جەڭىلگەن تەررورلىق توپ قايتا كۇشەيۋى مۇمكىن

سۇرياداعى دايش-كە قارسى سوعىس اياقتالدى دەۋگە بولادى. اقش ءسۇريا جەرىنەن اسكەرىن شىعارۋ قامىندا. يراك پەن ءسۇريا جەرىندەگى وزدەرىن «يسلام مەملەكەتى» اتاعان تەررورلىق توپتارعا قارسى سوعىس بەس جىلعا جۋىق ۋاقىتقا سوزىلدى. اقش، رەسەي، تۇركيا، ەو، يران، ءسۇريا، يراك سەكىلدى نەگىزگى ويىنشىلارمەن بىرگە 79 ەل قاتىستى. مىڭداعان ادام قازا تاپتى، ميللياردتاعان شىعىندار بولدى.

الايدا، «حاليفاتى» كۇيرەگەن جيھادشىلار وسىمەن ءبىر جولاتا جەڭىلىس تاپتى ما؟ «يم» كۇشتەرى حاليفات جاريالاعاننان كەيىن ءسۇريا مەن يراكتان شامامەن 8 ملن حالقى بار ايماقتى ءوز قاراماعىنا العان بولاتىن. باتىس ەلدەرى قارۋلى كۇشتەرىن ءسۇريادان شىعارعاننان كەيىن تەررورلىق توپ قايتا پايدا بولماي ما؟

جاقىندا عانا ميۋنحەندە وتكەن قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى بويىنشا حالىقارالىق جينالىستا بريتانيا بارلاۋ ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى الەكس يانگەر تەررورلىق ۇيىمنان كەلەتىن قاتەردىڭ ءالى دە سەيىلمەگەنىن اشىق ايتتى. ول سوزىندە: «اسكەري جاقتان تەررورلىق ۇيىمدى تالقانداعانىمىزبەن ولاردان كەلەتىن قاتەر تولىق سەيىلگەن جوق. ولار ءتۇرىن وزگەرتىپ باسقا جاققا كەتىپ جاتقانىن ءبىلىپ وتىرمىز. ولار ءسۇريا جانە وعان كورشىلەس ايماقتارعا تارادى. بۇل تەررورلىق ۇيىمعا ءتان فورما»، – دەگەن.

ءسۇريا مەن يراكتا تەررورلىق توپتىڭ يەلەگەن تەرريتورياسى. فوتو; BBC.

گەرمانيا قورعانىس تاراۋلارى «يم» كۇشتەرىنىڭ جاسىرىن تۇردە وزگە تەررورلىق توپتارمەن بايلانىس ورناتىپ جاتقانى تۋرالى مالىمەتتى العا تارتقان. ال، اقش تارابى بىتىراپ كەتكەن تەررورلىق توپتىڭ نەگىزگى كۇشتەرىمەن كۇرەستى توقتاتپاۋ كەرەكتىگىن، ايتپەگەندە تەررورلىق توپتىڭ قايتا ۇيىسۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى.

مالىمەتتەرگە قاراعاندا ءسۇريا مەن يراكتا 20 مىڭ مەن 30 مىڭ اراسىنداعى «يم» تەررورلىق كۇشتەرى ەل اراسىنا ءسىڭىپ كەتكەن. سونىڭ باسىم كوبى ءوز ەلدەرىنە قايتا الماعان. سەبەبى، ەلىنە قايتسا ولاردى اباقتى جازاسى كۇتىپ تۇر. ونىڭ سىرتىندا، سولتۇستىك افريكا، شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەلدەرىندە «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمدارىنىڭ جاقتاستارى بار.

«يسلام مەملەكەتى» ۇيىمى قۇرىلعان كەزدەگى جاعداي

«يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمى (قازاقستاندى قامتىعان كوپتەگەن ەلدەردە تەررورلىق ۇيىم رەتىندە تانىلعان جانە ارەكەتتەرىنە شەكتەۋ قويعان) يراكتا «ءال-كايدانىڭ» ىشىنەن دامىپ شىققان. اتالعان تەررورلىق ۇيىم يراك سوعىسىنا ىزالى ءارى جۇمىسسىز قالعان اسكەرلەردى وزىنە تارتۋ ارقىلى كۇش قۇراعان. وعان قوسا كورشىلەس اراب ەلدەرىندەگى جيھادشىلاردىڭ ليدەرلەرى اراسىندا بايلانىس ورناتىپ، استىرتىن بىرىكتىرگەن.

سول تۇستا «ءال-كايدانىڭ» جەتەكشىلەرى يراكقا كىرگەن اقش ارمياسىنا قارسى جيھادتىق سوعىسقا شاقىرۋى كوپتەگەن ەلدەردەگى جيھادشىلاردىڭ باسىن قوستى. الايدا، ولاردىڭ قوعامدىق، ءدىني تارتىپتەردەگى قاتالدىعى كوپشىلىك جۇرتتى وزىنە قارسى قويىپ الدى. بۇل «ءال-كايدانىڭ» يراكتا وقشاۋلانۋىنا اپارىپ سوقتى. ازاماتتاردىڭ كوبى باعدات بيلىگىنە باعىنىپ تۇرعانىمەن، شيتتىك بيلىكتىڭ سۇننيتتەرگە قاراتقان ساياساتى قارسىلىقتى كۇشەيتىپ جىبەردى. وسىدان پايدالانعان «يم» كۇشتەرى 2014 جىلى جازدا يراكتىڭ ەكىنشى ۇلكەن قالاسى موسۋلدى ءوز باقىلاۋىنا الدى.

