

Mälimetterge qarağanda Süriya men Irakta 20 mıñ men 30 mıñ arasındağı «IM» terrorlıq küşteri el arasına siñip ketken. Sonıñ basım köbi öz elderine qayta almağan. Sebebi, eline qaytsa olardı abaqtı jazası kütip twr. Onıñ sırtında, Soltüstik Afrika, Şığıs Oñtüstik Aziya elderinde «Islam memleketi» wyımdarınıñ jaqtastarı bar.

«Islam memleketi» wyımı qwrılğan kezdegi jağday

«Islam memleketi» terrorlıq wyımı (Qazaqstandı qamtığan köptegen elderde terrorlıq wyım retinde tanılğan jäne äreketterine şekteu qoyğan) Irakta «äl-Kaidanıñ» işinen damıp şıqqan. Atalğan terrorlıq wyım Irak soğısına ızalı äri jwmıssız qalğan äskerlerdi özine tartu arqılı küş qwrağan. Oğan qosa körşiles arab elderindegi jihadşılardıñ liderleri arasında baylanıs ornatıp, astırtın biriktirgen.

Sol twsta «äl-Kaidanıñ» jetekşileri Irakqa kirgen AQŞ armiyasına qarsı jihadtıq soğısqa şaqıruı köptegen elderdegi jihadşılardıñ basın qostı. Alayda, olardıñ qoğamdıq, dini tärtipterdegi qataldığı köpşilik jwrttı özine qarsı qoyıp aldı. Bwl «äl-Kaidanıñ» Irakta oqşaulanuına aparıp soqtı. Azamattardıñ köbi Bağdat biligine bağınıp twrğanımen, şiittik biliktiñ sünnitterge qaratqan sayasatı qarsılıqtı küşeytip jiberdi. Osıdan paydalanğan «IM» küşteri 2014 jılı jazda Iraktıñ ekinşi ülken qalası Mosuldı öz baqılauına aldı.

Bwnımen bir uaqıtta Irak armiyasınıñ da arasınan «IM»-ge qosılğan äskerler öte köp boldı. Bwnıñ özi terrorlıq wyımnıñ qaramağındağı aymaqtı tez arada keñeytip jiberdi. Qısqa uaqıt işinde «IM» terrorlıq wyımı Iraktıñ üşten bir territoriyasın öz ieligine aldı.

Osınıñ bäri Süriyadağı azamattıq soğısqa twspa-tws keldi de, biligi älsirep, işki soğıs bolıp jatqan elge «IM» küşteri dendep kirdi.

Bwnday jağday qaytalanuı mümkin be?

«Halifattıñ» qayta qwrıluına özge elder jol berip qoyıp qarap otırmas. Degenmen, kezinde «Islam memleketiniñ» qwrıluı men küşeyuine mümkindik bergen jağdaylar äli de bar ekenin bayqaymız.

Aytalıq, Irakta jağday kürdeli. Onda qwraldı şiit küşteri köbeyude, olardıñ Iran astırtın qoldap otır degen de mälimetter kezdesedi. Bwl qwraldı toptar Iraktağı keybir sünnitterdi, anıq däleli bolmasa da, «Islam memleketi» wyımımen qatısı bar dep ayıptaydı. Bwnday jağdaylar keyde qaqtığıstar men qayşılıqtarğa soğuda. «Islam memleketine» balama terrorlıq toptıñ qayta payda bolmauı üşin Irak ükimeti bwl qayşılıqtardı tez arada şeşui kerek. Däl qazir Bağdat biligi bwl jağında älsizdigin bayqatıp otır.

Al, Süriya azamattıq soğıstan del-sal küyde. Başar Asad rejimi saqtalıp qalğanımen, oppoziciya tarabı tolıqtay onı qabıldağısı kelmeydi. Bwnday jağday da «Islam memleketi» wyımınıñ qayta küş aluına mümkindik bermek. Sebebi, Damaskimen tolıq kelispeytin oppoziciya küşteri «IM» küşterimen birigip ketui de ğajap emes.

Terrorlıq wyım Auğanstanda küş biriktirse, eñ aldımen körşiles Ortalıq Aziya elderine qauip tönedi. Foto: Chanakya IAS Academy.

Biz üşin eñ qorqınıştısı Auğanstan jağdayı. Auğanstanda jağdayı äli tolıq rettelip ketken joq. Täliptermen kelissözder de naqtı nätijege jetpedi. Ükimettiñ eldi tolıq meñgeruge qauqarı joq. Süriya men Iraktıq jazıq dalasında jeñilgen terrorlıq toptar Auğanstannıñ tüzilisi kürdeli tau-tasına tığılıp jatır. Tälipter men «IM» küşteri arasında qanday kelisimder bolıp jatqanı belgisiz. «IM» tobı küyrey jeñilgenimen, onıñ jaña küşterdi özine tartu mehanizmi öz küyinde qalıp qoydı. Al, Auğanstanğa jaqın Ortalıq Aziya elderinde äleumettik jağday tömendep, bilikke degen ıza-reniş köbeyse, qoğamda jwmıssızdıq pen äleumettik teñsizdikke narazı jastardı terrorlıq toptardıñ paydalanıp ketu ıqtimaldığı joğarı bolmaq.

“The Qazaq Times”