بۇنىمەن ءبىر ۋاقىتتا يراك ارمياسىنىڭ دا اراسىنان «يم»-گە قوسىلعان اسكەرلەر وتە كوپ بولدى. بۇنىڭ ءوزى تەررورلىق ۇيىمنىڭ قاراماعىنداعى ايماقتى تەز ارادا كەڭەيتىپ جىبەردى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە «يم» تەررورلىق ۇيىمى يراكتىڭ ۇشتەن ءبىر تەرريتورياسىن ءوز يەلىگىنە الدى.

وسىنىڭ ءبارى سۇرياداعى ازاماتتىق سوعىسقا تۇسپا-تۇس كەلدى دە، بيلىگى السىرەپ، ىشكى سوعىس بولىپ جاتقان ەلگە «يم» كۇشتەرى دەندەپ كىردى.

بۇنداي جاعداي قايتالانۋى مۇمكىن بە؟

«حاليفاتتىڭ» قايتا قۇرىلۋىنا وزگە ەلدەر جول بەرىپ قويىپ قاراپ وتىرماس. دەگەنمەن، كەزىندە «يسلام مەملەكەتىنىڭ» قۇرىلۋى مەن كۇشەيۋىنە مۇمكىندىك بەرگەن جاعدايلار ءالى دە بار ەكەنىن بايقايمىز.

ايتالىق، يراكتا جاعداي كۇردەلى. وندا قۇرالدى شيت كۇشتەرى كوبەيۋدە، ولاردىڭ يران استىرتىن قولداپ وتىر دەگەن دە مالىمەتتەر كەزدەسەدى. بۇل قۇرالدى توپتار يراكتاعى كەيبىر سۇننيتتەردى، انىق دالەلى بولماسا دا، «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىمەن قاتىسى بار دەپ ايىپتايدى. بۇنداي جاعدايلار كەيدە قاقتىعىستار مەن قايشىلىقتارعا سوعۋدا. «يسلام مەملەكەتىنە» بالاما تەررورلىق توپتىڭ قايتا پايدا بولماۋى ءۇشىن يراك ۇكىمەتى بۇل قايشىلىقتاردى تەز ارادا شەشۋى كەرەك. ءدال قازىر باعدات بيلىگى بۇل جاعىندا السىزدىگىن بايقاتىپ وتىر.

ال، ءسۇريا ازاماتتىق سوعىستان دەل-سال كۇيدە. باشار اساد رەجيمى ساقتالىپ قالعانىمەن، وپپوزيتسيا تارابى تولىقتاي ونى قابىلداعىسى كەلمەيدى. بۇنداي جاعداي دا «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىنىڭ قايتا كۇش الۋىنا مۇمكىندىك بەرمەك. سەبەبى، داماسكىمەن تولىق كەلىسپەيتىن وپپوزيتسيا كۇشتەرى «يم» كۇشتەرىمەن بىرىگىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس.

تەررورلىق ۇيىم اۋعانستاندا كۇش بىرىكتىرسە، ەڭ الدىمەن كورشىلەس ورتالىق ازيا ەلدەرىنە قاۋىپ تونەدى. فوتو: Chanakya IAS Academy.

ءبىز ءۇشىن ەڭ قورقىنىشتىسى اۋعانستان جاعدايى. اۋعانستاندا جاعدايى ءالى تولىق رەتتەلىپ كەتكەن جوق. تالىپتەرمەن كەلىسسوزدەر دە ناقتى ناتيجەگە جەتپەدى. ۇكىمەتتىڭ ەلدى تولىق مەڭگەرۋگە قاۋقارى جوق. ءسۇريا مەن يراكتىق جازىق دالاسىندا جەڭىلگەن تەررورلىق توپتار اۋعانستاننىڭ ءتۇزىلىسى كۇردەلى تاۋ-تاسىنا تىعىلىپ جاتىر. تالىپتەر مەن «يم» كۇشتەرى اراسىندا قانداي كەلىسىمدەر بولىپ جاتقانى بەلگىسىز. «يم» توبى كۇيرەي جەڭىلگەنىمەن، ونىڭ جاڭا كۇشتەردى وزىنە تارتۋ مەحانيزمى ءوز كۇيىندە قالىپ قويدى. ال، اۋعانستانعا جاقىن ورتالىق ازيا ەلدەرىندە الەۋمەتتىك جاعداي تومەندەپ، بيلىككە دەگەن ىزا-رەنىش كوبەيسە، قوعامدا جۇمىسسىزدىق پەن الەۋمەتتىك تەڭسىزدىككە نارازى جاستاردى تەررورلىق توپتاردىڭ پايدالانىپ كەتۋ ىقتيمالدىعى جوعارى بولماق.

“The Qazaq Times”